Μασούντ: Ποιος ήταν ο θρυλικός Μουτζαχεντίν που υποδύθηκε ο Σπύρος Φωκάς

Ο μεγάλος Έλληνας ηθοποιός Σπύρος Φωκάς είχε συνεργαστεί και με τον Σιλβέστερ Σταλόνε, στην σειρά ταινιών δράσης “Ράμπο”, συγκεκριμένα στο δεύτερο sequel της ταινίας, όπου διαδραματίζεται στο κατεχόμενο από τους Σοβιετικούς Αφγανιστάν. Ο Φωκάς υποδύεται τον θρυλικό Μασούντ, έναν από τους επιφανείς ηγέτες των Μουτζαχεντίν. Για να θυμηθούμε ποιος ήταν ο Μασούντ, θα προχωρήσουμε σε μία αναδρομή στην νεότερη ιστορία της πολύπαθης χώρας. 

Το 1979 οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στο Αφγανιστάν για να υπερασπιστούν το κομμουνιστικό καθεστώς που οι ίδιοι εγκατέστησαν, μετά από το πραξικόπημα και την δολοφονία του πρωθυπουργού της χώρας Μοχάμεντ Νταούντ το 1978. Η σοβιετική εισβολή προκάλεσε την άμεση αντίδραση των Αφγανών. Έτσι γεννήθηκε το ανταρτικό κίνημα των Μουτζαχεντίν (προστάτες της πίστης). Η σοβιετική στρατηγική στο Αφγανιστάν είχε ως στόχο την κατοχή πόλεων, στρατηγικών οδών και υποδομών πρωτίστως και όχι εδάφους. Για να αποστερήσουν δε τους αντάρτες από την υποστήριξη του τοπικού πληθυσμού, οι σοβιετικές δυνάμεις κατοχής προέβησαν σε μεγάλες, βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών, πυρπολήσεις χωριών, καταστροφή της σοδειάς, μέχρι και ρίψη χημικών.

Σημαντικός στόχος των Σοβιετικών υπήρξε η κοιλάδα του Παντζίρ, βορειοδυτικά της πρωτεύουσας Καμπούλ, αποτελώντας απόληξη της οροσειράς του Ινδοκαυκάσου. Στην κοιλάδα αυτή, οι Σοβιετικοί εκτέλεσαν εννέα επιθετικές επιχειρήσεις, προς συντριβή των ανταρτών, στο διάστημα 1980-1985. Η κοιλάδα αποτελεί στρατηγικό σημείο καθώς από εκεί συνδέεται η Καμπούλ με το βόρειο Αφγανιστάν, μέσω του περάσματος Σαλάνγκ (σε ύψος 3.878μ.) αλλά και με το Ουζμπεκιστάν που τότε αποτελούσε τμήμα της σοβιετικής επικράτειας. Εξάλλου μέσω της κοιλάδας, οι Μουζαχεντίν μπορούσαν να προσβάλουν την Καμπούλ, όπως πολλάκις έπραξαν και παρενοχλούσαν τις σοβιετικές δυνάμεις με συνεχείς ενέδρες.

Μασούντ εναντίον Σοβιετικών

Τον Ιούνιο του 1979, λοιπόν, ήρθε στο προσκήνιο ο Αχμέτ Σαχ Μασούντ. Ο Μασούντ σπούδαζε πολιτικός μηχανικός στην Καμπούλ όταν ενεπλάκη στον πολιτικό αγώνα κατά του καθεστώτος. Ήταν πιστός μουσουλμάνος. Μόλις 26 ετών όταν ανέλαβε την ηγεσία στο Παντζίρ, κατάφερε να εκδιώξει τις κυβερνητικές δυνάμεις από την περιοχή, παρότι οι άνδρες του ήταν τραγικά οπλισμένοι, με απομεινάρια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην καλύτερη περίπτωση. Μετά από μια σειρά άκαρπων εν πολλοίς επιχειρήσεων, οι Σοβιετικοί εξαπέλυσαν, στις 19 Απριλίου 1984, την 7η κατά σειρά επίθεσή τους στο Παντζίρ. Τον Φεβρουάριο του 1984 είχαν συμβεί αλλαγές στην ηγεσία του ΚΚΣΕ. Ο Γιούρι Αντρόποφ, που υποστήριζε μια πιο χαλαρή προσέγγιση στο Αφγανιστάν, πεθαίνει και τα ινία αναλαμβάνει ο σκληροπυρηνικός Κονσταντίν Τσερνιένκο.

Ο Τσερνιένκο και ο ηγέτης-μαριονέτα του Αφγανιστάν Μπαμπράκ Καρμάλ πίστευαν πως οι Μουζαχεντίν μπορούσαν και έπρεπε να εξοντωθούν. Έτσι δόθηκαν διαταγές στην σοβιετική 40η Στρατιά που δρούσε στο Αφγανιστάν να δοκιμάσει ακόμα μια φορά στο Παντζίρ. Η νέα επίθεση «έπρεπε να είναι ανηλεής και να έχει αποφασιστικά αποτελέσματα», με στόχο την καταστροφή των βάσεων των ανταρτών, αλλά και όσων ζούσαν στην κοιλάδα, σύμφωνα με τον Καρμάλ!

Ωστόσο το όλο σχέδιο της επιχείρησης διέρρευσε, ίσως από Σοβιετικούς οπαδούς του Αντρόποφ ή μέσω των πρακτόρων του στην αφγανική κυβέρνηση  και έτσι ο Μασούντ γνώριζε ακριβώς τα πάντα για την επερχόμενη επιχείρηση. Για να αποφύγει τις απώλειες αμάχων, ο Μασούντ διέταξε τους εναπομείναντες 30.000 κατοίκους της κοιλάδας να μετακινηθούν σε ασφαλείς περιοχές. Μόνο οι μάχιμες δυνάμεις έμειναν για να περιμένουν τους αντιπάλους.

Η σοβιετική επίθεση

Όλοι οι δρόμοι, οι πιθανές περιοχές αεραποβάσεων ναρκοθετήθηκαν και όλα τα σπίτια παγιδεύτηκαν. Το σοβιετικό σχέδιο προέβλεπε επίθεση στην κοιλάδα με 11.000 Σοβιετικούς και 2.600 Αφγανούς στρατιώτες, τους οποίους θα υποστήριζαν 200 αεροσκάφη και άλλα τόσα ελικόπτερα. Το γενικό πρόσταγμα είχε ο Σοβιετικός στρατάρχης Σεργκέι Σοκόλοφ. Στόχος των Σοβιετικών ήταν και η εξόντωση του Μασούντ.

Μετά από σφοδρούς βομβαρδισμούς από αεροσκάφη κρούσης Su-24 αλλά και βαριά βομβαρδιστικά Tu-16 και Tu-22M οι σοβιετικές δυνάμεις εξόρμησαν. Κορμός της δύναμης επίθεσης ήταν η 108η Μηχανοκίνητη Μεραρχία Τυφεκιοφόρων (ΜΚΜΤ). Παράλληλα διατέθηκαν στοιχεία της 103ης Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών Φρουρών και άλλα στοιχεία συγκροτημάτων αλεξιπτωτιστών και μηχανοκίνητου πεζικού και επίλεκτων Spetznaz. Οι αφγανικές δυνάμεις προέρχονταν από την 8η και την 20η Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ) και την 37η Ταξιαρχία Ειδικών Δυνάμεων.

Με τη διενέργεια αεραποβάσεων και κάθετων ελιγμών οι Σοβιετικοί επιχείρησαν να αποκόψουν τις οδούς διαφυγής των αντιπάλων τους. Παράλληλα άρχισαν να δημιουργούν σημεία στηρίγματος στην κοιλάδα και σε παρακείμενες κοιλάδες. Ήταν μια νέα τακτική προσέγγιση των Σοβιετικών που φάνηκε να αποδίδει καρπούς.

Ωστόσο, τα σημεία στηρίγματος που δημιούργησαν οι Σοβιετικοί δεν μπορούσαν να σταθούν καθώς ο ανεφοδιασμός τους ήταν με ασφάλεια δυνατός μόνο από αέρος. Οι Σοβιετικοί κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της κοιλάδας, αλλά δεν μπορούσαν να παραμείνουν εκεί. Τα στρατεύματά τους υπέστησαν σημαντικές απώλειες, κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, από τις παγιδεύσεις των ανταρτών.

Η μεγάλη αποτυχία

Αν και δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τις απώλειες εκατέρωθεν, οι Σοβιετικοί παραδέχτηκαν επισήμως ότι 2.060 άνδρες τους σκοτώθηκαν στο Αφγανιστάν το 1984. Πιθανότατα ο πραγματικός αριθμός είναι μεγαλύτερος. Έστω κι έτσι όμως, μεγάλο μέρος των απωλειών αυτών πρέπει να το υπέστησαν κατά την επιχείρηση στο Παντζίρ, που διήρκεσε άλλωστε έως τον Σεπτέμβριο του 1984, δηλαδή σχεδόν πέντε μήνες.

Πηγές αναφέρουν πως μόνο το 682ο Μηχανοκίνητο Τάγμα υπέστη μεγάλη φθορά – 60 νεκροί, ανάλογοι τραυματίες – σε εκκαθαριστική επιχείρηση στην Χαζάρα, στις 30 Απριλίου. Οι απώλειες των ανταρτών επίσης παραμένουν άγνωστες. Ωστόσο, ήταν αναπληρώσιμες, χωρίς “πολιτικό” κόστος. Η στρατηγική των σημείων στηρίγματος που εφάρμοσαν τελικά οι Σοβιετικοί δεν μπορούσε να τους δώσει τον μόνιμο έλεγχο της κοιλάδας.

Σύντομα, όταν οι κύριες δυνάμεις τους αποχώρησαν ενόψει του χειμώνα, οι αντάρτες επέστρεψαν και χάρη στους φορητούς αμερικανικούς πυραύλους εδάφους-αέρος Stinger, το κόστος του από αέρος ανεφοδιασμού των σημείων στηρίγματος κατέστη απαγορευτικό για τα εναέρια σοβιετικά μέσα. Έτσι οι Σοβιετικοί απέτυχαν στρατηγικά, μη όντες ικανοί να ελέγξουν τελικά την κοιλάδα, αλλά και τακτικά, αποτυγχάνοντας να εξοντώσουν τον Μασούντ και τους αντάρτες του.

Ο Μασούντ πρωτοστάτησε και στον εμφύλιο που ακολούθησε την αποχώρηση των Σοβιετικών, πολεμώντας τον αιμοσταγή Μουτζαχεντίν Γκουλμπουντίν Χεκματυάρ και μετέπειτα τους Ταλιμπάν. Σκοτώθηκε σε επίθεση αυτοκτονίας λίγο πριν τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Χρόνια μετά, ο γιος του προσπάθησε να επαναλάβει την αντίσταση του πατέρα του στο Παντζίρ και πάλι κατά των Ταλιμπάχ, χωρίς όμως επιτυχία…