Μια άγνωστη μαρτυρία για τη σφαγή στο Δίστομο

Στη Θεωρία του Χάους υπάρχει μία ποιητική μεταφορά, η οποία είναι γνωστή ως το Φαινόμενο της Πεταλούδας. Σύμφωνα με αυτό, υπάρχει το γεγονός της ευαίσθητης εξάρτησης ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες. Ένα ασήμαντο και ανούσιο γεγονός στις αρχικές συνθήκες ενός συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε δραματικές αλλαγές στο αποτέλεσμά του χωρίς αυτές οι αλλαγές να μπορούν να προβλεφθούν.

Στην πραγματική ζωή ο πόλεμος είναι το κατ’ εξοχήν πεδίο εφαρμογής της συγκεκριμένης θεωρίας. Στην περίπτωση του τίτλου του θέματος, η απόβαση σε μια γαλλική ακτή στις 6 Ιουνίου 1944, ενός νέου από Μίντλσμπορο της Αγγλίας, μαζί με δεκάδες χιλιάδες άλλους από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και άλλες χώρες, οδήγησε στην αποτρόπαιη σφαγή αμάχων στο Δίστομο της Βοιωτίας 4 ημέρες αργότερα.

Τα γεγονότα της σφαγής του Διστόμου είναι γνωστά και τεκμηριωμένα. Το Σάββατο 10 Ιουνίου 1944, ο 2ος Λόχος του 1ου Τάγματος του 7ου Συντάγματος της 4ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας Αστυνομίας Waffen SS (2/1/7/4 SS-Polizei-Panzergrenadier-Division), με έδρα τη Λειβαδιά, ξεκίνησε για μία ακόμη εκκαθαριστική επιχείρηση, επιβαίνοντας σε 7 αυτοκίνητα $1. Στη διασταύρωση Διστόμου – Αράχοβας συναντήθηκαν με άλλα αυτοκίνητα γεμάτα Γερμανούς στρατιώτες που έρχονταν από την Άμφισσα με κατεύθυνση προς το Δίστομο.

Μετά από συνεννόηση των επικεφαλής, η ενοποιημένη φάλαγγα εισήλθε στο Δίστομο. Οι κάτοικοι ήταν ανυποψίαστοι, αλλά κάποιοι άρχισαν να ανησυχούν, λόγω του μεγέθους των γερμανικών δυνάμεων και της παρουσίας ομήρων, που είχαν συλληφθεί νωρίτερα. Μετά από λήψη πληροφοριών περί της παρουσίας ανταρτών στο Στείρι, τμήμα των γερμανικών δυνάμεων αναχώρησε προς αναζήτησή τους. Λίγο πριν το χωριό έπεσαν σε ενέδρα των ανταρτών. Μετά από μάχη με ακαθόριστες απώλειες εκατέρωθεν, η φάλαγγα επέστρεψε στο Δίστομο.

Τα αντίποινα

Τότε, ο Γερμανός επικεφαλής, Λοχαγός Φριτς Λάουτενμπαχ (Fritz Lautenbach), διέταξε τη διενέργεια αντιποίνων επί του άμαχου πληθυσμού, σε εκτέλεση σχετικής διαταγής της ιεραρχίας (Vergeltungsaktion). Πρώτα εκτελέστηκαν μπροστά στο Δημοτικό Σχολείο οι 12 όμηροι. Μετά ακολούθησε το μακελειό. Οι Γερμανοί στρατιώτες σε έναν παροξυσμό βίας πήγαιναν πόρτα – πόρτα και σκότωναν με πυροβολισμούς, λογχισμούς, ρίψεις χειροβομβίδων ή με τα κοντάκια των όπλων τους κατοίκους που ήταν κλεισμένοι στα σπίτια τους. Οι τυχεροί που κατάφεραν να διασωθούν ήταν όσοι διέμεναν εκτός του κέντρου του χωριού και πρόλαβαν να διαφύγουν από το Διάσκελο, τη μόνη αφύλακτη διάβαση. Από τη μανία των κατακτητών δεν γλίτωσαν ούτε οι σκύλοι, τα πρόβατα, άλογα, κλπ. Το αιματοκύλισμα σταμάτησε το σούρουπο, όταν οι Γερμανοί αποχώρησαν για τη βάση τους φοβούμενοι πιθανή ενέδρα των ανταρτών.

Οι δολοφονημένοι του Δίστομου έφτασαν σύμφωνα με τα επίσημα έγγραφα τους 228 ανθρώπους (117 γυναίκες, 111 άντρες), ανάμεσά τους και 53 παιδιά κάτω των 16 ετών. Οι εικόνες που αντίκρισε ο Σουηδός απεσταλμένος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Στούρε Λινέρ (Sture Linnér), που έφτασε στο Δίστομο αμέσως μετά τη σφαγή, ήταν φρικιαστικές και παρέπεμπαν σε πίνακα του Ιερώνυμου Μπος (Hieronymus Bosch). Πτώματα διαμελισμένα, άλλα καρφωμένα στα δέντρα, μωρά σφαγμένα μέσα στις κούνιες τους και γενικά υπήρχαν σκηνές απίστευτης κτηνωδίας.

Τα γεγονότα του Διστόμου προκάλεσαν κρίση στις σχέσεις της κατοχικής κυβέρνησης του Ι. Ράλλη με τις Γερμανικές αρχές Κατοχής, οι οποίες κατόπιν πιέσεων από τον Πληρεξούσιο του Ράιχ Χέρμαν Νόιμπαχερ (Hermann Neubacher), αναγκάστηκαν να διατάξουν ανακρίσεις. Το στέλεχος της Γερμανικής Μυστικής Στρατονομίας (Geheime Feldpolizei / GFP Gruppe 510) Γκέοργκ Κοχ (Georg Koch), ο οποίος συνόδευε το λόχο του Λάουτενμπαχ, έγραψε στην αναφορά του ότι ο δεύτερος ψεύδονταν και ότι οι γερμανικές δυνάμεις είχαν δεχθεί πυρά αρκετά χιλιόμετρα μακριά από το Δίστομο. Επιπρόσθετα δεν είχε υπάρξει καμία εμπλοκή με αντάρτες ή πυρά από την κατεύθυνση του χωριού.

Την ίδια περίοδο δραστηριοποιούνταν στην περιοχή ο Ταγματάρχης Μπράιαν Ντίλον (Brian Edevrain Dillon). Ο εν λόγω Βρετανός αξιωματικός ήταν μέλος της μυστικής οργάνωσης Special Operations Executive (SOE), η οποία είχε σκοπό την συλλογή πληροφοριών, τη διενέργεια δολιοφθορών, τη συγκρότηση, εξοπλισμό ή/και συνεργασία με αντιστασιακές ομάδες στις κατεχόμενες περιοχές. Όπως είναι γνωστό, η πρώτη επιχείρηση της SOE στην Ελλάδα ήταν στις 25 Νοεμβρίου 1942, με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (Επιχείρηση Harling). Από αυτά τα πρώτα 12 μέλη συγκροτήθηκε η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή (British Military Mission).

Η βοήθεια στους αντάρτες

]Στους επόμενους μήνες συστηματοποιήθηκε η αποστολή προσωπικού και υλικών στις διάφορες αντιστασιακές ομάδες που ήταν διάσπαρτες σε όλη τη χώρα. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η δράση του Ντίλον. Ο εν λόγω, προέρχονταν από το πεζικό και είχε τοποθετηθεί με την αποφοίτησή του το 1939 από την Στρατιωτική Ακαδημία Σάντχερστ (Royal Military Academy Sandhurst, Βρετανική αντίστοιχη της ΣΣΕ) στο 2ο Τάγμα του Βασιλικού Συντάγματος του Νόρφολκ (Royal Norfolk Regiment / RNR). Ακολούθως, υπήρξε από τους πρώτους που εντάχθηκαν στη νεοσυσταθείσα Special Air Service (L Detachment, SAS), κατά τη θητεία του στη Βόρεια Αφρική, υπηρετώντας την περίοδο 1941 – 1943. Στη συνέχεια εντάχθηκε στο παρακλάδι της SAS, την Special Boat Squadron (SBS), όπου είχε την ευκαιρία να γνωριστεί και να συνεκπαιδευθεί με Έλληνες του Ιερού Λόχου. Σαν να μην ήταν αρκετή η υπηρεσία σε μια επίλεκτη μονάδα όπως η SAS ή η SBS, ο Ντίλον ζήτησε και εντάχθηκε στις αρχές Ιουνίου 1943, στο Ελληνικό Τμήμα της SOE (Greek Section/SOE) στο Κάιρο.

Μετά από μερικές ημέρες εντατικής εκπαίδευσης, έπεσε με αλεξίπτωτο στην Γκιόνα, οπλισμένος (όπως αφηγήθηκε) μόνο με ένα περίστροφο και εξοπλισμένος με μία πυξίδα, ένα ζευγάρι κιάλια, 25 χρυσές λίρες και ένα μπουκάλι τζιν. Εκεί ήρθε σε επαφή με αντάρτες του ΕΛΑΣ και με άλλους πράκτορες, όπως τους λοχαγούς Άρθουρ Έντμοντς (Arthur Edmonds), που είχε συμμετάσχει στην επιχείρηση στο Γοργοπόταμο και Χάρι Μακ Ιντάιρ (Harry MacIntyre), ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την ανατίναξη της γέφυρας του Ασωπού (Επιχείρηση Washing).

Στο επόμενες εβδομάδες ο Ντίλον συμμετείχε στις δολιοφθορές που προβλέπονταν από την Επιχείρηση Ζώα (Animals) και αποτελούσαν μέρος του σχεδίου παραπλάνησης των Γερμανών σχετικά με την επόμενη απόβαση των Συμμάχων, μετά την επικράτησή τους στη Βόρειο Αφρική. Το πιο σπουδαίο κατόρθωμα του Ντίλον ήταν η ανατίναξη της γέφυρας στο Στενό Δωρίδας, η οποία σήμερα είναι κατακλυσμένη από την τεχνητή λίμνη του Μόρνου, σε συνεργασία με τον λοχαγό Τζέφρι Γκόρντον – Κριντ (Geoffrey Gordon-Creed), ο οποίος είχε επίσης συμμετάσχει στην Επιχείρηση Washing. Αποτέλεσμα ήταν η αποκοπή του οδικού άξονα Άμφισσας – Ναυπάκτου.

«Το Δίστομο ήταν εντελώς αθώο»… 

Μετά τη λήξη της Επιχείρησης Ζώα (Ιούλιος 1943), λόγω της απόβασης των Συμμάχων στη Σικελία (Επιχείρηση Ρωμαλέος/Husky), ο Ντίλον μετακινήθηκε στην περιοχή του όρους Ελικώνας, όπου εγκατέστησε και διοικούσε τον Σταθμό Λίλιαν (Lillian Station), ο οποίος επιτελούσε το ρόλο της «γιάφκας». Υπό αυτή την ιδιότητα και μετά από πολλές περιπέτειες που δεν είναι της παρούσης να αναλυθούν, τον βρήκε η απόβαση στη Νορμανδία. Όταν του γνωστοποιήθηκε το γεγονός, θεώρησε σκόπιμο στο πλαίσιο των ψυχολογικών επιχειρήσεων (ΨΕΠ) για την ανόρθωση του ηθικού των κατοίκων, να περιέλθει τα χωριά της περιοχής.

Σκόπευε να τους κοινοποιεί τα ευχάριστα νέα και να τονίζει ότι πλησίαζε η Απελευθέρωση. Στις 6 Ιουνίου, ο Ντίλον με την ομάδα προστασίας του και άλλους μαχητές του ΕΛΑΣ εισήλθαν στη Δεσφίνα Φωκίδας, ένα χωριό 18 περίπου χιλιόμετρα δυτικά του Διστόμου, προς την κατεύθυνση της Άμφισσας, η οποία απέχει 32 χλμ, προς τα βορειοδυτικά. Εκεί διανυκτέρευσαν, αλλά από αβλεψία ο επικεφαλής αξιωματικός του ΕΛΑΣ αμέλησε να τοποθετήσει σκοπούς για έγκαιρη προειδοποίηση σε περίπτωση προσέγγισης Γερμανών. Το πρωί και ενώ ο Ντίλον έπινε ανέμελος τον καφέ του στη βεράντα του σπιτιού που κατέλυσε, είδε με τρόμο έναν Γερμανό στρατιώτη να τον σημαδεύει με το τυφέκιό του. Άμεσα άνοιξε πυρ και διέφυγε με την ομάδα του από το χωριό κακήν – κακώς προς τη θάλασσα. Εκεί επίταξαν έναν γέρο με τη βάρκα του και τους διαπεραίωσε στο Γαλαξίδι, στην απέναντι πλευρά του κόλπου της Ιτέας.

Η αποκαλούμενη και “Μάχη της Δεσφίνας” (7 Ιουνίου 1944) είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 23 ανταρτών, στην πλειοψηφία τους νεαρούς ΕΠΟΝίτες της Λιβαδειάς. Σύμφωνα με τον Ντίλον, ο διοικητής του 3ου Τάγματος/34ου Συντάγματος της ΙΙ Μεραρχίας ΕΛΑΣ, εξοργισμένος από την απώλεια των στρατιωτών του, συγκέντρωσε το σύνολο της μονάδας του και με ολονύχτια σύντονη πορεία έστησε ενέδρα επί των Γερμανών στη Δεσφίνα, την αμέσως επόμενη ημέρα. Στην αναφορά του προς το Κάιρο ο Ντίλον ανέφερε ότι ο ΕΛΑΣ σκότωσε 70 και τραυμάτισε άγνωστο αριθμό Γερμανών στρατιωτών, ενώ κατέστρεψε και 6 φορτηγά αυτοκίνητα. Όπως ανέφερε: «Έδωσαν (οι ΕΛΑΣίτες) στα αλήθεια ένα καλό σόου» [They (ELAS) really put up quite a smart show].

Η δράση των ανταρτών εξόργισε τους Γερμανούς, οι οποίοι έστειλαν στις 10 Ιουνίου ένα τάγμα των SS να εκτελέσουν αντίποινα στη Δεσφίνα. Όμως ο επικεφαλής αξιωματικός, τον οποίο αργότερα ο Ντίλον ταυτοποίησε ως τον Ταγματάρχη Κουρτ Ρίκερτ (Sturmbannführer Kurt Rickert), Διοικητής του Ι Τάγματος του 7ου Μ/Κ Συντάγματος (Kdr. I/SS Pz Gren Rgt 7), μελετώντας έναν ελληνικό χάρτη, μπέρδεψε τα τοπωνύμια και εξέλαβε το Δίστομο που βρίσκονταν εγγύτερα, ως τη Δεσφίνα. Σύμφωνα με τον Βρετανό αξιωματικό το Δίστομο: «Ήταν τελείως αθώο, δεν είχαν καμία σχέση με όσα είχαν συμβεί. Οι κάτοικοι του χωριού έκαναν τις συνηθισμένες δραστηριότητές τους. Οι Γερμανοί περικύκλωσαν το χωριό, σκότωσαν 228 ψυχές (άνδρες, γυναίκες και παιδιά) και το έκαψαν. Ήταν ένα λάθος – και το κουβαλώ για πάντα στη συνείδησή μου. Εάν δεν είχα πάει στη Δεσφίνα, δεν θα είχε συμβεί».

Ο Ντίλον πολέμησε τους Γερμανούς από την αρχή μέχρι το τέλος του πολέμου. Άρα ήξερε πολύ καλά ότι η διεστραμμένη ιδεολογία που υπηρετούσαν, τόσο η Βέρμαχτ, όσο και τα SS δεν παρείχε κανένα εχέγγυο ότι θα σέβονταν τη ζωή των αμάχων. Ο Γιεργκ Φρίντριχ (Jörg Friedrich), στο βιβλίο του The Fire: The Bombing of Germany, 1940-1945 (2008), παραφράζοντας τη διάσημη ρήση του Λόρδου Άκτον περί εξουσίας, γράφει ότι: «Ο ολοκληρωτικός πόλεμος κατατρώγει τις ανθρώπινες υπάρξεις ολοκληρωτικά – και η αίσθηση της ανθρωπιάς τους είναι η πρώτη που χάνεται». Το γεγονός ότι μετά από τόσα χρόνια πολέμου ο Ντίλον είχε καταφέρει να διατηρήσει τη δική του, όταν όλα γύρω του κατέτειναν στην αλλοτρίωσή της, μαρτυρά την υψηλή ποιότητα του χαρακτήρα του. Εκείνες τις ημέρες οι Γερμανοί ήθελαν να εκτονώσουν την οργή και την απελπισία τους για τον πόλεμο που πλέον έβλεπαν ξεκάθαρα ότι χάνονταν. Δυστυχώς, ακόμα και εάν δεν ήταν το Δίστομο θα ήταν κάποιο άλλο χωριό, όπως μαρτυρεί η δράση τους όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλα τα μέρη της κατεχόμενης Ευρώπης όπου οι λαοί είχαν επιλέξει το δρόμο της Αντίστασης για να διαφυλάξουν την αξιοπρέπεια και να διεκδικήσουν την πολυπόθητη Ελευθερία τους.

 

---

 

Το 7ο Σύνταγμα διοικούσε ο Συνταγματάρχης Καρλ Σίμερς (Karl Schümers). Στις 30 Μαΐου 1944, η διοίκηση του Συντάγματος εγκαταστάθηκε στην Λαμία, το Ι Τάγμα με τους 1ο και 2ο Λόχο στην Λιβαδειά, 3ο Λόχος στην Πετρομαγούλα και τον 4ο Λόχο στον Αλίαρτο. Δυο πυροβολαρχίες κάλυπταν την περιοχή Γραβιάς – Αμφίκλειας. Το ΙΙΙ Τάγμα είχε τους λόχους του σε Άμφισσα, Ιτέα και Αράχοβα.