Μία απάντηση στον Δ. Μιχαλόπουλο για “Το αίνιγμα της Σπάρτης”

Γράφει ο κ. Μιχαλόπουλος: «Μόνο μετά την υπαγωγή της Ελλάδας στην κυριαρχία των Ρωμαίων εμφανίστηκε ο όρος “Σπαρτιάτες” αλλά και τότε σποραδικώς και σταθερώς εναλλακτικός με εκείνο των “Λακεδαιμονίων”».

Απάντηση: Το 195 π.Χ. ο Ρωμαίος ανθύπατος Φλαμινίνος επικεφαλής 50.000 Ρωμαίων και με τη συνδρομή 10.000 Αχαιών αλλά και Μακεδόνων και Θεσσαλών πολιόρκησε τη Σπάρτη και ο βασιλεύς Νάβις αναγκάσθηκε να συνθηκολογήσει. Ο Φλαμινίνος αποσκοπώντας να περιορίσει τη Σπάρτη απέσπασε από αυτήν 18 περιοικίδες πόλεις και δημιούργησε το “Κοινόν των Λακεδαιμονίων”. Ο Οκταβιανός-Αύγουστος, μολονότι οι Σπαρτιάτες είχαν πολεμήσει στο πλευρό του το 21 π.Χ. μετονόμασε το “Κοινόν των Λακεδαιμονίων” σε “Κοινόν των Ελευθερολακώνων”, απαρτιζόμενο από 24 περιοικίδες πόλεις που αναφέρει ο Παυσανίας (ΙΙΙ, 21.7). Η Σπάρτη όμως παρέμεινε αυθύπαρκτη με τους θεσμούς της. Μάλιστα της αποδόθηκαν οι πόλεις Φαραί, Καρδαμύλη, Θουρία και τα Κύθηρα. Άρα οι πολίτες της πώς θα λέγονταν αν όχι Σπαρτιάτες;

Δ.Μ.: «Κατά τον Μεσαίωνα πάλι, το τοπωνύμιο Σπάρτη κυριολεκτικώς εξοβελίσθηκε και αντικαταστάθηκε από τη ‘Λακεδαιμονία”».

Απάντηση: Το 396 μ.Χ. η Αρχαία Σπάρτη αλώθηκε και καταστράφηκε από τον αιμοσταγή νεοπροσήλυτο χριστιανό του Αρειανού δόγματος Γότθο Αλάριχο. Μετά την καταστροφή λιγοστοί πλούσιοι ιδιοκτήτες και γαιοκτήμονες Σπαρτιάτες και Ρωμαίοι επέστρεψαν στην πόλη και μαζί με τους αυτοκρατορικούς και διοικητικούς υπαλλήλους ανέλαβαν την ανοικοδόμηση πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης. Ο οικισμός αυτός με απόφαση της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας ονομάσθηκε Λακεδαιμονία.

Γράφει ο Διονύσιος Σιγαλός: «… θρησκευτικοί επομένως λόγοι μερίδος των κατοίκων και της ολότητας των δημοσίων υπαλλήλων δεν επέτρεπαν να δοθή το όνομα πρώην ειδωλολάτριδος πόλεως, η οποία έγεμεν ειδωλολατρικών βωμών και εστιών … έπρεπε να εξευρεθή άλλο όνομα. Αλλά και η ένδοξος προγονική κληρονομία, την οποία αντιπροσώπευε το περίφημον της αρχαίας πόλεως δεν έπρεπε να λησμονηθή και να απεμποληθή». (Η Σπάρτη και η Λακεδαίμων, Αθήνα 1959. ΤΕΎΘΡΙΠΠΟ)

Δ.Μ.: «Aρχικώς απαγορευόταν στους Σπαρτιάτες όχι μόνο να συμμετάσχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες αλλά και να τελέσουν θυσία στον ναό του Ολυμπίου Διός»

Απάντηση: Οι Ολυμπιακοί αγώνες άρχισαν το 776 π.Χ. Ο βασιλεύς Ίφιτος των Ηλείων, ο Λυκούργος της Σπάρτης και ο βασιλεύς Κλεισθένης της Πίσσας επέβαλαν ειρήνη κατά την διάρκεια των αγώνων, που ονόμασαν εκεχειρία. Χαράχτηκε αυτή σε δίσκο, το Δίσκο του Ιφίτου και φυλασσόταν στο ναό της Ήρας. Οι Σπαρτιάτες άρχισαν να λαμβάνουν μέρος στους αγώνες το 720 π.Χ. Ανάμεσα στους δέκα πολυνίκες υπήρχαν δύο Σπαρτιάτες, ο Χίονις με επτά νίκες στο Στάδιο και τον Δίαυλο και ο Ιπποσθένης με επτά νίκες στην Πάλη. Ο Πολυδεύκης, γιος του Χίλωνος, αναφέρεται επίσης ως νικητής στην Πυγμή.

Οι γυναίκες δεν επετρέπετο να μετέχουν στους αγώνες παρά μόνον ως εκτροφείς – εκπαιδευτές αλόγων. Η Κυνίσκα, αδελφή του βασιλέως Αγησιλάου, εστέφθη ολυμπιονίκης το 396 και το 392 π.Χ. στοΤεύθριππο όπως και η Ευρυλεονίς το 368 π.Χ. Το 420 π.Χ. οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν το Λέπρεο, στα σύνορα Ηλείας – Σπάρτης. Αυτό θεωρήθηκε παραβίαση της εκεχειρίας και παρότι η φρουρά είχε εγκατασταθεί πριν από την εκεχειρία, τιμωρήθηκαν με αποκλεισμό από τους αγώνες και τις τελετές αυτής της Ολυμπιάδας. Βεβαίως συνέχισαν τη συμμετοχή τους στις επόμενες, όπως αποδεικνύουν οι αναφερόμενοι Σπαρτιάτες ολυμπιονίκες.

Περί της καταγωγής

Δ.Μ.: «Οι Σπαρτιάτες δεν ήταν Δωριείς».

Απάντηση: «Παραδόσεις που επέζησαν μεταξύ των Δωριέων και έφθασαν ως την εποχή μας δια μέσου κειμένων του Πινδάρου και του Ηροδότου και άλλων αρχαίων συγγραφέων ανέφεραν ότι οι απώτεροι προγονοί τους ήταν Μακεδνοί, δηλαδή Μακεδόνες, που μετανάστευσαν στην Δωρίδα από την Πίνδο, ακριβέστερα από την περιοχή του Λάκμου. Οι ιστορικοί Δωριείς ήταν χωρισμένοι σε τρεις φυλές, Υλλείς, Δυμάνες, Πάμφυλοι. Οι επώνυμοι ήρωες των Δυμάνων και των Παμφύλων εθεωρούντο οι γυιοί του Αιγιμιού που είχε οδηγήσει τους “Δωριείς” στην Δωρίδα. Επώνυμος των Υλλέων, λεγόταν γυιός του Ηρακλέους, που πίστευαν ότι απόκτησε δικαιώματα στο ένα τρίτο του κράτους του Αιγιμιού, βοηθώντας τον εναντίον των Λαπιθών. (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε 1971 Τ.Α΄ σ.378-379).

«Μετά την κάθοδο των Δωριέων στην Λακωνία και την κατάληψη αυτής από πολιτικής και σημασιολογικής άποψης Λάκωνες είναι όλοι οι κάτοικοι της Λακωνικής, Λακεδαιμόνιοι είναι μόνον οι Σπαρτιάτες και Περίοικοι οι πέριξ της Σπάρτης οικούντες, οι οποίοι δεν είχαν περιπέσει σε κατάσταση Είλωτος (δουλοπαροίκου) και Σπαρτιάτες λέγονταν μόνο οι πολίτες της Σπάρτης που είχαν προνομιακά μόνον αυτοί πολιτικά δικαιώματα (Όμοιοι)». (Σαράντος Ι. Καργάκος Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης, Gutenberg 2006, τ.Α΄σ.189).

Δ.Μ.: «Επιπλέον, η σωστή εκφορά της λέξης είναι όχι “Σπάρτη”, όπως κατέληξε να λέγεται στην αττική διάλεκτο, αλλά “Σπάρτα”. … Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε στα εδάφη της τωρινής Τουρκίας».

Απάντηση: Το 131 μ.Χ. ο φιλλέλην Aυτοκράτωρ Αδριανός (117-138 μ.Χ.) ίδρυσε το Συνέδριο των Πανελλήνων με έδρα την Αθήνα. Το “Πανελλήνιο” αποτελούσε μια πολιτισμική ομοσπονδία, στην οποία συμμετείχαν όλες οι πόλεις της Ελλάδος καθώς και οι εκτός Ελλάδος ελληνικές πόλεις, εφόσον αποδεδειγμένα είχαν ιδρυθεί από Έλληνες αποίκους. Η Σπάρτη αναγνωρίσθηκε τότε ως μητρόπολη, εκτός των γνωστών αποικιών Τάρας, Κυρήνη κ.α. και ως μητρόπολη έξι πόλεων της αυτοκρατορίας (Κίβηρα, Σέλγη, Άμβλαγα, Οινόανδρα, Τράλλεις, Σύνναδα), διάσπαρτες στον ευρύτερο χώρο της Μικράς Ασίας. Υπάρχουν σε όλο τον κόσμο πάνω από 13 πόλεις με το όνομα Σπάρτη: Οκτώ στις Η.Π.Α, από μία στον Καναδά, Βενεζουέλα, Καύκασο, στην Πισιδία της Μικράς Ασίας και στη Μεσσήνη της Σικελίας ως τοπωνύμιο. Τέλος η Σπάρτη λεγόταν Σπάρτα στη Δωρική διάλεκτο. Άλλωστε διάλεκτοι ομιλούνταν και αλλού στην Αρχαία Ελλάδα.

Περί των επιτευγμάτων

Δ.Μ.: «… όντας σε συνεχή διαμάχη με τους Αργείους δεν κατάφεραν να επιτύχουν κάτι σημαντικό. … νικήθηκαν και από τους Αρκάδες...»

Απάντηση: Το 495 π.Χ. οι Σπαρτιάτες υπό τον βασιλέα Κλεομένη Α΄ κατενίκησαν τους Αργείους στη μάχη της Σηπείας. Έκτοτε το Άργος περιέπεσε σε πλήρη αδυναμία. Το 368 π.χ. οι Σπαρτιάτες υπό τον μετέπειτα βασιλέα Αρχίδαμο κατενίκησαν τους Αργείους και Αρκάδες στη διπλή μάχη στις Καρυές Λακωνίας και στη Μηλέα ή Μιδέα της Αρκαδίας (“άδακρυς μάχη’” λόγω των ελαχίστων απωλειών των Λακεδαιμονίων).

Η Σπάρτη νίκησε και στον 27ετή Πελοποννησιακό πόλεμο και ακολούθησε η πολύχρονος κυριαρχία της. Τα περί δωροδοκίας ηγεμόνων Αθηναίων είναι φληναφήματα. Πουθενά δεν αναφέρεται δωροδοκία ούτε κάποιο πρόσωπο που να δωροδοκήθηκε. Το 363 π.Χ. οι Θηβαίοι υπό τον Επαμεινώνδα επιτέθηκαν εναντίον της Σπάρτης. Σύσσωμος ο σπαρτιατικός λαός αντεπιτέθηκε με αρχηγό τον θρυλικό γέροντα Αγησίλαο και τον Αρχίδαμο και προξένησε μεγάλες απώλειες στους Θηβαίους που αποσύρθηκαν ηττημένοι. Το 362 π.Χ. στη μάχη της Μαντινείας τραυματίσθηκε βαρύτατα ο Επαμεινώνδας και πριν πεθάνει διέταξε την αποχώρηση του στρατού του (τέλος της θηβαϊκής κυριαρχίας).

Δ.Μ.: «...η περίφημη νομοθεσία του Λυκούργου (8ος αιώνας π.Χ.) είχε χαρακτήρα όχι προληπτικό αλλά αυτόχρημα κατασταλτικό. … αφότου οι Σπαρτιάτες επήλυδες από τη Μικρά Ασία εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα του Ευρώτα επέδειξαν έντονη τάση προς διαβίωση “τρυφηλή”…»

Απάντηση: Η νομοθεσία του Λυκούργου με τη “Μεγάλη Ρήτρα” δημιούργησε ένα πολίτευμα μοναδικό όπου υπήρχε αλληλοέλεγχος των θεσμών και δεν ήταν δυνατόν κάποιος να αποκτήσει τον απόλυτο έλεγχο των εξουσιών. Συγχρόνως διαμοιράστηκαν 9.000 κλήροι σε ισάριθμους Σπαρτιάτες Όμοιους, ώστε να μην υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, ενώ η σπαρτιατική ζωή χαρακτηριζόταν από απόλυτη λιτότητα. Ο Θουκυδίδης ανέφερε ότι στη Σπάρτη μετά τη “Μεγάλη Ρήτρα” επικράτησε απόλυτη ευνομία για τέσσερις αιώνες, χωρίς κοινωνικές αναταραχές. «Κοινό σημείο και των τεσσάρων στους οποίους περιορισθήκαμε (Ξενοφών, Πλάτων, Αριστοτέλης, Πολύβιος) είναι ότι περιλαμβάνουν ή και θεωρούν πρώτη την Λακεδαιμονίων πολιτεία». (Εμμανουήλ Μαρκογιαννάκης, Παθολογία των Πολιτευμάτων στην Αρχαιότητα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα σ.219, 1996).

Περί των γυναικών

Δ.Μ.: «Οι γυναίκες της αρχαίας Σπάρτης εξέπεμπαν μιαν ακαταμάχητη ερωτική έλξη…».

Απάντηση: Τα κορίτσια στην Αρχαία Σπάρτη συμμετείχαν στην περίφημη “σπαρτιατική αγωγή” μαζί με τα αγόρια. Αθλούνταν μαζί με τα αγόρια γυμνά και συγχρόνως εδιδάσκοντο ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό. Έτσι, γυναίκες πλέον, προετοιμάζοντο για να γεννήσουν γερά παιδιά. Ήταν κύριες του οίκου τους, διεχειρίζονταν τον κλήρο του οίκου, ανέτρεφαν τα παιδιά τους και είχαν την εποπτεία των υπηρετών. Ήταν ελεύθερες στις συναναστροφές τους, πολύ γυμνασμένες και όμορφες. Όμως, μέσα στο πνεύμα της σπαρτιατικής λιτότητας αποστρέφονταν την πολυτέλεια, τα κοσμήματα, τα ψιμύθια, τα χρώματα και τα αρώματα.

«Το βασικό ένδυμα, ο χιτών, ήταν κοντός, σχιστός στα πλάγια για τις άγαμες και κλειστός για τις έγγαμες. Επειδή οι κοπέλες έφεραν σχιστό στα πλάγια χιτώνα και κατά την κίνηση φαίνονταν οι μηροί τους, λέγονταν γι΄ αυτό “φαινομηρίδες”. Φημίζονταν για την αγνότητά τους. Στην Σπάρτη δεν υπήρχε μοιχεία, ούτε πορνεία αλλά ούτε και εταίρες, όπως στην Αθήνα όπου η γυναίκα ζούσε στον γυναικωνίτη, στερημένη από κάθε δημόσια παρουσία.» (Σαράντος Καργάκος, Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης, Gutenberg 2006, τ.Α΄ σ.540-541).

---

Ο Γεώργιος Τριτάκης είναι ιατρός, ακτινοδιαγνώστης-επεμβατικός ακτινολόγος και πρώην διευθυντής ακτινολογικού τμήματος Γ.Ν. “Γεώργιος Γεννηματάς”.