Μια Νέα Σμύρνη πέραν του Ατλαντικού

Πόσοι, όμως, γνωρίζουμε ότι στην ανατολική ακτή της Φλόριδας δημιουργήθηκε τον 18ο αιώνα η πρώτη Νέα Σμύρνη και πως σαν συνέχεια αυτής υπάρχει σήμερα η Παραλία της Νέας Σμύρνης (αγγλ.: New Smyrna Beach), που ανήκει στην κομητεία Volusia;

Η Νέα Σμύρνη της Φλόριδας είναι μια μικρή πόλη αλλά, ταυτόχρονα, αποτελεί ένα μεγάλο παραθεριστικό κέντρο. Που μπορεί να έχει πληθυσμό μόνο 22.464 κατοίκους (απογραφή του 2010) αλλά δέχεται πάνω από 1.000.000 επισκέπτες ετησίως! Δυστυχώς, όπως και η ιστορία της Νέας Σμύρνης στην Αθήνα κουβαλά μέσα της δυστυχία και θάνατο, έτσι και η ιστορία της Νέας Σμύρνης στην Αμερική κρύβει μια ανείπωτη ανθρώπινη τραγωδία. Αυτή την ιστορία, θα προσπαθήσω να περιγράψω, με βάση τις υπάρχουσες ιστορικές πηγές.

Μεταξύ του 1755 και και του 1764 ξέσπασε ο Επταετής Πόλεμος, όπου συμμετείχαν όλες οι υπερδυνάμεις της εποχής, εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ένας πόλεμος που προκάλεσε εδαφικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη, στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στη Δυτική Αφρική, στην Ινδία και στις Φιλιππίνες. Οι Γαλλοβρετανικές εχθροπραξίες έληξαν το 1763 με τη Συνθήκη των Παρισίων.

Σ’ αυτήν τη Συνθήκη Ειρήνης, η Αγγλία παρεχώρησε στην Ισπανία την Κούβα, παίρνοντας ως αντάλλαγμα την Φλόριδα. Το θερμό, τροπικό κλίμα της νέας αποικίας, όμως, ήταν αποτρεπτικό για την μεταφορά Άγγλων αποίκων στην περιοχή.

Έτσι, πάρθηκε η απόφαση να αναληφθεί πρωτοβουλία μεταφοράς αλλογενών αποίκων, των οποίων, όμως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις θα εμπόδιζαν την απορρόφησή τους από τους καθολικούς Γάλλους και Ισπανούς και που θα ήσαν πρόθυμοι να συνάψουν γάμους και να αναμιχθούν με τους αγγλικής καταγωγής αποίκους, που ευρίσκονταν ήδη εκεί. Ως τέτοιοι άποικοι κρίθηκαν κατάλληλοι οι Έλληνες της Ανατολής, που ήσαν συνηθισμένοι στο θερμό κλίμα, που καλλιεργούσαν αμπέλια, ελαιώνες, μπαμπάκι και που ασχολούνταν και με την μεταξοσκωληκοτροφία και οι οποίοι θα προμήθευαν τη Βρετανία με προϊόντα που ήσαν υποχρεωμένη να φέρνει από την Τουρκία και από άλλες χώρες. Οι Έλληνες ως λαός εργατικός, που οι τότε επικυρίαρχοι Τούρκοι τους είχαν φέρει σε απόγνωση, δεν θα ήταν δύσκολο να πεισθούν να ξεφύγουν από την σκλαβιά που υφίσταντο για να τεθούν κάτω από την προστασία ενός ελευθέρου πολιτεύματος…

Βασιζόμενος στην παραπάνω έκθεση, που είχε συνταχθεί από βρετανική αποστολή, ο σκωτσέζος γιατρός, Dr. Andrew Turnbull (1718-1792), φίλος τού τότε κυβερνήτη της ανατολικής Φλόριδας James Grant, που ήθελε να δημιουργήσει μια νέα αποικία, νοτιότερα του Άγιου Αυγουστίνου, με αγροτικές καλλιέργειες και ειδικότερα για την παραγωγή λουλακιού (indigo) και ζαχαροκάλαμου, ζήτησε και τού παραχωρήθηκε έκταση 40.000 ακρ (acres: 160.000 στρέμματα περίπου) στην ανατολική ακτή της Φλόριδας, με την συμφωνία να αποικήσει την περιοχή με αναλογία ενός ατόμου για κάθε εκατό ακρ.

Η Νέα Σμύρνη

Ο Dr. Andrew Turnbull, πρόξενος της Βρετανίας στη Σμύρνη, είχε ως σύζυγο την Maria Grazia Dura Bin, κόρη ενός Σμυρναίου εμπόρου. Έτσι, αποφάσισε να ονομάσει την αποικία του Νέα Σμύρνη, προς τιμή της συζύγου του. Η περιοχή βρίσκεται περί τα 75 μίλια νοτίως του Αγίου Αυγουστίνου και σήμερα ακόμη ονομάζεται New Smyrna Beach (Παραλία της Νέας Σμύρνης).Επειδή, διατρέχοντας την σχετική αρθρογραφία, έχω δει να αναφέρεται η σύζυγος τού Turnbull ως Ελληνίδα, θέλω να επισημάνω ότι αυτό έχει γραφτεί «ελαφρά τη καρδία», καθώς το όνομά της παραπέμπει ευθέως σε καθολική, προφανώς φραγκολεβαντίνικης καταγωγής…

Αφού εξασφάλισε χρηματοδότηση από Βρετανούς επενδυτές, ο Turnbull έστειλε στο Αιγαίο, κατ’ αρχάς, οκτώ καράβια για να συγκεντρώσουν άτομα πρόθυμα να εγκατασταθούν στη νέα αποικία. Βάσει της αρχικής συμφωνίας, σε συνάρτηση με την παραχωρηθείσα έκταση, θα έπρεπε να μεταφέρει εκεί 400 άτομα. Όμως, επειδή δεν του κόστιζε και τίποτα, συγκέντρωσε τελικά 1.403! Ήσαν 500 από τη Μάνη και τη Μεσσηνία, τις Κυκλάδες και την Μικρά Ασία και οι υπόλοιποι από την Κορσική, τη Νότια Ιταλία και τη Μινόρκα. Οι τελευταίοι ήσαν και αυτοί στην πλειοψηφία τους Έλληνες, Μανιάτες της πατριάς των Στεφανοπουλαίων, που είχαν εκπατριστεί το 1673, με πρώτη εγκατάσταση στην Κορσική, κυνηγημένοι από τον πειρατή και μπέη της Μάνης Λυμπεράκη Γερακάρη. Στη Μινόρκα το 1754 είχαν καταγραφεί 600 Έλληνες, μεταφερμένοι εκεί από τους Βρετανούς. Το τελευταίο στοιχείο έκρινα πως έπρεπε να αναφερθεί, καθώς η Ιστορία αναφέρει τους αποίκους της Νέας Σμύρνης γενικά ως Μινορκέζους (Minorcans).

Προορισμός Φλόριδα

Στις 17 Απριλίου τα κατάφορτα με τους αποίκους καράβια του Turnbull περνούσαν τις Ηράκλειες στήλες, με κατεύθυνση τη Φλόριδα. Στον προορισμό τους έφτασαν στις 26 Ιουνίου 1768, όπου, όμως, στην καταμέτρηση βρέθηκαν μόλις 1.255. Εκατόν σαράντα οκτώ (148) άτομα είχαν χάσει την ζωή τους στο ταξίδι…

Δυστυχώς, αυτοί ήσαν οι πρώτες απώλειες αλλά δεν ήσαν οι μεγαλύτερες. Εκεί που έφτασαν βρέθηκαν αντιμέτωποι με δυσθεώρητα προβλήματα, καθώς οι εγκαταστάσεις και οι προμήθειες είχαν προβλεφθεί για τετρακόσια άτομα και αυτοί ήσαν υπερτριπλάσιοι. Ζώντας σε ένα τροπικό περιβάλλον και έχοντας να αντιμετωπίσουν τη φύση, τις αρρώστιες και την κακομεταχείριση, μέσα σε έναν χρόνο πέθαναν πάνω από 300 άνδρες και γυναίκες και περί τα 150 παιδιά.

Ένα Χρονικό του 18ου αιώνος, περιγράφει χαρακτηριστικά τη ζωή στη Νέα Σμύρνη: «Το κάθε άτομο έπαιρνε μία χούφτα καλαμπόκι ημερησίως και δύο ουγγιές χοιρινό την εβδομάδα. Θα έφτανε αυτή η ποσότητα, εάν είχαν το δικαίωμα να ψαρεύουν στην λιμνοθάλασσα, που βρισκόταν εκεί δίπλα και είχε πολλά αλιεύματα.. Όμως, δεν τους άφηναν, για να μην σπαταλούν χρόνο από την δουλειά τους στις καλλιέργειες. Άτεγκτοι επιστάτες με μαστίγια ήσαν από πάνω τους». Και συνεχίζει αναφέροντας απάνθρωπα περιστατικά: «Κάποιος εξαναγκάσθηκε να μαστιγώσει τη γυναίκα του γιατί είχε κλέψει λίγο ψωμί για να ταΐσει τα παιδιά τους. Σε άλλη περίπτωση όταν έκοψαν στο μισό το φτωχό σιτηρέσιο και κάποιοι συμπονετικοί ναυτικοί, που βρέθηκαν εκεί, έδωσαν στους ταλαίπωρους λίγα τρόφιμα, κακόπαθαν από τους απάνθρωπους επιστάτες για την καλοσύνη τους, ενώ οι εξαθλιωμένοι άποικοι μαστιγώθηκαν και εξευτελίστηκαν γιατί δέχθηκαν τα τρόφιμα για να κατασιγάσουν την πείνα τους…»

Εξαιτίας των άθλιων συνθηκών διαβίωσης, έναν χρόνο μετά την άφιξή τους στο επίγειο κάτεργο της Φλόριδας, οι άποικοι, στην απελπισία τους, σχεδίασαν να καταλάβουν κάποια καράβια και να καταφύγουν στην Κούβα. Δυστυχώς γι’ αυτούς, τούς πρόλαβαν οι φύλακες και τρεις επικεφαλής της απόπειρας κρεμάστηκαν για τιμωρία και προς παραδειγματισμό των υπολοίπων.

Φυσικά, μπορεί η ζωή στην αποικία να συνεχίστηκε αναγκαστικά αλλά τίποτε δεν άλλαξε προς το καλύτερο. Μέσα σε εννιά χρόνια, ακόμα 964 έχασαν τη ζωή τους, από την κακομεταχείριση, τις τροπικές αρρώστιες, τις επιθέσεις Ινδιάνων και άγριων ζώων της παρακείμενης ζούγκλας. Εδώ, θα πρέπει να τονισθεί πως βάσει της αρχικής συμφωνίας με τον Turnbull, η υποχρέωσή τους να παραμείνουν εργαζόμενοι στην Νέα Σμύρνη έληγε σε έξι χρόνια, δηλαδή το 1774. Όταν, όμως, ζήτησαν να αποδεσμευτούν, η απάντηση ήταν ο βούρδουλας.

Φυγή προς την ελευθερία

Το πώς, τελικά, οι ελάχιστοι δύστυχοι εναπομείναντες Έλληνες σκλάβοι στην αποικία κατάφεραν να ξεφύγουν καταγράφεται σε Χρονικό της εποχής: «Έτυχε εκείνη την εποχή να επισκεφθούν την Νέα Σμύρνη κάποιοι ευγενείς κύριοι από τον γειτονικό Άγιο Αυγουστίνο. Βλέποντας τις τρομερές συνθήκες διαβίωσης, σχολίασαν μεταξύ τους, πως αν οι άνθρωποι αυτοί γνώριζαν τα δικαιώματά τους, δεν θα ανέχονταν να υφίστανται τέτοια κακομεταχείρισή και πως θα έπρεπε ο Κυβερνήτης της Φλόριδας να δώσει ένα τέλος στο σκάνδαλο. Την κουβέντα τους την άκουσε ένα παιδί και έσπευσε να την μεταφέρει στην μητέρα του. Χωρίς να χάσει χρόνο αυτή, ενημέρωσε τους επικεφαλής των αποίκων, που συγκεντρώθηκαν βράδυ για να καταστρώσουν σχέδιο απόδρασης. Βάσει του σχεδίου, τρεις από τους πιο θαρραλέους και ικανούς θα έφευγαν να πάνε στον Άγιο Αυγουστίνο για να ζητήσουν την βοήθεια του Κυβερνήτη.

Προκειμένου να μην γίνει αντιληπτή η απουσία τους, ζήτησαν να κάνουν μια δουλειά δύσκολη που θα τους έπαιρνε χρόνο. Και παρακάλεσαν τους επιστάτες να τους επιτρέψουν, εάν την τελείωναν πριν από την καθορισμένη προθεσμία, να πάνε στην παραλία και να πιάσουν χελώνες. Έτσι κι έγινε και αφού τέλειωσαν, με την βοήθεια και άλλων και ο χρόνος περίσσευε, ξεκίνησαν νύχτα και αφού πέρασαν κολυμπώντας τον κολπίσκο Μοτάνζας χαράματα, έφθασαν στον Άγιο Αυγουστίνο το απόγευμα της επομένης. Τα ονόματά τους ήσαν Πελιστέρης, Λαμπίας και Genoplay.

Στον Άγιο Αυγουστίνο βρήκαν τον εισαγγελέα της επαρχίας ονόματι Young. Όπως αποδείχθηκε ήταν ο πιο κατάλληλος για την περίπτωσή τους. Έτσι όταν τού διεκτραγώδησαν τα βάσανά τους και τον ενημέρωσαν για τους όρους της αρχικής συμφωνίας, υποσχέθηκε να εκθέσει το ζήτημα στον κυβερνήτη Patrick Tonyn. Και τους διαβεβαίωσε πως, εάν πράγματι αυτά που του κατάγγειλαν είναι αληθή, ο κυβερνήτης θα τους έδινε αμέσως την ελευθερία τους.

Οι τρεις τους επέστρεψαν, μεταφέροντας τα καλά νέα πως τα δεσμά τους τέλειωναν και πως θα είχαν την προστασία του κυβερνήτη. Μέσα στη νύχτα συγκεντρώθηκαν όλοι τους και όρισαν ως επικεφαλής τους τον Πελιστέρη, που ήταν ο αρχιμαραγκός της Νέας Σμύρνης. Στη συνέχεια, αφού έβαλαν τις γυναίκες και τα παιδία στη μέση και οι πιο γεροί άνδρες πήραν θέσεις εμπρός και πίσω, κρατώντας ρόπαλα, όσο αθόρυβα γινόταν, πήραν το δρόμο προς την ελευθερία».

Η απόδραση οργανώθηκε με άκρα μυστικότητα, ώστε μόλις τα ξημερώματα οι επιστάτες αντιλήφθηκαν την απουσία του συνόλου των αποίκων. Καβάλα σε γρήγορα άλογα προσπάθησαν να τους προλάβουν. Όμως το δύσβατο του εδάφους εμπόδιζε τον καλπασμό τους. Έτσι, όταν οι διώκτες έφταναν έξω από τον Άγιο Αυγουστίνο οι φυγάδες βρίσκονταν ήδη υπό την προστασία των αρχών. Στην πόλη στεγάστηκαν κατ’ αρχάς στην Casa Avero, κτίριο που αγόρασε το 1966 η Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Βορείου & Νοτίου Αμερικής και δημιούργησε σε αυτό το «Προσκύνημα του Αγίου Φωτίου».

Ακολούθησε δίκη, όπου αποδείχθηκε πως ο Turnbull δεν είχε δικαίωμα να τους κρατήσει άλλο, χωρίς την θέλησή τους, στην αποικία. Αποδίδοντάς τους ο κυβερνήτης την ελευθερία τους, τούς πρόσφερε μεγάλες ιδιοκτησίες στη Νέα Σμύρνη. Όμως αυτοί που «είχε καεί η γούνα τους» τις απαρνήθηκαν. Και κατά τον χρονικογράφο: «Έτσι τούς παραχωρήθηκε γη βορείως του Αγίου Αυγουστίνου, όπου έκτισαν σπίτια και καλλιεργούν τα κτήματα τους μέχρι σήμερα. Μερικοί απ’ αυτούς δημιούργησαν, μεγάλες ιδιοκτησίες και σήμερα αποτελούν αξιοσέβαστα πρόσωπα της πόλης».

 

---

 

Πηγές

• Μπάμπης Ι. Μαρκέτος: Οι Ελληνοαμερικανοί (Παπαζήσης, 2006).
• Επαμεινώνδας Π. Παναγόπουλος: New Smyrna, an 18th Century Greek Odyssey (Νέα Σμύρνη, μία Ελληνική Οδύσσεια τον 18ου Αιώνα) (Holy Cross Orthodox Press, 1978).