Μοναστήρι ή Μπίτολα; – Όταν αδιαφορούμε για την Ιστορία μας

Όταν, λοιπόν, βλέπουμε κατά κόρον τουριστικά γραφεία να διοργανώνουν εκδρομές στο Βορρά και μέσα στους προορισμούς τους περιλαμβάνουν το Μοναστήρι με την σλαβομακεδόνικη ονομασία Μπίτολα, απορώ πώς είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό χωρίς να αντιδράει κανείς… Αναρωτιέμαι, από την άλλη, αν θα τολμούσε τουριστικό γραφείο των Σκοπίων, σε εκδρομή του προς τη “Νύμφη του Θερμαϊκού”, να την αναφέρει ως Θεσσαλονίκη και όχι ως… Solun…

Και για τους μη επαΐοντες παραθέτω το σχετικό λήμμα “Μπίτολα” από την Βικιπαίδεια: «Οι σύγχρονες σλαβικές παραλλαγές του ονόματος περιλαμβάνουν το βουλγαρικό “Μπίτολια” (Битоля), το σερβικό “Βίτολ(ι)” (Битољ, με λατινικό αλφάβητο Bitolj) και το σλαβομακεδονικό “Μπίτολα” (Битола). Το ελληνικό όνομα της πόλης, το οποίο συνεχίζει να είναι διαδεδομένο και στη σύγχρονη εποχή, είναι Μοναστήρι…».

Ακολουθεί ένα σύντομο μάθημα Ιστορίας για τους σύγχρονους… Λωτοφάγους… Μοναστήρι 1903…

Το ξεχασμένο από την Ελλάδα Ελληνικό Μοναστήρι…

Το Μοναστήρι είναι κτισμένο δίπλα στα ερείπια της Ηράκλειας, Λυγκιστικής πόλης που ιδρύθηκε από τον βασιλιά Φίλιππο τον Β΄ στο κέντρο της ευρύτερης περιοχής, που ονομαζόταν Πελαγονία. Στην περιοχή, το 1259, διεξήχθη η ομώνυμη μάχη, που είχε ως αποτέλεσμα τη νίκη των στρατευμάτων της Νίκαιας και ήταν το προοίμιο για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Μετά τη μάχη, ο ικανότερος Λατίνος στρατιωτικός Γουλιέλμος Βιλεαρδουίνος πιάστηκε αιχμάλωτος του Μιχαήλ Παλαιολόγου και μεταφέρθηκε στη Νίκαια, από όπου απελευθερώθηκε μόλις το 1262, με αντάλλαγμα την Μονεμβασιά, την Μεγάλη Μάινη και τα κάστρα του Μυστρά και του Γερακίου…

Η πόλη του Μοναστηρίου βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Περιστέρι. Κατά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου βιλαετίου. Τον 19ο αιώνα αποτέλεσε τον κορυφαίο τόπο εγκατάστασης του Βλάχικου Ελληνισμού, ιδιαίτερα μετά και την καταστροφή της Μοσχόπολης της Βορείου Ηπείρου. «Η Μοσχόπολη, η μεγαλύτερη αμιγώς ελληνική πόλη της Βαλκανικής Ενδοχώρας, κτισμένη αμφιθεατρικά σε ένα υψίπεδο κοντά στην Κορυτσά, από τον 16ο αιώνα μέχρι τα τέλη του 18ου, καλλιέργησε μεθοδικά τον ελληνικό πολιτισμό.

Επονομάσθηκε “Αθήναι του Βορρά”. Ίδρυσε την Νέα Ακαδήμεια, όπου δίδαξαν επιφανείς Διδάσκαλοι του Γένους. Το 1730 εγκατέστησε το πρώτο στα Βαλκάνια τυπογραφείο που εξέδωσε λαμπρές μελέτες του πατρώου ελληνικού πολιτισμού. Από το 1769 μέχρι το 1776, υπό τις επιδρομές Αλβανών ληστών, οι κάτοικοι εγκαταλείπουν μαζικά την Μοσχόπολη». (Νικόλαος Μέρτζος: Η Μοσχόπολη και το Μοναστήρι).

«Το Μοναστήρι, όπου μεταξύ άλλων συνέρρευσαν από το 1769 χιλιάδες Έλληνες Βλάχοι από τη Μοσχόπολη και τα πλησιόχωρά της πολίσματα, έγινε κέντρο του Ελληνισμού ισοδύναμο με τη Θεσσαλονίκη. Ο ελληνικός πληθυσμός του ήταν μεγαλύτερος της Θεσσαλονίκης, διέθετε περισσότερα ελληνικά σχολεία και στον Μακεδονικό Αγώνα απετέλεσε το Βόρειο Τείχος του Μακεδονικού Ελληνισμού». (Τηλέμαχος Κατσουγιάννης: Γενική Ιστορία, σελ. 97-98).

Όλοι οι πρόξενοι των ευρωπαϊκών χωρών, που βρίσκονταν στο Μοναστήρι στις αρχές του 20ου αιώνα, δήλωναν ότι η ελληνική κοινότητα ήταν η πιο ισχυρή και πιο ακμαία. Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα το Εκτελεστικό του Μοναστηρίου ήταν φόβος και τρόμος των εξαρχικών, που δρούσαν στην περιοχή. Οι κάτοικοι του Μοναστηρίου είχαν υψηλό δείκτη μόρφωσης. Στην πόλη λειτουργούσε γυμνάσιο, που είχε αναγνωριστεί, μάλιστα, από το πανεπιστήμιο Αθηνών. Επίσης υπήρχε η Μουσίκιος αστική σχολή καθώς, επίσης, αρρεναγωγείο & παρθεναγωγείο.

Ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων μαθητών έφθανε, το 1908, τους 3.000 με 55 δασκάλους. Το μορφωτικό επίπεδο ήταν τόσο υψηλό, που διδάσκονταν ακόμα και αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Από τους 25 γιατρούς της πόλης οι 22 ήταν Έλληνες. Τα καταστήματα ανήκαν σχεδόν αποκλειστικά στους Έλληνες, που έφερναν τα εμπορεύματά τους από τους μεγαλύτερους οίκους της Ευρώπης. Στατιστική του 1908 αναφέρει πληθυσμό 45.000 κατοίκων, με 32.000 από αυτούς να δηλώνουν Έλληνες. Αντίστοιχα, πέντε χρόνια μετά (απογραφή της 28ης Aπριλίου 1913, που δεν συμπεριλάμβανε τους στρατιώτες) έχουμε τα εξής στοιχεία για την πληθυσμιακή σύνθεση της Θεσσαλονίκης: Ο συνολικός πληθυσμός ανερχόταν σε 157.889 πολίτες, από τους οποίους 39.956 Έλληνες, 61.439 Iσραηλίτες, 45.867 Oθωμανοί, 6.263 Bούλγαροι και 4.364 διάφοροι ξένοι, κυρίως Eυρωπαίοι.

Ο Στέφανος Δραγούμης, μαζί με τον Ίωνα Δραγούμη, που ήταν υποπρόξενος στο Μοναστήρι, οργάνωσαν τον πληθυσμό το 1902 στον Μακεδονικό Αγώνα. Το 1912, μετά την νικηφόρα μάχη των Γιαννιτσών, ο Ελληνοβλάχικος πληθυσμός της πόλης και των γύρω χωριών, με χιλιάδες ελληνικές σημαίες που είχανε φτιάξει κρυφά, περίμεναν να υποδεχθούν τα ελληνικά στρατεύματα, όταν την τελευταία στιγμή, η διαταγή του Βενιζέλου απαγόρευσε στον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο να την ελευθερώσει, αλλά να στραφεί με τον στρατό προς την Θεσσαλονίκη. Τα ελληνικά χωριά της περιοχής ήταν το αμιγές Μεγάροβο, αλλά και τα πλειοψηφικά σε ελληνικό πληθυσμό Νιζόπολη, Μιλόβιστα, Γκόπεσι, Ρέσνα, Μπούκοβο και λίγο μακρύτερα η ελληνικότατη κωμόπολη Κρούσοβο, που την είχαν ήδη απελευθερώσει Έλληνες αντάρτες αλλά…

Τελικά, το 1912 αντί των Ελλήνων πήραν την περιοχή της Πελαγονίας οι Σέρβοι και αρχίζει η έξοδος του ελληνισμού προς την Ελλάδα. Δυστυχώς, για την πλειοψηφία των σημερινών Ελλήνων, ο Ελληνισμός της Πελαγονίας αποτελεί μια άγνωστη πτυχή της Μακεδονίτικης Ιστορίας. Σήμερα, το Μοναστήρι ονομάζεται από τους Σκοπιανούς Μπίτολα και είναι πόλη, που βρίσκεται σε οικονομική παρακμή και με μεγάλη μετανάστευση. Στην πόλη εξακολουθούν και υπάρχουν περίπου 400 οικογένειες Ελληνοβλάχων, που έχουν ιδρύσει τον Σύλλογο “Πελαγονία” και προσπαθούν να κρατήσουν τα ήθη και τα έθιμά τους…

Και οι Έλληνες διοργανώνουν εκδρομές στην… Μπίτολα

Παρ’ όλα αυτά που προανέφερα, στις μέρες μας υπάρχουν “ελληνικά” τουριστικά γραφεία, που διοργανώνουν εκδρομές στην (κακώς) ονομαζόμενη Βόρεια Μακεδονία, κατονομάζοντας το Μοναστήρι ως… Μπίτολα! Και υπάρχουν Έλληνες που συμμετέχουν…