“Ο Μουσολίνι και ο Φασισμός – Η άλλη πλευρά τής Ιστορίας”

Το εν λόγω βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον, διότι ο συγγραφέας δεν επιδιώκει την αναθεώρηση της Ιστορίας. Εμπνευσμένος από το κόμμα του, αποδύεται σε προσπάθεια επίτευξης Εθνικής Ενότητας των συμπατριωτών του. Εξυπακούεται ότι τα περισσότερα από τα συμβάντα που αφηγείται ενδιαφέρουν κυρίως το ιταλικό κοινό. Κατά κανόνα τα γεγονότα που διαφωτίζει είναι λίγο-πολύ ξεχασμένα στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και –προς το παρόν τουλάχιστον– μάλλον αμελητέα στην Ελλάδα.

Σε αυτά τα λίγα όμως που έχουνε σημασία διεθνή συγκαταλέγεται και ο βίος των αδελφών Γκράμσι (Gramsci). Ο μεγαλύτερος από αυτούς, ο Antonio (1891-1937) παραμένει εμβληματική μορφή της παγκόσμιας Αριστεράς. Αρχικώς συνέπλεαν με τον Μουσολίνι, που ως γνωστόν ήταν, στη νιότη του, μαχητικός σοσιαλιστής, εχθρικός προς την Εκκλησία και αντίθετος σε κάθε μορφή αποικιοκρατίας. Στη συνέχεια, ο Αντόνιο Γκράμσι υπήρξε (1921) ο πραγματικός ιδρυτής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας, το οποίο απαγορεύθηκε από το φασιστικό καθεστώς το 1926.

Η καταγωγή του Γκράμσι μπορεί, εν μέρει, να εξηγήσει τον πολυκύμαντο βίο του. Γεννήθηκε στη Σαρδηνία από πατέρα Αrbërësh (Αρβανίτη), δηλαδή απόγονο Χριστιανών της Αλβανίας που, κατά τον Μεσαίωνα, είχαν φύγει από τη χώρα τους, ενώ η μητέρα του ήταν απώτερης ισπανικής καταγωγής. Κατά συνέπεια, η ιδιαίτερη πατρίδα του οιονεί τον ωθούσε σε ιδεολογικές ατραπούς σαφώς δύσβατες για τους περισσότερους Ιταλούς. Η Σαρδηνία γενικώς θεωρείται ως κατ’ ουσίαν αμέτοχη στη φυλετική ώσμωση που χαρακτηρίζει τόσο τους πληθυσμούς της “ιταλικής Μπότας” όσο και της “μπάλας” που η εν λόγω “Μπότα κλωτσάει”, δηλαδή της Σικελίας.

Επιπλέον, στη διάρκεια του Μεσαίωνα, η Σαρδηνία απολάμβανε αυτοδιοίκηση που συχνά έφθανε τα όρια της ανεξαρτησίας. Να, λοιπόν, γιατί οι Σάρδοι τείνουν να μοιάζουν περισσότερο με τους Κορσικανούς παρά με τους άλλους Ιταλούς. Κομβικό, πάντως, σημείο της Ιστορίας αυτού του νησιού είναι η αναγωγή του σε βασίλειο, το οποίο, λόγω της προσάρτησής του στις κτήσεις του δούκα της Σαβοΐας (1720), προσέδωσε σε αυτόν τον τελευταίο το “στέμμα της βασιλείας”. Έτσι τελικώς επέτειλε και η δυναστεία της Σαβοΐας που βασίλευσε στην ενωμένη Ιταλία μέχρι το 1946.

Ιταλική περιπέτεια

Ευφυής και ευαίσθητος ο Αντόνιο Γκράμσι ανεφάνη στο πολιτικό στερέωμα της γειτονικής μας χώρας επιζητώντας την αυτονόμηση της ιδιαίτερης πατρίδας του. Αυτό, που σήμερα έχει ουσιαστικώς επιτευχθεί, τότε ήταν κάτι σχεδόν “ανήκουστο”. Γρήγορα λοιπόν ήλθε σε αντίθεση γενικώς με την ιταλική Αριστερά, η οποία αυτοθεωρούνταν ως κύριος συντελεστής της Ιταλικής Αφύπνισης και Ενοποίησης (Risorgimento). Όπως και να είναι, το 1922 πήρε μέρος στις εργασίες του Δ’ Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Comintern) και το 1924 έγινε βουλευτής. Ήδη όμως το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ιταλίας είχε περιέλθει σε κατάσταση ημιπαρανομίας. Και αυτό κράτησε έως το 1926 οπότε επισήμως κηρύχθηκε παράνομο και, συνακολούθως, ο Gramsci, από το 1924 Γενικός Γραμματέας του, φυλακίστηκε.

Ο Γάιος Μουσολίνι αναγνωρίζει ότι η σύλληψη και φυλάκιση του κομμουνιστή ηγέτη υπήρξε, εάν όχι παράνομη, οπωσδήποτε έκνομη. Και αυτό, επειδή το βουλευτικό του αξίωμα κατηγορηματικώς απέτρεπε τέτοια εξέλιξή του. Επιπλέον, το 1928 καταδικάστηκε βάσει της κατηγορίας πως η όλη του δραστηριότητα ευνοούσε τον “μεταξύ των Ιταλών εμφύλιο πόλεμο”. Αξίζει, βέβαια, να τονιστεί ότι, ακριβώς εκείνη την εποχή, ο Μουσολίνι επιδίωκε τη συμφιλίωση του ιταλικού Στέμματος με την Παποσύνη, η οποία δεν αναγνώριζε την προσάρτηση της Ρώμης στην ιταλική επικράτεια. Η συμφιλίωση αυτή επιτεύχθηκε το 1929, χάρη στις Συμφωνίες του Λατερανού (Patti Lateranensi), με τις οποίες το Βατικανό αναγνωρίστηκε ως Κράτος ανεξάρτητο. Κατά συνέπεια, ο Μουσολίνι επιδίωκε τότε να καταπνίξει οποιαδήποτε φωνή μπορούσε να υψωθεί ενάντια στην Εκκλησία και, έτσι, να διαταράξει την προσπάθεια συνεννόησης με τον Πάπα, στην οποία είχε αποδυθεί.

Πέρα όμως από αυτά, ο δισέγγονος του Ιταλού δικτάτορα, αναγνωρίζοντας πως ο Αντόνιο Γκράμσι υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους διανοούμενος του 20ού αιώνα, ωσάν “εν αναγλύφω” προβάλλει τρία σημεία τα οποία παραμένουν άξια προσοχής. Συγκεκριμένα:

• Ο Αντόνιο Γκράμσι ήταν αντιπαθής στον Στάλιν, από τον οποίο, πέρα από τη διαφορά χαρακτήρα, τον χώριζε και αντίθεση ως προς τον τρόπο κατάκτησης της εξουσίας από τους εκασταχού κομμουνιστές. Ο Ιταλός στοχαστής, πράγματι, την επιδίωκε, δίνοντας έμφαση στον πολιτισμό, την εκπαίδευση κ.τ.λ. Έτσι, όποτε γινόταν απόπειρα ανταλλαγής του Γκράμσι με πρόσωπα προσφιλή στην τότε ιταλική κυβέρνηση που παρέμεναν εγκάρθεικτα στη Σοβιετική Ένωση, η σχετική προσπάθεια τεχνηέντως ματαιωνόταν από τη σοβιετική πλευρά.
• Ο Γκράμσι εκ γενετής υπέφερε από μορφή φυματίωσης (morbo di Pott) που προσβάλλει κυρίως τη σπονδυλική στήλη. Το 1894, όταν δηλαδή ήταν μόλις τριών χρονών, η φυματίωση γενικεύθηκε και τού προκάλεσε χρόνια ουραιμία.
• Έχοντας αυτά τα δύο υπόψη, είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί η άποψη του συγγραφέα, ότι ο Γκράμσι είχε, σε όλη τη διάρκεια της φυλάκισής του, αντιμετώπιση ευνοϊκή: Βρισκόταν υπό διαρκή ιατρική παρακολούθηση, μπορούσε να δέχεται επισκέψεις, να παραγγέλλει και να λαμβάνει βιβλία, να αλληλογραφεί και να συγγράφει τα “Τετράδια της Φυλακής”. Κατὰ τις τελικές φάσεις της ζωής του άλλωστε, ελευθερώθηκε και στάλθηκε σε “κλινική πολυτελείας” όπου, με έξοδα του Κράτους, έγινε σοβαρή προσπάθεια θεραπείας του. Ο τότε Ιταλός δικτάτορας, Μπενίτο Μουσολίνι, ήταν αυταρχικός και θεατρικώς βίαιος, αλλά όχι αιμοδιψής. Έτρεφε μια λανθάνουσα στοργή για τον παλαιό ιδεολογικό του σύντροφο και διακριτικώς προσπαθούσε να ελαφρύνει τα δεινά του…

Ο άγνωστος αδελφός!

Και ταύτα μεν ούτως εχέτω… Όπως όμως ήδη επισημάνθηκε, ο Αντόνιο Γκράμσι είχε αδελφό νεότερό του, τον Μάριο. Εδώ είναι που, άλλη μια φορά, η πραγματικότης υπερβαίνει και την πλέον καλπάζουσαν φαντασίαν: Ο Μάριο Γκράμσι (1893-1945), δημωδώς γνωστός ως “Μαύρος Γκράμσι”, υπήρξε σκληροπυρηνικό στέλεχος του Φασιστικού Κόμματος. Οι γονείς του ήθελαν να τον κάνουν κληρικό, αλλά αυτός αρνήθηκε. Πήρε λοιπόν μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη διάρκεια του οποίου κέρδισε τα γαλόνια του ανθυπολοχαγού.

Μετά τη λήξη της σύρραξης, εντάχθηκε στο υπό τον Μουσολίνι πολιτικό κίνημα, συμμετέσχε, το 1922, στην “Πορεία προς τη Ρώμη”, εξελίχθηκε σε επαρχιακό αξιωματούχο του φασιστικού καθεστώτος και, εθελοντικώς, πολέμησε πρώτα στην Αιθιοπία (1935-1936) και μετά, το 1940, στη Βόρειο Αφρική. Έκτοτε τα ίχνη του μπερδεύονται: Κατά την επίσημη ιστοριογραφία, πιάστηκε το 1940 από τους Αυστραλούς και παρέμεινε έγκλειστος σε στρατόπεδα αιχμαλώτων αρχικά στην Αίγυπτο και μετά στην Αυστραλία. Το 1945, κατά το ταξίδι τού επαναπατρισμού του προσβλήθηκε από τύφο και πέθανε.

Αυτά είναι τα συμβατικώς γνωστά. Σύμφωνα πάντως με όσα παραθέτει στο έργο του ο Γάιος Μουσολίνι, o Μάριο Γκράμσι δεν πιάστηκε αιχμάλωτος το 1940. Αντιθέτως, διασώθηκε στην Ιταλία και μετά την κατάρρευση του φασιστικού καθεστώτος (καλοκαίρι του 1943), εντάχθηκε στο δυναμικό της “Ιταλικής Κοινωνικής Δημοκρατίας”, η οποία ιδρύθηκε στις βόρειες περιοχές της χώρας του και συνέχισε τον πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών. Το 1945 αιχμαλωτίστηκε από Ιταλούς παρτιζάνους, αλλά μετά από παρέμβαση των συμμαχικών αρχών παραδόθηκε σε αυτές και μεταφέρθηκε στην Αυστραλία. Εκεί και πέθανε, εξαντλημένος από τον περιπετειώδη βίο του και τις κακουχίες στις οποίες, μετά τη σύλληψή του είχε υποβληθεί.

Και εν ολίγοις : Η διερεύνηση της όλης πορείας του “Μαύρου Γκράμσι” και η εξαγωγή τεκμηριωμένων συμπερασμάτων μπορεί να αποδειχθεί σημαντική ως προς την κατανόηση της Σύγχρονης Ιστορίας του κόσμου μας…