Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας Α΄ και ο Τρούμαν, ιστορίες θρησκευτικής διπλωματίας

Τόσο ο Τρούμαν όσο και ο Αθηναγόρας Α΄ ήταν ανώτερα μέλη του Τεκτονισμού των ΗΠΑ και κάτοχοι του 33ου βαθμού του Αρχαίου και Αποδεδεγμένου Σκωτικού Τύπου [1]. Ο αμερικανικός Τεκτονισμός διαφέρει σημαντικά από τους παραδοσιακούς ευρωπαϊκούς Τεκτονισμούς (ιδιαιτέρως εκείνων της Αγγλίας, της Γαλλίας, και της Γερμανίας), συνδέεται με τις ιδιαιτερότητες της αμερικανικής κουλτούρας και κοινωνίας, και, ιδιαιτέρως στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αναπτύχθηκε σε στενή συνεργασία με το βαθύ κράτος των ΗΠΑ και τις ανάγκες της δημόσιας διπλωματίας και της προπαγάνδας των ΗΠΑ [2].

Μυστικό σχέδιο Αθηναγόρα

Ο Τρούμαν ανέθεσε στον Αθηναγόρα να ενσωματώσει την εκκλησιαστική πολιτική του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην πολιτική του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών και να χρησιμοποιήσει την Ορθόδοξη Εκκλησία ως μέσο υπονόμευσης του σοβιετικού καθεστώτος. Συγκεκριμένα, ο Δρ. Αλέξανδρος Κ. Κύρου (Alexandros K. Kyrou), καθηγητής Ιστορίας στο Salem State University, έχει γράψει τα εξής:

«Προσφάτως αποχαρακτηρισμένα έγγραφα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αποκαλύπτουν μια συναρπαστική ιστορία. Επειδή η κυρίαρχη θρησκεία στη Σοβιετική Ένωση και σε μεγάλο μέρος του Ανατολικού Μπλοκ ήταν ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός, το αμερικανικό κατεστημένο της εξωτερικής πολιτικής ανέπτυξε για πρώτη φορά ενεργό ενδιαφέρον για τις Ορθόδοξες Εκκλησίες της Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου…Είναι αξιοσημείωτο, και ίσως ενδιαφέρον, ότι τη στιγμή που το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης έγινε το επίκεντρο του σχεδίου του Τρούμαν να φέρει τον ορθόδοξο κόσμο στον πανθρησκευτικό συνασπισμό του, ένας Αμερικανός πολίτης έγινε Πατριάρχης.

Την 1η Νοεμβρίου 1948, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας στην Κωνσταντινούπολη εξέλεξε τον Αθηναγόρα, Αρχιεπίσκοπο της τότε Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Βορείου και Νοτίου Αμερικής, για να γίνει Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως… Η εξωτερική πολιτική του Τρούμαν εκτιμούσε και σκόπιμα τόνιζε το οικουμενικό καθεστώς του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως – ως την πρώτη Πατριαρχική Έδρα μεταξύ ίσων, που απολάμβανε πνευματική αιγίδα επί όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών – ως μέσο για να ματαιωθούν οι πολιτικά καθοδηγούμενες προσπάθειες της Μόσχας να προβάλει την Εκκλησία της Ρωσίας ως παγκόσμιο αντίπαλο της Κωνσταντινούπολης».

Τα ανωτέρω δημοσιεύματα του καθηγητή Κύρου περί της στρατολόγησης του Πατριάρχη Αθηναγόρα Α΄ από το πολιτικό κατεστημένο των ΗΠΑ έχουν λάβει ιδιαίτερη δημοσιότητα στην Τουρκία.

Η ρωσική αντίδραση

Το σοβιετικό σύστημα πληροφοριών ενημέρωσε τον τότε σοβιετικό ηγέτη, Ιωσήφ Στάλιν, για το σχέδιο των ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν το ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, με τη μεγάλη επιρροή του στους ορθόδοξους χριστιανούς σε όλη την Ανατολική Ευρώπη, για να υπονομεύσουν τη Σοβιετική Ένωση και τον σοσιαλισμό μέσω της θρησκευτικής διπλωματίας και της Εκκλησίας. Σε απάντηση, η κυβέρνηση του Στάλιν έλαβε έγκαιρα και με επιτυχία αντίμετρα και προώθησε την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ της σοβιετικής κυβέρνησης και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ως απάντηση στις αμερικανικές συγκαλυμμένες επιχειρήσεις μέσω της θρησκείας, το Πατριαρχείο της Μόσχας τέθηκε πλέον υπό την προστασία (και συνεργασία) του σοβιετικού συστήματος. Μάλιστα, τόσο αυτό το ζήτημα όσο και οι ιδιαίτερες ιδεολογικές ανάγκες που γεννήθηκαν στο πλαίσιο του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου οδήγησαν τον Στάλιν σε μια ιδιόμορφη σύνθεση του σοσιαλισμού της Σοβιετικής Ένωσης με την παραδοσιακή πολιτιστική-θρησκευτική ταυτότητα των Ρώσων (ας θυμηθούμε και τη σοβιετική, ιστορική δραματική κινηματογραφική ταινία “Αλέξανδρος Νιέφσκι” του 1938 σε σκηνοθεσία Σεργκέι Αϊζενστάιν).

Έτσι, σε μεγάλο βαθμό, ο Πατριάρχης Αθηναγόρας Α’ απέτυχε σε αυτή τη μυστική αποστολή, και, στη συνέχεια, οι ΗΠΑ του ανέθεσαν μια άλλη αποστολή: να εξομαλύνει τις σχέσεις του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως με το Βατικανό και να δημιουργήσει έναν αντισοβιετικό (και ευρύτερα αντιρωσικό) άξονα βασισμένο σε μια θρησκευτική και γεωστρατηγική συμμαχία μεταξύ του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και του Βατικανού. Σε αυτή τη δεύτερη αποστολή, ο Πατριάρχης Αθηναγόρας Α΄ αποδείχθηκε πιο αποτελεσματικός και επιτυχημένος. Σε αυτό το πλαίσιο, η Κοινή Διακήρυξη Καθολικών-Ορθοδόξων του 1965 διαβάστηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1965, ταυτόχρονα σε δημόσια συνεδρίαση της Β΄ Βατικανής Συνόδου στη Ρώμη και σε ειδική τελετή στην Κωνσταντινούπολη.

Στον εικοστό αιώνα, ακόμα και τα ευγενέστερα ιδανικά για την τελειοποίηση της ανθρωπότητας υποτάχθηκαν στην Realpolitik και τον καπιταλισμό. Για παράδειγμα, ανώτερα μέλη του πολιτικού κατεστημένου των ΗΠΑ, σε συνεργασία με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, εργαλειοποίησαν μεθοδικά τη θρησκεία προκειμένου να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους πολιτικούς και οικονομικούς στόχους.

Η θρησκεία σε πολιτική αποστολή

Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα πρωτοβουλιών θρησκευτικής διπλωματίας που αναπτύχθηκαν από το αμερικανικό κατεστημένο είναι τα εξής:

• η Βουλή των Θρησκειών του Κόσμου, με έδρα στο Σικάγο (Parliament of the World’s Religions)
• το Διεθνές Κέντρο για τη Θρησκεία και τη Διπλωματία (International Center for Religion and Diplomacy)
• η Πρωτοβουλία Πίστης και Κοινότητας του προέδρου Τζορτζ Μπους του 2001 (President George W. Bush’s Faith-Based & Community Initiative).

---

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Jean-François Var, «Freemasonry and the Orthodox Churches», στο Handbook of Freemasonry, επιμέλεια Henrik Bogdan και J. A. M. Snoek, Leiden: Brill, 2014, σ. 155–161
[2] B. Chris Ruli, The White House and the Freemasons, Macoy Publishing, 2023
[3] Alexandros K. Kyrou, «Truman, Athenagoras, and World Orthodoxy: An Historical Alternative to Current US Relations with Constantinople: Part Two».