Ο πόθος για την Ένωση – Η πρώτη εξέγερση των Κυπρίων κατά των Βρετανών

Η Κύπρος, στην μακραίωνη ιστορική της πορεία, γνώρισε πολλούς ξένους δυνάστες. Το 1878 οι Τούρκοι την παραχώρησαν στους Βρετανούς. Οι Κύπριοι αρχικά είδαν με καλό μάτι την αλλαγή αυτή, θεωρώντας ότι οι Βρετανοί θα επέτρεπαν, εν καιρώ έστω, την ένωσή τους με την Ελλάδα, όπως είχαν πράξει και με τα Επτάνησα. Σε όλη δε τη διάρκεια της βρετανικής κατοχής οι Έλληνες Κύπριοι δεν έπαψαν ποτέ να αποζητούν την ένωση με την Ελλάδα.

Το 1889 κυπριακή αντιπροσωπεία πήγε στο Λονδίνο και αξίωσε την Ένωση με την Ελλάδα. Το 1895 πραγματοποιήθηκαν συλλαλητήρια σε όλο το νησί απαιτώντας την Ένωση. Νέα συλλαλητήρια έγιναν στο νησί το 1902 και το 1907, πάντα με το ίδιο αίτημα. Ωστόσο οι Βρετανοί όχι μόνο δεν σεβάστηκαν τα αισθήματα των Κυπρίων, αλλά το 1914, προσάρτησαν επίσημα την Κύπρο, ως κτήση του Στέμματος. Το 1915 η Βρετανία έθεσε το θέμα παραχώρησης της Κύπρου στην Ελλάδα, με τον όρο της εξόδου της χώρας στον πόλεμο υπέρ της Αντάντ. Η τότε ελληνική κυβέρνηση δεν αποδέχτηκε την πρόταση. Λίγο μετά ακολούθησε ο Εθνικός Διχασμός…

Το 1921, με αφορμή τα 100 χρόνια από την επανάσταση του 1821, σε ολόκληρη την Κύπρο ξέσπασαν πάνδημα συλλαλητήρια και διαδηλώσεις, πάντα με το ίδιο αίτημα, την ένωση με την Ελλάδα. Το 1928 νέα συλλαλητήρια συντάραξαν το νησί, με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων βρετανικής κατοχής της Κύπρου. Ένα χρόνο μετά κυπριακή αντιπροσωπεία, με επικεφαλής τον μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο, πήγε και πάλι στο Λονδίνο, απαιτώντας την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι Κύπριοι παράλληλα στράφηκαν και προς την ελληνική κυβέρνηση, αναζητώντας υποστήριξη, αλλά έκρουσαν θύρες κλειστές, από την τότε κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Η εξέγερση

Απογοητευμένοι οι Κύπριοι από τους Βρετανούς και την ελληνική κυβέρνηση, αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Με αφορμή την απόφαση του Βρετανού κυβερνήτη Ρόλαντ Στορς να επιβάλει βαριά φορολογία, ο μητροπολίτης Κιτίου κάλεσε, στις 18 Οκτωβρίου, τους Κυπρίους να αγωνιστούν για την Ένωση με την Ελλάδα, παρακούοντας τους Βρετανούς επικυρίαρχους.

Στις 21 Οκτωβρίου η εξέγερση ξέσπασε. Τουλάχιστον 5.000 Ελληνοκύπριοι, κυρίως νέοι, φοιτητές, μαθητές, με επικεφαλής ιερείς, συγκεντρώθηκα στην Λευκωσία φωνάζοντας συνθήματα υπέρ της Ένωσης. Οι συγκεντρωμένοι πολιόρκησαν το κυβερνείο και αφού έριξαν πέτρες εφόρμησαν, το κατέλαβαν και το πυρπόλησαν. Παράλληλα εξεγέρσεις σημειώθηκαν και σε όλη την υπόλοιπη Κύπρο. Οι Βρετανικές σημαίες υπεστάλησαν από τους εξεγερμένους και υψώθηκαν οι ελληνικές. Στη Λευκωσία οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν πραγματικά πυρά, σκοτώνοντας επτά Έλληνες, μεταξύ τους και ένα παιδί 15 ετών.

Οι βρετανικές αρχές, με τη βία, κατάφεραν να επανακτήσουν τον έλεγχο στις αρχές Νοεμβρίου, κατηγορώντας παράλληλα τον Έλληνα γενικό πρόξενο στην Κύπρο Αλέξιο Κύρου ότι υποκίνησε τις ταραχές. Συνολικά πέραν των νεκρών, άλλοι 30 Έλληνες τραυματίστηκαν, 10 εξορίστηκαν διά βίου από το νησί – μεταξύ αυτών και ο Κιτίου Νικόδημος – ενώ άλλοι 2.606 Ελληνοκύπριοι καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές. Επίσης η Αθήνα, υποκύπτοντας στις βρετανικές πιέσεις, απέσυρε τον Κύρου από το νησί. Ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ελευθέριος Βενιζέλος, δεν στήριξε την κυπριακή εξέγερση.

Αποτέλεσμα της αποτυχημένης εξέγερσης ήταν να σκληρύνει η βρετανική στάση στο νησί και να ενταθεί η καταπίεση. Οι Βρετανοί απαγόρευσαν και την αναφορά ακόμα της λέξης “Ένωση” και την ύψωση της ελληνικής σημαίας. Ο Στορς επίσης απομακρύνθηκε και τον διαδέχτηκε ο σκληρότερος Ρίτσμοντ Πάλμερ εγκαινιάζοντας την περίοδο της “Παλμεροκρατίας” που διήρκεσε μέχρι την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Βρετανία χρειάστηκε και πάλι τους Έλληνες.