Ο πρίγκιπας Ευγένιος που κατατρόπωσε Τούρκους και Γάλλους

Όταν το 1683 ο πρίγκιπας Ευγένιος ανέλαβε την πρώτη του διοίκηση ο στρατός του αυτοκράτορα Λεοπόλδου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως σύγχρονος. Ο εκσυγχρονισμός του στρατού ήταν έργο επίπονο το οποίο ανέλαβε ο ιταλικής καταγωγής στρατηγός Μοντεκουκόλι, αμέσως μετά τη λήξη σχεδόν του Τριακονταετούς Πολέμου (1648).

Ο Μοντεκουκόλι ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος στρατηγός που αντελήφθη ότι η ισχύς του πεζικού πήγαζε από τον όγκο πυρός που ήταν σε θέση να εξαπολύσει και όχι από τις σάρισσες που μπορούσε να φέρει. Για τον λόγο αυτό μείωσε τον αριθμό των σαρισσοφόρων ανά τάγμα πεζικού στο 1/5 της παρατακτέας του δυνάμεως.

Επίσης μειώθηκε και το βάθος των σχηματισμών και από 8-10 ζυγούς έφτασε τους 5 και αργότερα τους 4. Το πεζικό ήταν εξοπλισμένο με το μουσκέτο με σύστημα πυροδότησης με φυτίλι. Το συγκεκριμένο όπλο είχε ποσοστό δυσχρηστίας της τάξης του 50%. Ο ρυθμός βολής του έφτανε τη μία βολή ανά λεπτό. Οι πεζοί εκτελούσαν πυρά κατά ζυγούς ή ομαδόν-όλο το τάγμα μαζί.

Τα όπλα αυτά διατηρήθηκαν σε υπηρεσία στον αυτοκρατορικό στρατό ως το 1710. Από το 1700 ωστόσο είχε αρχίσει η διαδικασία αντικατάστασης τους με τα πιο εξελιγμένα μουσκέτα συστήματος πυροδότησης με πυριτόλιθο.

Μαζί με τα όπλα αυτά οι πεζοί εξοπλίστηκαν και με το πρώτο υπόδειγμα ξιφολόγχης που τους επέτρεπε να βάλουν παράλληλα. Επρόκειτο για τη “δακτυλιοειδής” ξιφολόγχη, η οποία προσαρμοζόταν στην κάννη του όπλου.

Ο Ευγένιος, όταν ανέλαβε ανεξάρτητη διοίκηση, παρέλαβε έναν στρατό ο οποίος βρισκόταν ακόμα στο μεταίχμιο των αλλαγών αυτών. Ο ίδιος πάντως απέδειξε ότι, ανεξάρτητα από όπλα και τακτικές, μετράει ιδιαίτερα και η προσωπικότητα του εκάστοτε στρατηγού.

Ένας διευθυντής ορχήστρας

Ο Ευγένιος δεν υπήρξε μεγάλος μεταρρυθμιστής, όσον αφορά τις τακτικές ή τον επανεξοπλισμό του στρατού. Χρησιμοποίησε απλώς με μαεστρία τις υπάρχουσες οργανωτικές δομές, αιτούμενος φυσικά πάντα τη μεταβολή τους. Υπήρξε ωστόσο ο άνθρωπος που με την ενέργεια και τη σοφία του χρησιμοποίησε με τέτοιο τρόπο τον αυτοκρατορικό στρατό ώστε να καλύπτει τις αδυναμίες του στρατού αυτού.

Ο Ευγένιος και ο αυτοκρατορικός στρατός αποτέλεσαν ένα δίδυμο, ένα ενιαίο σύνολο. Το κάθε “κομμάτι” ξεχωριστά είχε σοβαρές αδυναμίες. Όταν όμως τα τμήματα της “μηχανής” συναρμολογούνταν τότε, ως δια μαγείας, οι αδυναμίες εξαλείφονταν και η μηχανή λειτουργούσε άψογα. Ο Ευγένιος γνώριζε τα μειονεκτήματα του στρατού και διοικούσε αναλόγως, καθιστώντας τα λιγότερο εμφανή.

Πολλά από τα προβλήματα του αυτοκρατορικού στρατού, σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξης του, πήγαζαν από το γεγονός ότι είχε δύο κύριους αντίπαλους να πολεμήσει, δύο αντιπάλους με εντελώς διαφορετική οργάνωση, σύνθεση, οπλισμό και τακτικό δόγμα. Οι αντίπαλοι αυτοί ήταν οι Γάλλοι στη Δύση και οι Οθωμανοί στην Ανατολή. Ο αυτοκρατορικός στρατός όφειλε λοιπόν να είναι ευπροσάρμοστος στην εκάστοτε τακτική κατάσταση, κάτι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί την περίοδο αυτή.

Ο Ευγένιος ωστόσο κατόρθωσε να προσδώσει στον αυτοκρατορικό στρατό ένα χαρακτηριστικό που πάντοτε του έλλειπε, την ταχύτητα. Εκμεταλλευόμενος στο έπακρο τις δυνατότητες του κάθε όπλου, ως άριστος διευθυντής ορχήστρας, ο Ευγένιος κατόρθωνε να συνδυάζει και να συντονίζει τη δράση διαφόρων τμημάτων.

Η μάχη της Ζέντα

Τόσο η αντίδραση του πριν τη μάχη της Ζέντα, όσο και η πρώτη του κεραυνοβόλος εκστρατεία στην Ιταλία το 1701, αποδεικνύουν πως ήταν ικανός να χειρίζεται τα τμήματα του με τέτοιον τρόπο ώστε να τα αναγκάζει να αποδίδουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Ποτέ πριν τον Ευγένιο το αυτοκρατορικό πεζικό δεν εκτέλεσε πορεία σε τόσο ταχείς ρυθμούς. Χάρη στην ταχύτητα του αυτή κατόρθωσε να προλάβει τον εχθρό στη Ζέντα και να τον εξολοθρεύσει σε διάσημα 4 περίπου ωρών. Το αυτό συνέβη και στην Ιταλία, μετά την αριστουργηματική διάβαση των Ιουλιανών Άλπεων. Οι Αυστριακοί κινήθηκαν με τέτοια ταχύτητα ώστε οι Γάλλοι δεν πρόλαβαν να αντιδράσουν, έχασαν την πρωτοβουλία των κινήσεων και έφτασαν απλώς να ακολουθούν τις εξελίξεις και να αντιδρούν εκ των υστέρων στις κινήσεις των εχθρών.

Αργότερα, κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής, ο Ευγένιος και ο στρατός του τέθηκαν υπό τη διοίκηση του Άγγλου δούκα του Μάρλμπορω. Έτσι δεν είναι δυνατό να εξαχθούν συμπεράσματα, για την περίοδο αυτή. Ο δεύτερος τουρκικός πόλεμος (1716-18) αποτέλεσε το απόγειο δόξας του Ευγένιου και του στρατού του. Για πρώτη φορά στη νεώτερη ευρωπαϊκή στρατιωτική ιστορία ένας στρατηγός χρησιμοποιούσε ολόκληρη τον στρατό του ως καταδρομική δύναμη, εξαπολύοντας αιφνιδιαστικές επιθέσεις κατά των Τούρκων.

Στη μάχη του Βελιγραδίου ιδιαίτερα –τυπικό παράδειγμα της τακτικής σκέψης του Ευγένιου– ο αυτοκρατορικός στρατός κινήθηκε σαν ένα σώμα κατά των Τούρκων και τους διέλυσε μέσα σε λιγότερο από μία ώρα. Ήταν η τέλεια μάχη, αυτή που πάντα ονειρευόταν ο Ευγένιος και ο κάθε στρατηγός. Ο Ευγένιος και ο στρατός του είχαν θριαμβεύσει.