Ο “Σπύρος από την Ύδρα” ήρωας της Αργεντινής…

Την ιδιομορφία που παρουσιάζει ο πολιτικός χάρτης της Νότιας Αμερικής αριστοτεχνικώς απέδωσε ο λησμονημένος σήμερα Νεοέλληνας ευθυμογράφος Μποστ (Μέντης/Χρύσανθος Μποσταντζόγλου 1918-1995). Έγραψε, πράγματι, αυτός ο εφάμιλλος του Τσιφόρου βαθύς γνώστης των ανά την υφήλιο γεγονότων: «Εάν στη μέση της Χιλής στηθεί κάποιος χοντρός (φορτηγατζής), η συγκοινωνία μεταξύ των βορείων και νοτίων περιοχών αυτής της χώρας διακόπτεται αυτομάτως!» Αυτά ως εισαγωγή στην ιστορία, στην οποία πρωταγωνιστεί ο “Σπύρος από την Ύδρα”.

Η χιλιανή επικράτεια, υπερβολικά στενή και παραλόγως εκτεταμένη σε μήκος, ουσιαστικώς δομήθηκε, προκειμένου να αποκόψει τη γειτονική της Αργεντινή από τα παράλια του Ειρηνικού Ωκεανού. Γιατί όμως; Ε, για να δοθεί απάντηση στο εν λόγω  ερώτημα, απαιτείται “μακροβούτι” στην Ιστορία αυτής της τόσο γοητευτικής πλευράς του πλανήτη μας. Δεν συντρέχει, πάντως, λόγος ανησυχίας! Η εν προκειμένω “βουτιά” θα αποδειχθεί σύντομη και -κυρίως!- ανώδυνη.

Ας ρίξουμε πρώτα-πρώτα μια ματιά στον χάρτη των ΗΠA. Ευχερώς διαπιστώνεται ότι τα τοπωνύμια του δυτικού τμήματος των ΗΠΑ είναι κατά βάση ισπανικά: Καλιφόρνια/California (από φανταστικό, παραδεισιακού χαρακτήρα νησί, επινοημένο από Ισπανό συγγραφέα). Μετά, Λος Άντζελες/Los Angeles (η Πόλη των Αγγέλων), Σαν Φρανσίσκο/San Francisco (η Πόλη του Αγίου Φραγκίσκου), Νεβάδα/Nevada (η χιονισμένη) Λας Βέγκας/Las Vegas (η πόλη με τις πράσινες εκτάσεις), Τέξας/Tejas (από την ονομασία που έδωσαν οι Ισπανοί σε δέντρο της περιοχής), Φλόριντα/Florida (από τον χαρακτηρισμό που δίνουν οι Ισπανοί στην Ανάσταση του Χριστού [Pascua Florida=Ανθισμένο Πάσχα]) κ.ο.κ.

Άλλα, πάλι, τοπωνύμια είναι εμφανώς γαλλικά: Ντητρόιτ/Detroit (από το γαλλικό détroit=στενό), Νέα Ορλεάνη/New Orleans (από το Nouvelle-Orléans), Μπατόν Ρουζ/Baton Rouge (κόκκινο ραβδί, τοτέμ διαδεδομένο στους εκεί ιθαγενείς) κ.τ.λ. Και αξίζει εν προκειμένω να επισημανθεί ότι σύμφωνα με μαρτυρίες Ελληνοαμερικανών, στην Πολιτεία  της Λουιζιάνας/Louisiane, η οποία ονομάστηκε έτσι προς τιμή του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ’ της Γαλλίας, υπήρχαν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα απομονωμένες κοινότητες Μαύρων, που δεν έστεργαν να μάθουν αγγλικά και μιλούσαν μεταξύ τους γαλλικά παρεφθαρμένα.

Η αυτοκρατορία των Ισπανών

Τελοσπάντων, η ουσία του ζητήματος έγκειται στη διοίκηση της αχανούς αποικιακής αυτοκρατορίας των Ισπανών, που βόρεια έφτανε μέχρι τα τωρινά  σύνορα του Καναδά και νότια έως και τη Γη του Πυρός (Tierra del Fuego). Οι Ισπανοί είχαν λύσει το πρόβλημα μέσω της αναγόρευσης τριών αντιβασιλέων, που ορίζονταν από το ισπανικό Στέμμα. Ο πρώτος, εγκατεστημένος στην Πόλη του Μεξικού, αναλάμβανε τη διακυβέρνηση της –σε γενικές γραμμές– Κεντρικής Αμερικής. Άλλος ένας, με πρωτεύουσα τη Λίμα του Περού, είχε δικαιοδοσία στις ισπανόφωνες περιοχές του βόρειου τμήματος της Νότιας Αμερικής καθώς και σε μέρη της Βραζιλίας. Ο τρίτος, με έδρα το Μπουένος Άιρες, διοικούσε τις σημερινές Αργεντινή, Παραγουάη, Ουρουγουάη, μερικώς τη Χιλή κ.τ.λ.

Αυτή η τελευταία επικράτεια ήταν ουσιαστικώς η σπουδαιότερη. Αυτό φαίνεται και από την ονομασία Αργεντινή/Αrgentina, που σημαίνει την “ασημένια χώρα”. Πρόκειται για τοπωνυμία λίγο-πολύ ποιητική, μέσω της οποίας όμως καταδεικνύεται η αιτία της σημασίας που περιέβαλε εκείνα τα μέρη. Την Αργεντινή, όπως και τη γειτονική της Ουρουγουάη, διαρρέει ο “Ποταμός του Αργύρου” (Río de la Plata). Σήμερα η κοίτη του ποταμού αυτού απλώς συμπίπτει με τα μεταξύ της Ουρουγουάης και Αργεντινής σύνορα.

Παλιότερα, όμως, όποιος ανέπλεε τον συγκεκριμένο ποταμό τελικώς μπορούσε να φτάσει σε αργυρωρυχεία της τωρινής Βολιβίας. Και, στο σημείο αυτό, πρέπει να επισημανθεί ότι το ασήμι που έβγαινε από το υπέδαφος της  ισπανικής Αμερικής γινόταν μεγάλα, ωραία νομίσματα, τα οποία, μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, χρησιμοποιούνταν ως γενικής αποδοχής ανταλλακτικό μέσο στο σύνολο σχεδόν των ακτών της Μεσογείου. Αυτά συσσώρευαν σε υπόγειες “στέρνες” οι καραβοκυραίοι της Ύδρας και των Σπετσών και κυρίως με αυτά χρηματοδοτήθηκε ο ναυτικός αγώνας της Επανάστασης του 1821. Οι ναυτικοί μας, μάλιστα, τα αποκαλούσαν “τάλαρα κολωνάτα”. Και τα έλεγαν έτσι, διότι στη μια τους πλευρά  απεικονιζόταν έμβλημα της Ισπανίας, δηλαδή οι “Στήλες του Ηρακλέους” που, κατά τη Μυθολογία, είχαν υψωθεί στο Στενό του Γιβραλτάρ.

Σύμφωνα, μάλιστα, με παράδοση ακόμη ζωντανή σε νησιά μας, το τωρινό σύμβολο του δολαρίου των ΗΠΑ, δύο κάθετες γραμμές με ένα λατινικό S στη μέση, οφείλεται στους “γραμματικούς” τού επί Τουρκοκρατίας ναυτικού μας. Αυτοί έτσι κατέγραφαν τα κέρδη του κάθε ταξιδιού: Τα “τάλαρα” σημειώνονταν με τις δύο κάθετες γραμμές, μεταξύ των οποίων έμπαινε  ένα 5, δεδομένου ότι το τάλαρο/τάληρο γρήγορα κατέληξε να θεωρείται  ως νόμισμα αξίας “πέντε μονάδων”. Το 5 τελικώς έγινε S και το γερμανικό taler, που μέσω των Βενετών μάς είχε έρθει ως talaro, έχοντας γενικώς τη σημασία μεγάλου και ωραίου αργυρού νομίσματος,  εξελίχθηκε σε dólar/dollar/δολάριο.

Το πάθημα είχε ειδικό βάρος

Και “ταύτα μεν ούτως εχέτω”. Αυτήν την κατάσταση της όποιας ηρεμίας ήρθε δραστικώς να ανατρέψει η κατά το 1775 επανάσταση δέκα τριών βρετανικών αποικιών της Βόρειας Αμερικής, απόληξη της οποίας υπήρξε η δημιουργία των ΗΠΑ. Το γεγονός ήταν πλήγμα για το γόητρο του αγγλικού Στέμματος. Η αποικιακή αυτοκρατορία του τελευταίου δεν είχε, βέβαια, υποστεί σημαντική κολόβωση. Ο Καναδάς παρέμενε υπό βρετανική κυριαρχία, όπως και η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία, οι Ινδίες, καθώς και μεγάλο μέρος της Αφρικής.

Το “πάθημα”, όμως, είχε ηθικό βάρος υπολογίσιμο. Και προκειμένου να το διαχειριστούν οι Βρετανοί, υιοθέτησαν, προσκαίρως έστω, την αρχή που διέπει τον βίο των Νεοελλήνων: “Γιατί αυτοί και όχι εμείς;” Γιατί, δηλαδή, αυτοί να έχουν χάσει αποικίες τους στην Αμερική, ενώ οι Ισπανοί διατηρούσαν ακέραιο το εκεί αποικιακό τους κράτος; Συνακολούθως, επιδόθηκαν σε συστηματικές προσπάθειες, σκοπός των οποίων ήταν η ανεξαρτοποίηση της ισπανικής επικράτειας στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Αρχικώς, κατά την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα συγκεκριμένα, προσπάθησαν στρατιωτικώς να καταλάβουν τις γύρω από τις εκβολές του Río de la Plata περιοχές.

Απέτυχαν όμως, κυρίως γιατί οι εκεί άποικοι, σταθερώς πιστοί στην Καθολική Εκκλησία, δεν ήθελαν να υπαχθούν στην κυριαρχία Προτεσταντών. Αφότου όμως, το 1808, ο Μέγας Ναπολέων εισέβαλε στην Ισπανία, οι ιθύνοντες του Λονδίνου άδραξαν την ευκαιρία και εντέχνως διαμήνυσαν στους εμπόρους του Μπουένος Άιρες ότι η πτώση της ισπανικής μοναρχίας άνοιγε την οδό “προς τη δική τους ελευθερία”. Έτσι, το 1810 άρχισε στην Αργεντινή ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας, εμβληματική μορφή του οποίου υπήρξε ο “Σπύρος από την Ύδρα”.

Ο “Σπύρος από την Ύδρα”

Οι “πονηροί Άγγλοι”, προκειμένου να ξεσηκώσουν τους Αργεντινούς ενάντια στο ισπανικό Στέμμα, εκμεταλλεύθηκαν την αντίθεση μεταξύ των Κρεολών/Criollos και των Χερσονησίων/Peninsulares. Oι πρώτοι ήταν Ισπανοί που είχαν γεννηθεί στην Αργεντινή, ενώ οι δεύτεροι πρόσφατοι μετανάστες από την Ιβηρική Χερσόνησο. Επιπλέον, με μαεστρία απαράμιλλη οι ιθύνοντες του Λονδίνου προώθησαν στην ηγεσία του νεότευκτου Πολεμικού Ναυτικού των Αργεντινών τον Βρετανό θαλασσόλυκο Γουλιέλμο Μπράουν (William/Guillermo Brown 1777-1857) που όμως, λόγω της ιρλανδικής καταγωγής του, ήταν Καθολικός. Υπό τις διαταγές του Μπράουν λοιπόν, ευθύς μόλις ξέσπασε η επανάσταση, τάχθηκε ο “Σπύρος από την Ύδρα”.

Ο Σπύρος, γεννημένος κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, είχε εγκατασταθεί στο Μπουένος Άιρες το 1810. Αυτό δεν είναι περίεργο: Έλληνες από τα νησιά του Αργοσαρωνικού έκαναν τότε ταξίδια μέχρι τις ανατολικές ακτές της αμερικανικής ηπείρου. Επιπλέον, σχεδόν όλοι οι ναυτικοί της Ύδρας και των Σπετσών μιλούσαν ισπανικά, που τότε ήταν στα περισσότερα λιμάνια της Μεσογείου μέσον συνεννόησης διεθνές…

Ποιος, όμως, ήταν ο Σπύρος; Στα σχετικά έγγραφα, ο ομοεθνής μας συνήθως αναφέρεται ως Pedro Samuel Spiro/Πέτρος Σαμουήλ Σπύρος. Αυτό τι σημαίνει; Μήπως το αρχικό “Σπύρου” είχε μεταβληθεί από επώνυμο σε όνομα βαφτιστικό; Μήπως ο “Σπύρος” ασπάστηκε τον Καθολικισμό και έσπευσε, ακολουθώντας το ισπανικό έθος, να πάρει πολλά ονόματα; Μήπως το όνομά του οι ντόπιοι το συνέχεαν με εκείνο άλλου Έλληνα, συγγενούς του ή μη, επίσης εγκατεστημένου στη νότια εσχατιά της Λατινικής Αμερικής; Μήπως δεν καταγόταν από την Ύδρα μα από άλλο νησί του Αργοσαρωνικού ή, ευρύτερα, του Αιγαίου; Ασαφή όλα αυτά! Όπως και να είναι, ο ήρωάς μας έμεινε στην Ιστορία ως ο από την Ύδρα Spiro που συχνά μάλιστα, λόγω ιδιομορφίας των ισπανικών, προφέρεται ως “Espiro”.

Η Αργεντινή τιμά τον Σπύρο

Ο Spiro/Espiro, ναυτικός έμπειρος, πήρε αρχικά μέρος σε θαλάσσιες επιδρομές εναντίον των realistas, δηλαδή εκείνων που παρέμεναν πιστοί στο Στέμμα της Ισπανίας. Οι επιτυχίες του εκτιμήθηκαν δεόντως, με αποτέλεσμα να του απονεμηθεί (Φεβρουάριος του 1814) ο βαθμός του ανθυποπλοιάρχου. Σε κατάσταση ευφορίας, λοιπόν, ο ήρωάς μας έσπευσε να παντρευτεί μια νεαρή, 14  μόλις χρονών, με την οποία είχε αγαπηθεί. Λίγο μετά τον γάμο του όμως, στις 28 Μαρτίου εκείνου του χρόνου, σε ναυμαχία, περικυκλώθηκε από ισπανικά σκάφη, βρέθηκε σε απελπιστική θέση και του προτάθηκε να παραδοθεί. Αυτός αρνήθηκε… και με τη σύμφωνη γνώμη του πληρώματός του, στο οποίο συγκαταλέγονταν 15 απελευθερωμένοι Μαύροι, τίναξε το καράβι του στον αέρα.

Μέχρι σήμερα δύο πολεμικά πλοία της Αργεντινής έχουν πάρει το όνομα Spiro. Επιπλέον, αντιπροσωπείες από το εν λόγω Κράτος έχουν επανειλημμένως επισκεφθεί την Ύδρα με σκοπό την απότιση φόρου τιμής στη μνήμη του ήρωα. Το ενδιαφέρον της ελληνικής κοινής γνώμης όμως παραμένει ισχνό…

Η εξέγερση των Αργεντινών είχε ευτυχή έκβαση και τελικώς το σύνολο της Λατινικής Αμερικής  αποτίναξε την ισπανική κυριαρχία. Το ζήτημα όμως που ακροθιγώς αλλά ευφυώς επισήμανε ο Μποστ παραμένει: Οι κάτω από τα νότια σύνορα των ΗΠΑ πληθυσμοί αποτελούν, περίπου στο σύνολό τους, ένα λαό και ουσιαστικώς ένα έθνος. Προς τι ο κατακερματισμός σε τόσα πολλά κράτη και κρατίδια, “ατάκτως διαμορφωμένα”; Το πρόβλημα προσπάθησαν να το διαλευκάνουν ο Τσε Γκεβάρα πρώτα και μετά ο ημέτερος Αντώνης Τρίτσης (1937-1992), που για τον λόγο αυτόν είχε μάθει ισπανικά. Μέχρι σήμερα όμως ο πυρήνας του ζητήματος παραμένει απροσπέλαστος…