Οι εξεγέρσεις που έστρωσαν τον δρόμο για την Επανάσταση

Οι Έλληνες περιλαμβανόμαστε στους λαούς του πλανήτη που εμπέδωσαν την πολιτική τους αυθυπαρξία με επανάσταση. Το 1821 αποτέλεσε την τέταρτη νεωτερική επανάσταση στον πλανήτη εφόσον την ορίσουμε με επιστημονικούς όρους. Δηλαδή, κοινωνικές δυνάμεις οργανωμένες πολιτικά ανατρέπουν μια εξουσία και εγκαθιδρύουν μια δική τους, με βάση την ιστορική άρα, πολιτισμική και κοινωνική ιδιοπροσωπία. Συνοπτικά, το 1821 αποτελεί ένα οργανωμένο πάθος. Τον δρόμο για την Επανάσταση, έστρωσαν μια σειρά από εξεγέρσεις.

Συγκεκριμένα, η Ελληνική Επανάσταση, ξεκίνησε προσχεδιασμένα με τοπικές διαδοχικές εξεγέρσεις από την Μακεδονία έως την Κρήτη. Γνωρίζουμε, από την ιστορική έρευνα, πενήντα δύο Έλληνες τοπικούς επιτρόπους, υποκινητές της Επανάστασης τους πρώτους μήνες του 1821, όλοι στελέχη της Φιλικής Εταιρείας. Ομάδες των τεσσάρων ή πέντε μελών της Φιλικής είχαν σχηματιστεί σε ποικίλους τόπους, και από τον χειμώνα του 1820 προετοίμαζαν την Ελληνική Επανάσταση σε κάθε μία μικρή τοπική κοινωνία.

Αρκετοί ήταν ήδη ισχυροί και διαπρεπείς στον τόπο τους και πέρα από αυτόν, όπως οι προύχοντες της Γορτυνίας Δεληγιανναίοι, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης αρχικαπετάνιος της Μάνης, ο διανοούμενος Λυκούργος Λογοθέτης ηγέτης της Σάμου, ο Αντρέας Λόντος στο Αίγιο, αξιωματούχοι του κλήρου όπως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο επίσκοπος Ησαΐας Σαλώνων, πρωτοκαπετάνιοι αρματολικιών της Στερεάς και του Ολύμπου, οι έμποροι αδελφοί Σπηλιωτόπουλοι των πυριτιδοποιείων στη Δημητσάνα, όπου και ξεκίνησαν την παραγωγή.

Για άλλους γνωρίζουμε λίγα ή ελάχιστα. Ο Βουρδουμπάς Ρούσος ή Στρατής από ισχυρή οικογένεια κτηνοτρόφων στα Σφακιά, ο έμπορος και τραπεζίτης στις Σέρρες Εμμανουήλ Παππάς της Γενικής Εφορίας του Αγίου Όρους, ο Παναγιώτης Αρβάλης στην Τριπολιτσά, ο Χρήστος Παναγούλιας στο Βαλτεσίνικο Καρύταινας. Αυτοί ενδεικτικά, όπως και άλλοι, ορισμένοι τελείως άγνωστοι, κάποιοι μετά βίας γνωστοί, είχαν αναλάβει να υποκινήσουν τις εναρκτήριες εξεγέρσεις σε τοπική κλίμακα και να οργανώσουν τα πρώτα τοπικά συμβούλια διοίκησης της Επανάστασης, να διακινήσουν όπλα.

Επρόκειτο για αυθεντικούς και επιδέξιους συνωμότες. Από τις εξήντα περίπου εξεγέρσεις, άλλες μείζονος και άλλες ελάσσονος σημασίας, οι είκοσι τέσσερις ξέσπασαν τις τελευταίες δεκατρείς ημέρες του Μαρτίου. Όλες στην Πελοπόννησο και οι υπόλοιπες έως τις αρχές του Αυγούστου στην Στερεά, την Θεσσαλία, την Μακεδονία και τα ναυτικά νησιά.

Κήρυξη της επανάστασης

Στις 17 Μαρτίου του 1821 οι Μανιάτες υπό το όνομα Σπαρτιατικές Δυνάμεις με επικεφαλής τον Πέτρο Μαυρομιχάλη κήρυξαν την Επανάσταση στη σημερινή Αρεόπολη και στις 23 Μαρτίου απελευθέρωσαν την Καλαμάτα. Την ίδια ημέρα Έλληνες μαχητές υπό τον προεστό και Φιλικό Σωτήρη Χαραλάμπη και άλλους πολιορκούν τρεις πύργους στα Καλάβρυτα, τους οποίους καταλαμβάνουν αμέσως.

Λίγες ημέρες αργότερα την πρωτοβουλία στην κεντρική Πελοπόννησο αναλαμβάνει ο ισχυρός προεστός Γορτυνίας Κανέλλος Δεληγιάννης με τον πρώην σωματοφύλακά του Δημήτρη Πλαπούτα και άλλους μικρούς ενόπλους. Οι Σπετσιώτες πρώτοι με τον καραβοκύρη Γεώργιο Πάνου, έφορο της Φιλικής στο νησί και τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ξεκίνησαν τις πρώτες ναυτικές επιχειρήσεις. Πολιορκούν την Μονεμβασιά στις 3 Απριλίου και το Ναύπλιο με δύο στολίσκους. Όλα τα πλοία στα ακρόπρωρά τους έφεραν αρχαία ελληνικά ονόματα και είχαν αναρτήσει το ερυθρόλευκο επαναστατικό λάβαρο με το σύνθημα: “Ελευθερία ή Θάνατος”.

Οι εξεγέρσεις στο κρίσιμο πεδίο μάχης, το Αιγαίο, ήταν αλυσιδωτές: Σπέτσες, Ύδρα μετά την εξέγερση του Αντωνίου Οικονόμου, Σάμος, Ψαρά, Καστελόριζο, Κάσος… Ο επικεφαλής του στόλου των Ψαριανών καραβοκύρης Νικολής Αποστόλης, Φιλικός και έφορος της οργάνωσης στο νησί, από τις 20 Απριλίου περιπολεί στα μικρασιατικά παράλια με στολίσκο οκτώ πλοίων εμποδίζοντας τον οθωμανικό στόλο να πλεύσει στην Πελοπόννησο προς βοήθεια των αποκλεισμένων Οθωμανών.

Στις 29 Απριλίου άλλος στολίσκος υπό τον Λάμπρο Πινότση και τον Γιώργη Σαχτούρη αιχμαλωτίζουν ένα πολεμικό πλοίο. Και στο τέλος Μαΐου δοκιμάζεται το πρώτο πυρπολικό στο λιμάνι της Ερεσού: ο Ψαριανός Δημήτρης Παπανικολής καίει ένα βαρύ (δίκροτο) οθωμανικό πολεμικό πλοίο.

Οι πρώτες μικρές χερσαίες μάχες, για την ακρίβεια μικροσυμπλοκές, επεκτείνονται στην Πελοπόννησο, αλλά μέσα στη σύγχυση και μέχρι τα μέσα Απριλίου πολλές ήταν αποτυχημένες. Χωρικοί πρέπει να στρατολογηθούν και αφού φύγουν φοβισμένοι, μετά, να εξαναγκαστούν από τους προεστούς και τους ιεράρχες να επιστρέψουν, ενίοτε βιαίως. Άλλοι προσέρχονται αυθορμήτως, και όλοι έπρεπε να τοποθετηθούν σε πρόχειρα στρατόπεδα είτε στις πολιορκίες κάστρων.

Διασφάλιση της επανάστασης

Πολλοί αυτομολούν στο άκουσμα ότι επελαύνει το οθωμανικό ιππικό, το μεγάλο φόβητρο. «Επρόκειτο για χωρικόν πανήγυρι» γράφει ο Φωτάκος για το πρώτο στρατόπεδο στην Καρύταινα. Ορισμένα χωριά προσκυνούν τους πλησιέστερους Οθωμανούς αυξάνοντας τον κίνδυνο επέκτασης του φαινομένου, γεγονός που ενισχύει κατά τόπους τους Οθωμανούς. Έτσι, ηγετικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας αντιλαμβάνονται ότι οι μικροσυμπλοκές με τους Οθωμανούς, οι οποίες στην αρχή είχαν ελάχιστους νεκρούς, θα έπρεπε να ενταθούν, να σκληρύνουν, να σφραγιστούν με αίμα ώστε να γίνει αντιληπτό από όλους, Έλληνες και Οθωμανούς, ότι δεν υπήρχε δρόμος ειρηνικής διευθέτησης της σύγκρουσης.

Σε μια από τις πολλές παρόμοιες ενέργειες, ο Κανέλλος Δεληγιάννης εκτελεί τριακόσους Οθωμανούς σε χωριά της Γορτυνίας και πυρπολεί το τζαμί της περιοχής. Το ίδιο εφαρμόζει ο Λογοθέτης στο Βαθύ της Σάμου. Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί στην κεντρική Στερεά, για να εξαλείψουν κάθε ενδεχόμενο προσκυνήματος έβαλαν τους χωρικούς να εκτελέσουν τους Οθωμανούς που είχαν συλλάβει. Ο Αθανάσιος Διάκος οδήγησε ο ίδιος τους ένοπλους χωρικούς που είχε μόλις στρατολογήσει να εκτελέσουν τους Οθωμανούς εισπράκτορες του κεφαλικού φόρου στην Θήβα. Κάτι ανάλογο έπραξε ο αρματολός του Ασπροποτάμου Νικόλαος Στορνάρης.

Όλα δείχνουν ότι δεν επρόκειτο για μια απλή αντεκδίκηση των Ελλήνων, αλλά για σχέδιο ώστε το ρήγμα μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών να καταστεί αδιάβατο, ο δρόμος επιστροφής στα παλιά να κλείσει για πάντα και για όλους. Έτσι η πόλωση άρχισε να σχηματίζεται, οι αντιθέσεις να οξύνονται, η Επανάσταση να αποκτάει μια ραγδαία δυναμική και να αντανακλά την υπόθεση των Ελλήνων στην Ευρώπη και πέρα από αυτήν.