Οι Κροάτες στο πλευρό των Ναζί – Η μεγάλη μάχη παρτιζάνων-Ουστάσι

Στις 6 Ιανουαρίου 1943 η γερμανική διοίκηση αποφάσισε την συγκρότηση μιας δεύτερης κροατικής Μεραρχίας Πεζικού (ΜΠ) με αποκλειστικό σκοπό τον αγώνα κατά των παρτιζάνων. Η μεραρχία έλαβε τον αριθμό 373. Οι άνδρες της όμως της έδωσαν το προσωνύμιο “Μεραρχία Τίγρης”. Η 373η Μεραρχία Πεζικού συγκροτήθηκε από 3.500 Γερμανούς και 8.500 Κροάτες-Ουστάσι, ορισμένοι από αυτούς μέλη μονάδων της εθνοφρουράς.

Η μεραρχία διέθετε δύο Συντάγματα Γρεναδιέρων, το 383ο και 384ο, το 373ο Σύνταγμα Πυροβολικού, τάγμα αναγνώρισης, τάγμα κυνηγών αρμάτων, τάγματα μηχανικού, διαβιβάσεων και υπηρεσίες. Διοικητής της 373ης Μεραρχίας Πεζικού ορίστηκε ο αντιστράτηγος Έμιλ Τσέλνερ. Οι περισσότεροι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί ήταν Γερμανοί. Από όλα τα τάγματα μόνο το 373ο Τάγμα Αναγνώρισης δεν διοικείτο από Γερμανό αξιωματικό, αλλά είχε Κροάτη επικεφαλής, τον ταγματάρχη Μπάκαρετς.

Λιποταξίες

Η μεραρχία αφού ολοκλήρωσε την εκπαίδευση των ανδρών της μεταφέρθηκε στην περιοχή βόρεια – βορειοδυτικά του Μόσταρ όπου υπήρχαν ορυχεία βωξίτη, ενός κρίσιμου για τη γερμανική πολεμική προσπάθεια ορυκτού. Μετά από τις πρώτες αψιμαχίες, η μεραρχία συγκρότησε ελαφρά τμήματα “κυνηγών”, με στόχο την καταδίωξη και εξόντωση των παρτιζανικών δυνάμεων. Στις αρχές Ιουλίου 1943 η μεραρχία ανέλαβε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, με την συνδρομή τμημάτων Τσέτνικ.

Στις 5 Αυγούστου τη διοίκηση της μεραρχίας ανέλαβε ο αντιστράτηγος Άντριαν, αντικαθιστώντας τον Τσέλνερ. Στο μεταξύ η μεραρχία υπήχθη στην 2η Στρατιά Πάντζερ η οποία είχε αναπτυχθεί στα Βαλκάνια από το Ανατολικό Μέτωπο. Ωστόσο οι λιποταξίες ήταν συχνές. Μόνο στο διάστημα 18-22 Αυγούστου 100 Κροάτες και Βόσνιοι μουσουλμάνοι στρατιώτες λιποτάκτησαν. Μετά δε την ιταλική συνθηκολόγηση, οι λιποταξίες πλήθυναν. Παρόλα αυτά η μεραρχία μεταφέρθηκε στο Μπίχατς αντικαθιστώντας τη γερμανική 114η Μεραρχία Κυνηγών. Κατά την κίνησή τους όμως τμήματα της μεραρχίας έπεσαν σε ενέδρες παρτιζάνων υφιστάμενα σοβαρές απώλειες σε άνδρες και υλικό.

Πολεμικές επιχειρήσεις

Η μεραρχία στο Μπίχατς τέθηκε υπό τη διοίκηση του γερμανικού XV Ορεινού Σώματος Στρατού (ΣΣ), υπό τον στρατηγό Ρούντολφ Λότερς. Στα μέσα Οκτωβρίου η μεραρχία ανέλαβε την πρώτη μεγάλης κλίμακας επιχείρησή της διασπώντας τον κλοιό των παρτιζάνων γύρω από την πόλη Πριζεντόρ με αιχμή το 383ο Σύνταγμα Γρεναδιέρων (ΣΓρ). Η μεραρχία έλαβε μέρος στην Επιχείρηση “Panther” (Πάνθηρ), στο διάστημα 10-24 Δεκεμβρίου 1943, μαζί με τη γερμανική 371η Μεραρχία Πεζικού και την 1η Μεραρχία Κοζάκων. Στόχος της επιχείρησης ήταν η περικύκλωση των παρτιζάνικων δυνάμεων στο όρος Σαμάριτσα και στο δάσος της Κοσταίνιτσα στη σημερινή Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας.

Παρά τις βαριές απώλειες της μεραρχίας το αποτέλεσμα δεν ήταν επιτυχές. Ακολούθησαν νέες επιχειρήσεις στην περιοχή. Το 383ο ΣΣ αποτέλεσε και πάλι την αιχμή του δόρατος, ενισχυμένο με τρία άρματα μάχης και την 1/373η Μοίρα Πυροβολικού. Ωστόσο και πάλι δεν είχε σοβαρά αποτελέσματα, παρά τις απώλειες που υπέστησαν οι εν λόγω δυνάμεις.

Με την έναρξη του 1944 οι παρτιζάνοι ανέλαβαν την πρωτοβουλία των κινήσεων επιτιθέμενοι στη Μπάνια Λούκα, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βοσνίας. Εκεί ήταν και η έδρα του XV Ορεινού ΣΣ. Η απειλή ήταν σοβαρή, αλλά η επέμβαση του 1/383 Τάγματος Γρεναδιέρων έσωσε την κατάσταση. Κατόπιν το σύνταγμα αυτό αναπτύχθηκε, τον Μάρτιο του 1944 στον Κνιν, ελέγχοντας τις οδεύσεις από την πόλη αυτή μέχρι το Μπίχατς της Βοσνίας.

Στο διάστημα 7-16 Μαΐου η μεραρχία συμμετείχε στην Επιχείρηση “Morgen Stern” (Άστρο της ημέρας), μαζί με στοιχεία της κροατικής 392ης Μεραρχίας Πεζικού, στοιχεία γερμανικών μεραρχιών και τμημάτων Ουστάσι. Η επιχείρηση αυτή θεωρήθηκε επιτυχής καθώς σκοτώθηκαν 438 παρτιζάνοι, 56 αιχμαλωτίσθηκαν και 18 αυτομόλησαν. Επίσης κυριεύθηκαν όπλα, πυρομαχικά και εφόδια των δυνάμεων του Τίτο.

Η μεραρχία συμμετείχε, μαζί με την 369η Μεραρχία Πεζικού στις αντιπαρτιζανικές επιχειρήσεις στη δυτική Βοσνία και στην επιχείρηση εξόντωσης του Τίτο. Η μεραρχία συμμετείχε στις μάχες στο Ντβάρ με αιχμή το συγκρότημα μάχης “Βίλαμ” του 384ου ΣΣ, προσπαθώντας, χωρίς επιτυχία, να σπάσει τον κλοιό των παρτιζάνων γύρω από το 500ο Τάγμα Αλεξιπτωτιστών SS. Μετά την αποτυχία της επιχείρησης και τη διαφυγή του Τίτο, η 373η ΜΠ αναπτύχθηκε στην κοιλάδα του ποταμού Ούνα, στη Βοσνία. Τελικά εκεί παρέμειναν δύο μόνο τάγματα. Άλλα τέσσερα αναπτύχθηκαν βόρεια και νότια. Αποτέλεσμα της υπερεπέκτασης της μεραρχίας ήταν τα απομονωμένα τμήματά της να υφίσταται συνεχείς επιθέσεις από τους παρτιζάνους.

Ήττες του τάγματος

Την 1η Αυγούστου 1944 το 2/384 Τάγμα, υπό τον Γερμανό ταγματάρχη Σράιμπερ, το οποίο αποτελούσε τη φρουρά της πόλης Πέτροβατς, απέκρουσε επιθέσεις δύο παρτιζανικών ταξιαρχιών. Στις 6 Σεπτεμβρίου όμως στην πόλη επιτέθηκε ολόκληρη η 6η Μεραρχία παρτιζάνων. Το 2/384 Τάγμα είχε ενισχυθεί με μονάδες εθνοφυλάκων και πολιτοφυλάκων μειωμένης μαχητικότητας.Οι εν λόγω μονάδες δεν άντεξαν στην κρούση των παρτιζάνων και μοιραία και το τάγμα του Σράιμπερ υπέκυψε την επομένη και η πόλη καταλήφθηκε.

Ακολούθως οι παρτιζάνοι επιτέθηκαν στη Λιουμπίγια την οποία φρουρούσε το 1/383 Τάγμα, μαζί με δύο τάγματα Ουστάσι εθνοφρουρών και πολιτοφύλακες. Το τακτικό κροατικό τάγμα διοικούσε ο Γερμανός λοχαγός Άρεντ. Ο λοχαγός κατάλαβε πως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τους παρτιζάνους και αποφάσισε να υποχωρήσει με όλη τη φρουρά που αριθμούσε περί τους 3.000 άνδρες. Όχι άδικα ο Γερμανός αξιωματικός δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Ουστάσι, που ήταν ικανοί κυρίως να σφαγιάζουν γυναικόπαιδα εκ τους ασφαλούς.

Η υποχώρηση όμως δεν εκτελέστηκε ομαλά. Οι παρτιζάνοι πρόλαβαν τους υποχωρούντες και άρχισαν να τους παρενοχλούν και να εκτελούν συνεχείς επιθέσεις κατά της γερμανοκροατικής φάλαγγας. Ο λοχαγός Άρεντ κατέρρευσε ψυχολογικά και παρέδωσε τη διοίκηση στον λοχαγό Ρέτιχ. Παρόλα αυτά η συντριβή δεν απεφεύχθηκε. Τελικά μόνο το 1/383 Τάγμα κατάφερα να εκτελέσει τον υποχωρητικό ελιγμό χωρίς να διαλυθεί, αν και υπέστη σημαντικές απώλειες. Η μεραρχία είχε γενικά υποστεί σοβαρές απώλειες και έτσι αποφασίστηκε η ενίσχυσή της με τη 2η Ταξιαρχία Εθνοφρουράς. Η μονάδα αυτή, μετονομάστηκε σε 385ο ΣΣ και αποτέλεσε το τρίτο σύνταγμα της 373η Μεραρχία Πεζικού.

Το φθινόπωρο του 1944 οι δυνάμεις του Τίτο ανέπτυξαν δύο ΣΣ κατά των Κροατών στην κοιλάδα του ποταμού Ούνα. Στις 7 Νοεμβρίου το 4ο Παρτιζανικό ΣΣ εξαπέλυσε επίθεση κατά της πόλης Καζίν. Εκεί βρισκόταν και ένας ενισχυμένος λόχος της μεραρχίας. Όπως ήταν φυσικό οι αμυνόμενοι σαρώθηκαν από τους υπερέχοντες αριθμητικά αντιπάλους τους. Ελάχιστοι άνδρες επιβίωσαν. Από τον ενισχυμένο λόχο μόλις δύο άνδρες γλίτωσαν τον θάνατο.

Την ίδια ώρα στο Κνιν το 3/383 Τάγμα εξοντώθηκε επίσης, με τους άνδρες του να πέφτουν, κυριολεκτικά, μέχρις ενός. Λίγο αργότερα, στις 5 Δεκεμβρίου, το 2/383 Τάγμα και ένας λόχος του 2/384 κυκλώθηκαν στο Γκράσακ. Οι περικυκλωμένοι πολέμησαν γενναία για όσο διάστημα είχαν πυρομαχικά. Όταν αυτά τελείωσαν υποχρεώθηκαν να παραδοθούν. Ελάχιστοι άνδρες ξέφυγαν και κατέφυγαν στο Μπίχατς.

Το τέλος

Υπό αυτές τις συνθήκες το ηθικό είχε εντελώς καταπέσει και ο αριθμός των λιποτακτών αύξανε καθημερινά. Σε μια περίπτωση ολόκληροι λόχοι λιποτακτούσαν και ενώνονταν με τους παρτιζάνους. Τον Ιανουάριο του 1945 τα υπολείμματα της μεραρχίας είχαν συγκεντρωθεί στο Μπίχατς. Ενταγμένη στο XV Ορεινό ΣΣ η μεραρχία συνέχισε να μάχεται μέχρι το πέρας του πολέμου. Όταν ο “Γιουγκοσλαβικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός” εξαπέλυσε τη μεγάλη του επίθεση, την άνοιξη του 1945, ότι είχε απομείνει από τη μεραρχία κυκλώθηκε στο Μπίχατς.

Ωστόσο μαχόμενοι, κυριολεκτικά για τη ζωή τους, οι άνδρες της, μαζί με την 10η Μεραρχία Ουστάσι, απέκρουσαν όλες τις επιθέσεις, μέχρι που η γερμανική 104 Μεραρχία Κυνηγών διέσπασε τον κλοιό και έσωσε τους Κροάτες από βέβαιο αφανισμό. Κατόπιν η μεραρχία διατάχθηκε να σταματήσει την προέλαση των παρτιζάνων προς το Ζάγκρεμπ. Στην Κοσταίνιτσα πάντως οι Κροάτες στρατιώτες της μεραρχίας, περίπου 2-3.000, αφοπλίστηκαν και εκδιώχθηκαν από τους Γερμανούς. Η μεραρχία τελικά παραδόθηκε στις 10 Μαΐου. Ο τελευταίος διοικητής της, υποστράτηγος Χανς Γκράβενσταϊν καταδικάστηκε ως εγκληματίας πολέμου και απαγχονίστηκε το 1947.