Οι μηχανικοί της πραγματικότητας: Οι άγνωστες επιχειρήσεις της CIA

Με το συγκεκριμένο πρόγραμμα εξουσιοδοτείται η CIA να παρακολουθεί συστηματικά τις επικοινωνίες των δημοσιογράφων, ώστε να εντοπίζεται πώς διαρρέουν πληροφορίες και αποκαλύψεις επικίνδυνων απόρρητων δημοσίων εγγράφων. Οι συνωμοσιολόγοι επιμένουν πως το πρόγραμμα εξελίσσεται στην Επιχείρηση Mockingbird, με το οποίο οι μυστικές υπηρεσίες της CIA αντιλαμβάνονται, μέσω των δημοσιογράφων που παρακολουθούν, την ανάγκη να διαμορφώνουν τις δημόσιες αντιλήψεις, αν και οι τεχνικές του Προγράμματος Mockingbird (παρακολουθήσεις, επαφές, κατασκευασμένες διαρροές πληροφοριών), σταδιακά διαχέονται από την ειδησεογραφία, στην ψυχαγωγία, εδραιώνοντας μηχανισμούς χειραγώγησης της πληροφόρησης που εξακολουθούν να εξελίσσονται.

Ένα δείγμα αποτελεί ο αποδιαβαθμισμένος πλέον από την CIA φάκελος της υπόθεσης Max Merten (1961-1963), που συμπεριλαμβάνει μία έκθεση για μία σύσκεψη των ανώτατων αξιωματούχων της ελληνικής κυβέρνησης, με τον τότε Ελληνοαμερικανό διευθυντή του ειδησεογραφικού πρακτορείου UPI, που ανήκει παράλληλα και στο κλιμάκιο της CIA στην Ελλάδα. Ο διευθυντής αναλαμβάνει να εξηγήσει την μορφή της επικοινωνιακής διαχείρισης της υπόθεσης, για να μην θιγεί ο τότε πρωθυπουργός, με “αυθεντικές” διαρροές προς τον τύπο και συντονισμένη εκστρατεία παραπληροφόρησης, ώστε με την κατάλληλη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, να περιορισθεί στο ελάχιστο η συνέπεια του πολιτικού πλήγματος που προκαλεί η υπόθεση.

Η Επιχείρηση Mockingbird της CIA

Η επιτυχία του Προγράμματος και ίσως της Επιχείρησης Mockingbird με τους εκδότες και τις κατασκευασμένες ιστορίες, επαναλαμβάνεται με τους σύγχρονους ιστότοπους, που αυτόματα αξιοποιούν τροποποιήσεις περιεχομένου με ειδικούς αλγορίθμους και εφαρμογές, που προτείνουν τις κατάλληλες μεταβολές. Ισχύουν οι ίδιες αρχές ελέγχου των κειμένων, αν και οι ενδιάμεσοι άνθρωποι, που χειρίζονται τις διαδικασίες, αντικαθίστανται από αυτοματισμούς, που λειτουργούν σε παγκόσμια κλίμακα με αστραπιαίες ταχύτητες.

Το δίκτυο υπηρεσιών πληροφοριών και μέσων μαζικής ενημέρωσης αναπτύσσεται υποδειγματικά από τον William S. Paley, που μεταμορφώνει ένα μικρό ραδιοφωνικό σταθμό με ένα μικρό δίκτυο αναμεταδοτών, τον CBS, σε μία αυτοκρατορία εκπομπών, που καλύπτουν ολόκληρη την επικράτεια των ΗΠΑ. Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Paley υπηρετεί με την ιδιότητα του επόπτη στο Γραφείο Πληροφοριών Πολέμου (Office of War Information-OWI) στο πολεμικό θέατρο της Μεσογείου, πριν αναβαθμισθεί σε διευθυντή του τμήματος Ψυχολογικού Πολέμου του OWI.

Η εμπειρία του στις ψυχολογικές επιχειρήσεις εφαρμόζεται άμεσα στην στρατηγική των μεταπολεμικών προγραμμάτων του CBS, με την ψυχαγωγία να αξιοποιείται με την μορφή ενός μοχλού κοινωνικής μηχανικής. Υπό την ηγεσία του Paley, το CBS γίνεται γνωστό ως Δίκτυο Tiffany, διαπλέκοντας με απαράμιλλη δεξιοτεχνία την ψυχαγωγία με τεχνικές αθέατης χειραγώγησης, που έχουν τελειοποιηθεί κατά την διάρκεια της θητείας του. Η σύντηξη ψυχαγωγίας και κοινωνικού ελέγχου θα αποτελέσει τελικά το πρότυπο για την σύγχρονη λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Το σκάνδαλο “payola”

Οι μηχανισμοί άσκησης μαζικής επιρροής αναπόφευκτα προσαρμόζονται στις αναδυόμενες τεχνολογίες, και ένα παράδειγμα μετά το 1950 αποτελεί το σκάνδαλο “payola”, που αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο οι δισκογραφικές εταιρείες διαμορφώνουν την κοινωνική συνείδηση μέσω ελεγχόμενης έκθεσης και προβολής. Το σκάνδαλο εμφανίζεται στην δημόσια σκηνή με την μορφή μίας διαμάχης με αντικείμενο τις δωροδοκίες των μουσικών παραγωγών, αν και στην πραγματικότητα αφορά ένα εξελιγμένο σύστημα διαμόρφωσης της λαϊκής αίσθησης και των προτιμήσεών της.

Οι εταιρείες που ελέγχουν τους πολιτιστικούς διαύλους, δηλαδή η CBS RECORDS του Paley συνεχίζει να διατηρεί δεσμούς με το στρατιωτικό κατεστημένο, ενώ η εμπλοκή της RCA στην διαμόρφωση μαζικών πολιτιστικών ρευμάτων έχει την αφετηρία της στο 1919, όταν σχηματίζεται με την μορφή ενός επικοινωνιακού μονοπωλίου, που συντονίζεται από το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό.

Με σκοπό τη δημιουργία και την διατήρηση του εγχώριου ελέγχου των στρατηγικών επικοινωνιών, η επέκταση και η μετατροπή της σε ραδιοφωνικό δίκτυο, δισκογραφικό κολοσσό και παραγωγό καταναλωτικών ηλεκτρονικών συσκευών, εξακολουθεί να διατηρεί τους δεσμούς με δίκτυα του στρατού και των υπηρεσιών πληροφοριών. Οι μέθοδοι πολιτιστικού ελέγχου δεν αναπτύσσονται στο περιβάλλον του υποτιθέμενου απομονωτισμού, αλλά αποτελούν βραχίονες ενός ευρύτερου συστήματος κοινωνικής μηχανικής, που επεκτείνεται δραστικά κατά την διάρκεια παγκοσμίων συγκρούσεων.

Αν και οι ιστορικοί αντιμετωπίζουν τους παγκόσμιους πολέμους με την μορφή διακριτών μεγάλων συγκρούσεων, ίσως απαιτείται να κατανοηθούν με την μορφή φάσεων στην συνεχή επέκταση των μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου. Οι υποδομές και οι μέθοδοι που αναπτύσσονται στα χρονικά διαστήματα που μεσολαβούν μεταξύ των μεγάλης κλίμακας συγκρούσεων, προδίδουν την ύπαρξη συνέχειας, με τους πολέμους να παρέχουν την απαιτούμενη δικαίωση και τα πεδία δοκιμών για συνεχώς περισσότερο περίπλοκα συστήματα μαζικής ψυχολογικής χειραγώγησης.

Ο σταθμός Lookout Mountain

Στρατιωτικές εγκαταστάσεις, όπως ο σταθμός Lookout Mountain της αμερικανικής αεροπορίας στο Laurel Canyon, δεν αποτελούν απλώς βάσεις, αλλά κέντρα διεξαγωγής επιχειρήσεων ψυχολογικού πολέμου που γειτνιάζουν με τις υποδομές της βιομηχανίας της ψυχαγωγίας. Ο Lookout Mountain φέρει την ευθύνη για την παραγωγή περισσότερων από 19.000 εμπιστευτικών κινηματογραφικών ταινιών, διατηρώντας στο ανώτατο επίπεδο δεσμούς με την παραγωγή του Hollywood. Το 1943, το συγκεκριμένο σύστημα εμφανίζεται απόλυτα εδραιωμένο, σε βαθμό που το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (the Office of Strategic Services-OSS) δηλώνει ανεπιφύλακτα σε μία αποδιαβαθμισμένη πλέον άκρως απόρρητη έκθεσή του, την εμπιστοσύνη του στο σύστημα.

Τονίζει πως οι κινηματογραφικές ταινίες αντιπροσωπεύουν ένα απαράμιλλο μέσον διαπαιδαγώγησης και μία πρωτοφανή δύναμη για την διαμόρφωση της συμπεριφοράς, με δυνατότητα να ενεργοποιούν ή να αναστέλλουν δραστηριότητες. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα πως οι ΗΠΑ επιβάλλεται να αξιοποιήσουν τις δυνατότητας των κινηματογραφικών ταινιών με την μορφή όπλων διεξαγωγής ψυχολογικού πολέμου. Η έκθεση δεν αναφέρεται απλώς στον έλεγχο των πληροφοριών, αλλά στην μεταβολή του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και βιώνουν την πραγματικότητα. Αν και ο Edison, όπως και ο Rockefeller ασχολούνται με την εδραίωση φυσικών συστημάτων ελέγχου στις ΗΠΑ, η βιομηχανία του θεάματος ενσωματώνεται πλέον στις επιχειρήσεις των υπηρεσιών πληροφοριών.

Η συγκεκριμένη διαδικασία πάντως προαναγγέλλεται από τον Harry Houdini, που συνεργάζεται με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, οργανώνοντας μάλιστα και προσωπική υπηρεσία πληροφοριών, για να συγκεντρώνει πληροφορίες για τους Γερμανούς κατά την διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου. Οι ταινίες του Charlie Chaplin ενσωματώνουν την επικοινωνιακή στρατηγική των υπηρεσιών πληροφοριών, ενώ οι περιοδείες της Mary Pickford, με σκοπό την προώθηση και πώληση των ομολόγων για την χρηματοδότηση του πολέμου, αποτελούν τον προάγγελο της αξιοποίησης διασήμων για την προβολή συγκεκριμένων μηνυμάτων.

Ο Μεγάλος Πόλεμος σηματοδοτεί τελικά τον συστηματικό συντονισμό του Hollywood με τις μυστικές υπηρεσίες και κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι διασυνδέσεις αποκτούν μόνιμο χαρακτήρα μέσω του OSS, όπως αργότερα και το Υπουργείο Άμυνας εμπλέκεται ενεργά στην διαμόρφωση του θέματος και του περιεχομένου των ταινιών που εστιάζονται σε εμπόλεμες συγκρούσεις.