Οι μηχανισμοί προπαγάνδας από τον Περικλή έως τον Κυριάκο!

Eπιδιώκεται η ταύτιση των ανθρώπων με εκείνους που έχουν την εξουσία και, συνεπώς, η αδυναμία τους να σκεφτούν πέρα από όσα υποδεικνύει ο “Μεγάλος Αδερφός”, που υποδηλώνει ακραίο κρατικό έλεγχο και μηχανισμό προπαγάνδας. H μόνη εμπειρία παρέμβασης στην ενημέρωση που είχα έως τότε ως επαγγελματίας δημοσιογράφος ήταν η υποχρέωση επί χούντας πριν από το Τυπωθήτω του “Οικονομικού Ταχυδρόμου” να τίθενται υπόψη του λογοκριτή αξιωματικού οι σελίδες-δοκίμια.

Είχα επίσης γνώσεις από τη μελέτη της αρχαίας κλασικής ελληνικής γραμματείας και νεώτερων συγγραφέων, για διαβολές, συκοφαντίες, προπαγάνδα, δημαγωγία, μηχανισμούς πολιτικής εξόντωσης αντιπάλων κι άλλα. Όμως, δεν περίμενα ότι όλα αυτά θα συμπυκνώνονταν αργότερα σε παρόμοιους μηχανισμούς επόμενων ελληνικών κυβερνήσεων μετά το 1988 με κορυφαία τη σημερινή υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη κυβέρνηση της ΝΔ, η οποία καταγγέλλεται για θεσμική εκτροπή με μηχανισμούς υποκλοπών, μεθοδεύσεις, “μπάζωμα” της τραγωδίας των Τεμπών και αποδυνάμωση του δημοκρατικού αναχώματος, δηλαδή του κράτους δικαίου.

Το αποκαλυπτικό δημοσίευμα το Inside Story αποκάλυψε μηχανισμό πολιτικής στήριξης και διαμόρφωσης αφηγήματος, με άμεση εμπλοκή στη διαχείριση κρίσεων, την επιθετική προβολή κυβερνητικών θέσεων και τη στοχοποίηση αντιπάλων από μηχανισμό προπαγάνδας με κέντρο το Μαξίμου. Μετά τα fake news έχουμε και τον όρο troll (περιγράφει χρήστη του Ίντερνετ, με πρόθεση να διαταράξει μια διαδικτυακή συζήτηση) και bots για τα οποία πριν από μερικούς μήνες η ΕΛΑΣ ενημέρωνε το κοινό να μην αφήνει να το χειραγωγούν μέσω ψεύτικων λογαριασμών στα Social Media.

Συκοφάντες στην αρχαία Αθήνα

Αλλά, για όλα αυτά τα “κατορθώματα” μη νομίσετε ότι –όπως έχει γραφτεί– πρώτοι διδάξαντες είναι ο Τραμπ ο Πούτιν ή ο Μαδούρο. Είναι αρχαίοι και σημερινοί Έλληνες κυβερνήτες. Και δεν εννοώ μόνο τη συκοφαντία που ανάγεται στην εποχή των πρωτοπλάστων, ούτε όσα αναφέρει ο προφήτης Δαυίδ στους “Ψαλμούς” για την «αιχμαλωσία στις άσπλαχνες ψυχές» των ψευτών και αδίκων, ούτε τους συκοφάντες που είναι αρχαία ελληνική λέξη και είναι γνωστοί ήδη από τον 5ον αιώνα π.Χ. από τη νομοθεσία του Σόλωνα.

Όσοι εξήγαν παρανόμως σύκα επιδιώκοντας αθέμιτο κέρδος, εξεβίαζαν τους εμπόρους να τους καταβάλουν χρηματικά ποσά, διότι, σε περίπτωση άρνησής τους, θα δήλωναν ψευδώς στις κρατικές αρχές ότι, δήθεν, οι έμποροι παραβίαζαν την υφιστάμενη απαγόρευση. Από τον εκβιασμό αυτό “της των σύκων φανέρωσης” δημιουργήθηκε η λέξη “συκοφαντία”, η οποία στη συνέχεια πήρε τη σημασία του ανέντιμου, κακόλογου, διαβολέα. Η κλασική γραμματεία βρίθει από πληροφορίες για μηχανισμούς προπαγάνδας και διαβολών με θύματα π.χ. τους Σωκράτη, Αριστοτέλη, Ισοκράτη και Περικλή, μολονότι κι αυτός “μπάζωνε” την αλήθεια. Προς γνώσιν και τέρψιν, παραθέτω στη συνέχεια μερικές περιπτώσεις από την κλασική ελληνική γραμματεία.

Πρώτον, ο Πλούταρχος στο έργο του “Περικλής” για την περίοδο της «λόγω μεν Δημοκρατίας έργω δε του ενός ανδρός αρχής» αναφέρει πολλές περιπτώσεις. Παραθέτω μερικές χαρακτηριστικές: «Αμέσως με τα θεωρικά και δικαστικά επιδόματα και με άλλες μισθοδοσίες και παροχές κέρδισε όλο τον λαό και τον χρησιμοποιούσε για να περιορίσει την εξουσία του Αρείου Πάγου (τί μου θυμίζει, τί μου θυμίζει!). Όταν ο Περικλής απόχτησε μεγαλύτερη δύναμη στον λαό, με την υποστήριξή του αντιπολιτεύτηκε τη Βουλή και κατάφερε να αφαιρέσει το μεγαλύτερο μέρος από τη δικαστική της εξουσία (τί μου θυμίζει, τί μού θυμίζει!). Κατηγόρησε τον Κίμωνα σαν φίλο των Λακεδαιμονίων και εχθρό της δημοκρατίας και πέτυχε τον εξοστρακισμό του!

Οι εχθροί φθονούσαν και κατηγορούσαν τον Περικλή και φώναζαν στις συνεδριάσεις του δήμου ότι ο λαός δυσφημείται και κακολογείται, διότι πήρε από τη Δήλο τα κοινά χρήματα των Ελλήνων και τα έφερε στην Αθήνα. Και εκείνος μέσω “κύκλων” ή “πηγών” (τί μού θυμίζει, τί μου θυμίζει!) διέδιδε ότι πήρε τα κοινά χρήματα από τους συμμάχους, για να τα φυλάξει σε ασφαλισμένο μέρος, γιατί φοβήθηκε τους βαρβάρους!

Είχε καταγγελθεί για καθυστερήσεις “εργολάβων” (τί μού θυμίζει, τί μού θυμίζει!)! Το μακρό τείχος, που είχε αναλάβει να εκτελέσει ο Καλλικράτης, σατίριζε –όπως αναφέρει ο Πλούταρχος– ο Κρατίνος ως εξής: «Χρόνια τώρα ο Περικλής με τα λόγια όλο το χτίζει, μα ούτε βήμα προχωρεί»!

Είχαν γίνει και εργατικά ατυχήματα, αλλά τα “μπάζωνε” (τί μού θυμίζει, τί μού θυμίζει!). Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, ένας εργάτης που συμμετείχε στην οικοδόμηση των Προπυλαίων γλίστρησε κι ήταν έτοιμος να πεθάνει. Τότε ο Περικλής μέσω “κύκλων” έλεγε ότι είδε… στο όνειρό την Αθηνά, η οποία πρότεινε μια θεραπεία και σώθηκε κι έτσι έστησε στην Ακρόπολη το χάλκινο άγαλμα της Υγείας Αθηνάς κοντά στο βωμό! Ο Περικλής είχε κατηγορηθεί κυρίως από κωμικούς ποιητές και για σκάνδαλα με επίκεντρο τον φίλο του Φειδία, αλλά και για γυναικοδουλειές! Ασκήθηκαν διώξεις σε βάρος του Περικλή και της Ασπασίας για ασέβεια με κατήγορο τον κωμικό ποιητή Έρμιππο!

Ισοκράτης, Πλούταρχος, Λυσίας και Σωκράτης

Δεύτερον, στα “Αναλυτικά Πρότερα” (66 α , 16) ο Αριστοτέλης με τη φράση «ο δε ψευδής λόγος γίνεται παρά το πρώτον ψεύδος» θέλει να μάς προφυλάξει από τα κακά συμπεράσματα που ακολουθούν μια πλανεμένη βασική σκέψη, υπονοώντας ότι ένα ψέμα μπορεί να έχει μύρια άλλα ως επακόλουθο.

Τρίτον, ο Ισοκράτης, στον “Περί Αντιδόσεως” λόγο του, 82 ετών εμφανίζεται θύμα συκοφαντιών ή μηχανισμού δολοφονίας χαρακτήρων. Τότε, η Αθήνα είχε γεμίσει από συκοφάντες και δημαγωγούς, τους οποίους ο Ισοκράτης είχε καταστήσει υπεύθυνους για τη συμφορά στην πόλη και το κατάντημα της παιδείας. Έτσι, οι τελευταίοι πέρασαν στην αντεπίθεση και έφεραν τον γέροντα Ισοκράτη στο Δικαστήριο. Τί μού θυμίζει, τί μού θυμίζει; Μα τη καταχρηστική άσκηση ένδικων μέσων κατά δημοσιογράφων με σκοπό τη φίμωση τους και την απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών , η οποία –όπως ανακοίνωσε η ΕΣΗΕΑ– όχι μόνο δεν ικανοποίησε την υπέρογκη απαίτηση του Γρηγόρη Δημητριάδη για αποζημίωση 950.000€ αλλά τον καταδίκασε κιόλας σε καταβολή!

Τέταρτον, Ο Πλούταρχος στο έργο του “Αλκιβιάδης” αναφέρει ότι ο Αλκιβιάδης έκοψε μια μέρα την ουρά του ωραίου σκύλου του για να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη που συνεχώς ασχολείτο μαζί του, «δολοφονώντας τον χαρακτήρα του» (κρατήσε κι αυτή τη σημείωση για τη σημερινή επικαιρότητα!), όπως προκύπτει από την απάντηση που έδωσε σε όλους εκείνους που τον ρωτούσαν: «Όσο θα μιλούν οι Αθηναίοι για το σκυλί μου, δεν θα λένε τίποτε κακό για εμένα»!

Πέμπτον, κατά τον αρχαίο Αθηναίο ρήτορα Λυσία, το έργο των συκοφαντών είναι να εμπλέκουν σε κατηγορίες εκείνους που δεν έχουν πράξει κανένα κακό. «Των συκοφαντών έργον εστί και τους μηδέν ημαρτηκότας εις αιτίαν καθιστάναι».

Έκτον, ο Σωκράτης τόνισε ότι «ο κακόλογος σκοτώνει την τιμή ενός ανθρώπου, ενώ ο φονιάς τη ζωή».

Εβδομον, ο Πλούταρχος πάλι ανιστορεί ότι κάποιος από την αυλή του μεγάλου Αλεξάνδρου είπε πώς «η ουλή της διαβολής μένει, ακόμα κι αν αποδειχτεί ότι η κατηγορία δεν ήταν αληθινή».

Προϊόντος του χρόνου, λόγω του δημοσιογραφικού επαγγέλματος είχα διαβάσει και μερικά άλλα ακόμα για το ψεύδος, την αλήθεια, τις συκοφαντίες και την κατασκοπεία. Ο Όργουελ έλεγε ότι «σε μια εποχή παγκόσμιου ψεύδους, το να λες την αλήθεια είναι πράξη επαναστατική». Ο Ρωμαίος συγγραφέας Γάιος Πετρώνιος (1ος μ.Χ αιών) έλεγε «Mundus vult decipi, ergo decipiatur» (ο κόσμος θέλει να εξαπατηθεί, άσε τον λοιπόν να εξαπατηθεί). Ο Χίτλερ δίδασκε ότι «αν θέλετε την εύνοια των μαζών, πρέπει να λέτε τα πιο ηλίθια και τα πιο χοντρά ψέματα». Ο Λένιν διαπίστωνε ότι «αλήθεια είναι ό,τι συμφέρει το λαό». Ο Νίτσε έλεγε ότι «πολιτικός είναι κάποιος που διαιρεί τους ανθρώπους σε δυο τάξεις: σε υποχείρια και σε εχθρούς». Τέλος, ο Μακρυγιάννης έλεγε ότι «η πατρίδα θέλει αρετή κι όχι κατασκόπους».

Ακόμα, ο Μέγας Βασίλειος, αναλύοντας την έννοια της συκοφαντίας, επισημαίνει τα τρία διακριτά της μέρη: τον συκοφάντη, τους διαδίδοντες τη συκοφαντία και το συκοφαντούμενο πρόσωπο. Ο συκοφάντης είναι ο πρωταγωνιστής της σκηνής που σπιλώνει την υπόληψη του συκοφαντούμενου. Ακολούθως, μεσολαβούν οι επιρρεπείς στην κακία, οι επιπόλαιοι τρίτοι, που διαδίδουν τη συκοφαντία, και το θύμα της κακίας αυτών, ο συκοφαντούμενος.

Κομισιόν: Οι ψευδείς ειδήσεις είναι απειλή

Τα τελευταία χρόνια οι καθημερινές ψευδείς ή απατηλές ειδήσεις, χωρίς αντίλογο, εξελίσσονται σε επικίνδυνο φαινόμενο για τη δημοκρατία. Μερικά από αυτά με τα οποία βομβαρδίζονται οι πολίτες επί χρόνια είναι fakenews! Δηλαδή, είναι κείμενα κατασκευασμένα σε κομματικά χαλκεία με την επιλογή των ευνοϊκότερων πτυχών και παραδειγμάτων από τις κυβερνήσεις ή την επιλογή των χειρότερων παραδειγμάτων από την αντιπολίτευση για να «είμαστε σε μια ωραία ατμόσφαιρα», όπως θα έλεγε ο Ντίνος Ηλιόπουλος!

Τα fake news απασχόλησαν και την ΕΕ. Στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης που ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια η Κομισιόν για τις ψευδείς ειδήσεις και την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο, συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες περισσότεροι από 100 ειδικοί, προκειμένου να συμβάλουν στην αντιμετώπιση της διάδοσης ψευδών ειδήσεων. Η αρμόδια Επίτροπος Μαρίγια Γκάμπριελ δήλωσε τότε για το θέμα αυτό: «Αυτό που είναι καινούργιο είναι η ταχύτητα της διάδοσης και οι διαστάσεις που μπορούν να λάβουν τα fake news. Κι αυτό είναι πολιτικό-κοινωνικό θέμα. Τα fake news μπορούν να απειλήσουν ακόμα και τις αξίες μας ως δημοκρατικής κοινωνίας. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να… προσπαθήσουμε να βρούμε λύσεις».

Από μελέτες έχουν προκύψει δύο διαπιστώσεις: Πρώτον, ότι όσο πιο κραυγαλέο είναι ένα ψέμα τόσο ελκυστικότερο αποδεικνύεται και τόσο πιο εύκολα γίνεται πιστευτό. Επίσης ότι η διεισδυτικότητα της κατασκευασμένης είδησης στο ευρύτερο κοινό είναι πολύ μεγαλύτερη από τη διεισδυτικότητα μιας αληθινής είδησης, διαδίδεται δε αστραπιαία. Σύμφωνα με μελέτη του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης, όσοι ακολουθούν στα κοινωνικά δίκτυα μια αληθινή είδηση και την αναπαράγουν σπάνια ξεπερνούν τα 1.000 άτομα. Αντίθετα, τις ψευδείς ειδήσεις ακολουθούν και αναπαράγουν περίπου 100.000 άτομα!