Οι “σουηδικοί” κεφτέδες προκαλούν ελληνοτουρκική μάχη

«Οι κεφτέδες είναι το εθνικό μας σνακ και ένα από τα πρώτα φαγητά που συνδέσαμε με το τάπερ. Ο τηγανητός κεφτές κάνει στόματα να ανοίγουν, μάτια να κλείνουν από απόλαυση και πιρούνια να δίνουν μάχη για τον τελευταίο». Ψάχνοντας το υλικό για το γαστριμαργικό –λαογραφικό– ιστορικό μας σημείωμα, ένοιωσα ότι δεν θα μπορούσα να βρω καλύτερη εισαγωγή από την παραπάνω, γι’ αυτά που θα προσπαθήσω να παραθέσω με επιχειρήματα παρακάτω.

Την αφορμή στην όλη ιστορία την πήρα από μια τυχαία ματιά σε μια παλαιότερη ανάρτηση στο διαδίκτυο, που είχε τον τίτλο: “Οι περίφημοι σουηδικοί κεφτέδες δεν είναι τελικά από τη Σουηδία!”. Εκεί διάβασα την επεξήγηση, που μου έδωσε το κίνητρο, μαζί με ανάγνωση σχετικού ιστορικού άρθρου, να κάνω μια σύντομη περιδιάβαση στην ιστορία, που για το συγκεκριμένο θέμα αποτέλεσε πρόκληση στην λογική μου, η οποία νομίζω πως δεν αφίσταται της κοινής λογικής.

Έλεγε, λοιπόν, το άρθρο, της κας Βίκυς Χριστοπούλου, που αλίευσα (ανάρτηση 10/5/2018): «Όταν σκέφτεσαι την ΙKEA, τι είναι το πρώτο πράγμα που σού έρχεται στο μυαλό; Οι κεφτέδες, σωστά; Οι σουηδικοί κεφτέδες για να είμαστε ακριβείς, έτσι; Κι όμως οι περίφημοι αυτοί κεφτέδες δεν είναι από τη Σουηδία! Ναι όλη μας η ζωή είναι ένα ψέμα! Επίτρεψέ μας να σού εξηγήσουμε: Προ ημερών η επίσημη ιστοσελίδα της χώρας στο Twitter αποκάλυψε ότι τα χαρακτηριστικά αυτά κεφτεδάκια προέρχονται από την Τουρκία! “Οι σουηδικοί κεφτέδες είναι βασισμένοι σε μια συνταγή του Βασιλιά Καρόλου ΙΒ’, ο οποίος την έφερε στη Σουηδία από την Τουρκία στις αρχές του 18ου αιώνα”, γράφει η ανάρτηση.

«Σύμφωνα με τη Daily Mail, o Βασιλιάς Κάρολος, ο οποίος κυβερνούσε τη Σουηδία από το 1697 έως το 1718, πέρασε πέντε χρόνια στην εξορία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κοντά στη Μολδαβία, αφού ηττήθηκε από τη Ρωσία κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Βόρειου Πολέμου. Εκεί, λέγεται ότι αγάπησε το köfte και έτσι το έφερε πίσω στη Σουηδία. Εκεί προστέθηκε η αγαπημένη σε όλους μας, σάλτσα gravy και ο συνοδευτικός πουρέ πατάτας και η σάλτσα μούρων». Το άρθρο συνοδευόταν από την δημοσιευμένη στην Daily Mail ανάρτηση στο Twitter:

Τότε, ένοιωσα να ξυπνά μέσα μου, το ένστικτο του παλιού δημοσιογράφου, ενισχυμένο από τη περιέργεια του λαογράφου, σε συνδυασμό με την αγάπη για την ιστορική έρευνα. Η οποία ιστορική έρευνα, μόλις από το ξεκίνημα, άρχισε να αποδίδει καρπούς αμφισβήτησης αλλά και την πρώτη έκπληξη.

Η αρίθμηση του βασιλιά Καρόλου της Σουηδίας ως ΙΒ’ βασίζεται στη μυθική ιστορία της χώρας, στην πραγματικότητα είναι ο Κάρολος ΣΤ’. Επίσης, έκπληξη προκαλεί η διαπίστωση ότι ο εν λόγω Σουηδός άναξ ανήκε στην ίδια οικογένεια με τον πρώτο δικό μας άνακτα, Όθωνα, ήτοι στον Οίκο των Βίττελσμπαχ. Το τελευταίο, βέβαια, ποσώς αφορά την ιστορία μας.

Η αιχμαλωσία και οι κεφτέδες

Αλλά ας επιστρέψουμε στα γεγονότα. Στις 27 Ιουνίου 1709, στην Πολτάβα της Ουκρανίας, ο στρατός του Καρόλου υπέστη δεινή ήττα από τα στρατεύματα του Ρώσου τσάρου Πέτρου, του αποκληθέντος Μεγάλου. Ο Κάρολος για να αποφύγει την αιχμαλωσία, κατέφυγε μαζί με χίλιους άνδρες του στο Μπέντερ της Μολδαβίας, που αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής επικράτειας.

Στην πορεία της ιστορίας, εν μέσω συγκρούσεων Πύλης-Ρωσίας, παράλληλα με έντονες παρασκηνιακές ενέργειες του Καρόλου αλλά και του Μεγάλου Πέτρου στην σουλτανική αυλή, με δωροδοκίες και εναλλαγές μεγάλων βεζύρηδων, ο Πατισάχ άρχισε να κουράζεται με την όλη κατάσταση, οπότε έστειλε στην Μολδαβία μεγάλη δύναμη Γενιτσάρων, με εντολή να τον απομακρύνουν από την οθωμανική επικράτεια.

Ο Κάρολος ελέχθη πως αμύνθηκε ηρωικά, σκοτώνοντας με τα χέρια του… δέκα Τούρκους(!), τελικά όμως αιχμαλωτίσθηκε και μεταφέρθηκε στο Διδυμότειχο, όπου έμεινε σε κατάσταση ημιαιχμαλωσίας για είκοσι μήνες. Εκεί περνούσε τον καιρό του, μέχρι να αποφασίσει ο Σουλτάνος τι να τον κάνει, συναναστρεφόμενος με τους κατοίκους. Και φυσικά, όταν δεν έχεις πολλά να κάνεις, σε επιτήρηση ευρισκόμενος, κάνεις αυτό που μπορείς, στον βαθμό που αυτό σου αρέσει. Τι άρεσε, λοιπόν, στον Κάρολο ΙΒ’ (τον… ΣΤ’), σε τέτοιο βαθμό ώστε να το πάρει μαζί του ως συνταγή, όταν επέστρεψε στα πάτρια;

Και όχι μόνο να το πάρει, αλλά και να το κάνει εθνικό έδεσμα της Σουηδίας, στο βαθμό που η γνωστή διεθνής σουηδική αλυσίδα ειδών οικιακού εξοπλισμού να το προβάλει παράλληλα με τα προϊόντα της; Μα τους κεφτέδες, που ο Κάρολος έμαθε να τους απολαμβάνει, μη έχοντας να πράξει άλλο τι ή στην Μολδαβία ή στο Διδυμότειχο, μάλλον και στα δύο μέρη. Και ερωτώ: Είναι η Μολδαβία και το Διδυμότειχο τμήματα της Τουρκίας; Όχι, φυσικά. Τον 18ο αιώνα βέβαια, αποτελούσαν τμήμα της οθωμανικής επικράτειας. Μα και το Κορωπί ανήκε τότε στην οθωμανική επικράτεια.

Αν περνούσε από εκεί και μάθαινε το… κοντοσούβλι, θα ονομάζαμε το κοντοσούβλι τούρκικο; Και αν σε μια υποτιθέμενη διαδρομή του προς τα νότια, μάθαινε στις Σέρρες τον ακανέ, στον Τύρναβο το ούζο και στα Φάρσαλα τον χαλβά, θα τολμούσε κανείς να αποκαλέσει τα εν λόγω τοπικά προϊόντα τούρκικα, με την αιτιολογία πως οι αναφερθείσες περιοχές ανήκαν τότε στην οθωμανική επικράτεια;

Αρπαγμένη λέξη 

Να το ξεκαθαρίσω το θέμα μια και καλή και σε δυο σκέλη. Αφενός, Τουρκία ως κρατική οντότητα υφίσταται διεθνώς και επισήμως από το 1923. Μέχρι τότε υφίστατο, Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπου συνυπήρχαν διάφοροι λαοί κάτω από την επιβολή του Σουλτάνου. Αυτό ως προς το πολιτικό σκέλος.

Αν θελήσουμε, τώρα, να δούμε το λαογραφικό-πολιτισμικό σκέλος, ο κεφτές-κιοφτές, ανεξάρτητα αν ως ονομασία προέρχεται από την ελληνική λέξη κοφτό κρέας ή την ιρανική köfte, που προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα “Kop-“, που σημαίνει κόβω και κοπανώ, σίγουρα δεν είναι τουρκική λέξη αλλά δανεισμένη-αρπαγμένη, κατά την πάγια τουρκική συνήθεια. Όπως είναι και το Ιστανμπούλ, το Ισμίρ αλλά και το… σικτίρ (σε οικτίρω)!

Και για να μην σας κουράζω και το κουράζω (το θέμα), αναζητείστε και δείτε (εγώ περιττεύω) την συνταγή της γνωστής σουηδικής αλυσίδας ΙΚΕΑ για τους περίφημους σουηδικούς (που τους ονοματίζουν τουρκικούς) κεφτέδες, όπου θα διαπιστώσετε ότι παρασκευάζονται από δύο μέρη μοσχαρίσιου και ένα μέρος χοιρινού κιμά. Μα τον Αλλάχ, μπαίνει ο χοιρινός κιμάς σε τούρκικες συνταγές; Αμάν πια, νισάφι!