Όταν χαρίσαμε μισό Καστελλόριζο…

Μπορεί ο τίτλος του σημερινού άρθρου να θεωρηθεί προκλητικός, σκοπεύω, όμως, δι’ αυτού να ευαισθητοποιήσω την συλλογική συνείδηση, ώστε στο μέλλον να μην υπάρξουν ανάλογα φαινόμενα εκχώρησης εθνικού εδάφους, όπως συνέβη με αυτή της νήσου Σάσων, που κάποιοι αναγνώστες ίσως δεν γνωρίζουν. Το Καστελλόριζο, ευρισκόμενο στις εσχατιές της πατρίδας μας (72 ναυτικά μίλια από Ρόδο και 1,25 από τις μικρασιάτικες ακτές, με έκταση 9,1 τετρ. χλμ) έχει από καιρό “μπει στο μάτι” των νεοοθωμανών.

Παραθέτω ιστορικά στοιχεία για το πώς ένα άλλο νησί μας, η Σάσων, κομμάτι αναπόσπαστο των Ιονίων (τμήμα των Διαπόντιων) και έδαφος από το 1864 της Ελλάδας, έχοντας απόσταση 49 ναυτικά μίλια από την Κέρκυρα, δόθηκε χωρίς πόλεμο(!) το 1914 στο νεοσύστατο τότε αλβανικό κράτος. Η Σάσων ή Σάσωνα (αλβανικά: Sazan ή Sazanit, ιταλικά: Saseno) έχει έκταση περίπου 5,7 τετρ. χλμ. και χωρίς μόνιμο πληθυσμό. Έχει μήκος 4,8 χλμ και πλάτος 2,7 με έκταση 5,7 τετρ. χλμ. Διαθέτει τρεις κορυφές, με το υψηλότερο σημείο του να είναι τα 337 μέτρα στο βόρειο τμήμα του. Η τοποθεσία του έχει στρατηγική αξία, καθώς βρίσκεται στο στενό του Οτράντο και στην είσοδο του Κόλπου του Αυλώνα, από όπου απέχει τρία μίλια.

Από το 1696, μετά από 125 χρόνια τουρκικής κατοχής, το νησί Σάσων βρισκόταν, μαζί με τα υπόλοιπα Ιόνια νησιά, κάτω από ενετική επικυριαρχία, ενώ στη συνέχεια ακολούθησε την μοίρα των Ιονίων Νήσων σε όλες τις διεθνείς εξελίξεις, μέχρι και τον 19ο αιώνα. Το 1797 υπογράφτηκε μεταξύ της Γαλλίας και της Αυστρίας η Συνθήκη του Καμποφόρμιο, όπου στο πέμπτο άρθρο της η Γαλλία αποκτά «…απάσας τας κτήσεις τας πρότερον βενετικάς εν Αλβανία, τας κειμένας νοτιότερον του κόλπου του ποταμού Δρίνου». Η φράση «νοτιότερον του ποταμού Δρίνου» είναι κομβικής σημασίας, γιατί αν δεν περιλαμβανόταν η Σάσων στα “εξαρτήματα” της Επτανήσου, θα γινόταν μνεία του Κόλπου του Αυλώνος και όχι των «προς νότον εκβολών του Δρίνου».

Στο Σύνταγμα των Επτανήσων (1817), το άρθρο 1 αναφέρει: «Το Ηνωμένον Κράτος των Ιονίων Νήσων σύγκειται εκ της Κερκύρας, της Κεφαλληνίας, της Ζακύνθου, της Λευκάδος, της Ιθάκης, των Κυθήρων, των Παξών και εκ των άλλων νησιδίων των παρά τας ακτάς της Αλβανίας και της Πελοποννήσου κειμένων, άτινα πρότερον υπέκειντο εν τη εξουσία των Ενετών». Στο Νέο Άτλαντα, που συνέταξε ο συνταγματάρχης Boryde Saint-Vincent, η Σάσων συμπεριλαμβάνεται στα Ιόνια νησιά (έκδ. 1823, Παρίσι).

Μέρος των Επτανήσων η Σάσων

Έγγραφο της 22ας Ιανουαρίου 1804, που συνέταξε η επιτροπή που είχε οριστεί για τη σύνταξη νομοσχεδίων και το έστειλε στη Γερουσία της Επτανησιακής Πολιτείας, αναγράφονται τα εξής : «Αppartengono e son moralmente e civilmente incorporate all’ Isola di Corfu, le isole piccolo abitate e disabitate di Fano, Merlere, Sazeno, Samothrachio, Sivota, e tutte le alter situate e nell’ interno e desterno del canale fino al Capo Formaggio» [«Ανήκουν και είναι ηθικά και πολιτικά ενσωματωμένα στο νησί της Κέρκυρας τα μικρά νησιά, κατοικημένα και ακατοίκητα, των Οθωνών (Fano), της Ερείκουσας (Merlere), της Σάσωνος (Sazeno), του Μαθρακίου (Samothrachio), των Συβότων και όλα τα άλλα που βρίσκονται στο εσωτερικό και το εξωτερικό του καναλιού, μέχρι το ακρωτήριο Formaggio». (Μετάφραση από το ιταλικό έγγραφο, Άκη Πουτακίδη).

Το ανωτέρω έγγραφο χρησιμοποιούσαν οι Άγγλοι για να αποδείξουν ότι η Σάσων ανήκε στα Ιόνια νησιά. Αυτό γίνεται καταφανές στο έγγραφο που απευθύνει στις 4 Δεκεμβρίου 1829 ο Άγγλος αρμοστής των Επτανήσων Francis Adam, προς τον υπουργό των αποικιών της Μεγάλης Βρετανίας George Murray: «Το τελευταίον τούτο έγγραφον αποδεικνύει διά σαφεστάτου τρόπου ότι άπασαι αι νήσοι από της Σάσωνος προς βορράν της Κερκύρας, μέχρι της Ελαφονήσου προς ανατολάς των Κυθήρων, αποτελούσι μέρος αναπόσπαστον της Ηνωμένης Πολιτείας των Ιονίων Νήσων».

Έτσι, όταν οι Τούρκοι, αποβιβάζοντας στρατιωτικό απόσπασμα, κατέλαβαν το 1859 την Σάσωνα, οι Άγγλοι τους εκδίωξαν σηκώνοντας ξανά την σημαία της Ιονίου Πολιτείας.
Έγγραφο του Άγγλου αρμοστή των Επτανήσων H.G. Howard προς τον κόμη Grey (1849), το ξεκαθαρίζει: Στα Ιόνια νησιά, εκτός από τα επτά μεγάλα, ανήκουν και «όλα τα άλλα νησιά, μεγάλα και μικρά, κατοικημένα και ακατοίκητα, κατά μήκος των ακτών του Μοριά και της Αλβανίας, που ανήκαν προηγουμένως στη Βενετία».

Η Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα

Το ψήφισμα της “Ενώσεως των Επτανήσων με την Ελλάδα” διατύπωσε στη Βουλή της Επτανήσου ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης και διαβάστηκε στην πανηγυρική συνεδρίαση της 5ης Οκτωβρίου 1863 της ΙΓ’ Βουλής. Στις 29 Μαρτίου 1864, υπογράφτηκε στο Λονδίνο η Συνθήκη παραχώρησης της “Ηνωμένης Πολιτείας των Ιονίων Νήσων” στο ελληνικό κράτος και στις 21 Μαΐου 1864, ο τελευταίος Άγγλος αρμοστής Έρικ Στορκς, παρέδωσε τα Επτάνησα στον απεσταλμένο της ελληνικής κυβέρνησης Θρασύβουλο Ζαΐμη.

Όπως έγραψε ο Κερκυραίος ιστορικός και πολιτικός Σπυρίδων Λάμπρος (1851-1919), πρωθυπουργός το 1916, που πέθανε εξόριστος στη Σκόπελο το 1919, στο περιοδικό “Νέος Ελληνομνήμων” (11/1914), που έγραφε και εξέδιδε ο ίδιος: «Η δ’ Ελλάς, παραλαβούσα τας Ιονίους Νήσους, εξ ακατανοήτου μυωπίας και αβλεψίας δεν συμπεριέλαβε και την Σάσωνα…». Φαίνεται ότι απόλυτη ελληνική κυριαρχία στο νησί δεν ασκήθηκε από το 1864 ως το 1912. Θεωρήθηκε ότι βρίσκεται μακριά (από πού αλήθεια); Να σημειώσω πως η απόστασή της από την Κέρκυρα είναι 49 ναυτικά μίλια, όταν το Καστελλόριζο απέχει από την Ρόδο 72 ναυτικά μίλια! Ότι είναι άγονη, ορεινή και ακατοίκητη; Περί αυτών ακολουθούν στοιχεία και παραθέτω σχόλιο στην συνέχεια…

Κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, στις 15 Νοεμβρίου 1912, ο Διοικητής Ομάδας Ατμομυοδρομώνων (ατμομυοδρόμων ήταν πολεμικό πλοίο με ιστιοφορία μυοδρόμωνος και με ατμομηχανή για βοηθητική πρόωση) της Μοίρας Ιονίου, Αντιπλοίαρχος Κωνσταντίνος Γεωργαντάς, επιβαίνων του ατμομυοδρόμωνος “Πηνειός”, που είχε κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Αναστάσιο Ανδρεάδη, ύψωσε την ελληνική σημαία στη νήσο.

Η παρουσία της ελληνικής δύναμης έγινε δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό από τις δεκαπέντε ελληνικές οικογένειες κτηνοτρόφων πού κατοικούσαν εκεί. Παντού κυμάτιζαν ελληνικές σημαίες, που οι κτηνοτρόφοι είχαν κρυμμένες στα σεντούκια τους. Να προσθέσουμε πως στο νησί, παρά το ότι το έδαφός του δεν ήταν πρόσφορο για καλλιέργειες, εκτρέφονταν 8.000 πρόβατα, περισσότερα από 300 κατσίκια, καθώς και πλήθος βοοειδών.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις

Μετά από πιέσεις της Ιταλίας και της Αυστρουγγαρίας, όμως, αποφασίσθηκε η παραχώρηση της νήσου στην Αλβανία! (Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, 13/2/1914). Αυτό είχε ως επακόλουθο, στις 5 Μαΐου 1914, η κυβέρνηση Βενιζέλου να φέρει στη Βουλή νομοσχέδιο με δύο άρθρα, τα οποία προέβλεπαν τα εξής: «Άρθρον 1: Eπιτρέπεται εις την Κυβέρνησιν η εις την αλβανικήν επικράτειαν παραχώρησις της νησίδος Σάσωνος, ανηκούσης του Ελληνικού Βασιλείου, δυνάμει του 2ου άρθρου της περί παραχωρήσεως των Ιονίων νήσων Συνθήκης του Λονδίνου της 17/29 Μαρτίου 1864 Άρθρον 2: Η ισχύς του παρόντος νόμου έρχεται από της εις την Εφημερίδαν της Κυβερνήσεως δημοσιεύσεως αυτού.

Εν Αθήναις τη 5η Μαΐου 1914
Το Υπουργικόν Συμβούλιον
Ο Πρόεδρος: Ελευθέριος Βενιζέλος
Τα μέλη: Γ. Στρέιτ, Α. Διομήδης, Κ. Ρακτιβάν, Κ. Δεμερτζής, Ε. Ρέπουλης, Α. Μιχαλακόπουλος, Ι. Τσιριμώκος».

Μετά από θυελλώδη συζήτηση στο Κοινοβούλιο, όπου ξιφούλκησαν κατά της κυβερνητικής πρότασης οι Δημήτριος Ράλλης, Νικόλαος Στράτος, Γιώργος Θεοτόκης, Δημήτριος Γούναρης και Κωνσταντίνος Κουμουνδούρος και ο Ελευθέριος Βενιζέλος τους απαντούσε πως «η Σάσων ουδέποτε υπήρξε ελληνική»(!) (σε αντίθεση με ό,τι προέβλεπαν οι έως τότε Συνθήκες και αναφερόταν, μάλιστα, στο Άρθρο 1 του νομοσχεδίου), το νομοσχέδιο ψηφίστηκε στις 9/5/1914, κυρώθηκε με τον υπ’ αριθμ. 272 νόμο την 5/6/1914, την 7/6/1914 δημοσιεύθηκε στο 151 ΦΕΚ και στις 10/6/1914 κοινοποιήθηκε στις πρεσβείες των Μεγάλων Δυνάμεων στην Αθήνα.

Στις 2 Ιουλίου 1914 αποχώρησαν από την Σάσωνα οι 25 Έλληνες στρατιώτες, που είχαν επικεφαλής επιλοχία και οι οκτώ ναύτες, με επικεφαλής υποκελευστή, χωρίς να την παραδώσουν σε εκπρόσωπο των Αλβανών. Στο νησί παρέμειναν οι δεκαπέντε οικογένειες των Ελλήνων βοσκών, οι οποίοι κλαίγοντας, κατά την αποχώρηση των στρατιωτών μας, φιλούσαν την ελληνική σημαία και εκλιπαρούσαν τους στρατιώτες μας να μην τους εγκαταλείψουν. «Οι δυστυχείς αυτοί ομόφυλοί μας, στις 16 Ιουλίου 1914 δολοφονήθηκαν άγρια από άτακτα στίφη αλβανικά, που αποβιβάστηκαν για να εγκαθιδρύσουν στο νησί την αλβανική διοίκηση» (Β. Γεωργίου “Βόρειος Ήπειρος, Η συνεχιζόμενη εθνική τραγωδία”, Εκδόσεις Ε. Ρήγα).

Κι ύστερα ήρθαν οι Ιταλοί

Όταν μιλούμε ότι στο νησί διέμεναν δεκαπέντε οικογένειες κτηνοτρόφων, λαμβάνοντας υπόψη την αριθμητική σύνθεση των τότε πατριαρχικών αγροτικών οικογενειών, μπορούμε άνετα να υπολογίσουμε έναν τριψήφιο αριθμό κατοικούντων εκεί. Αν, μάλιστα προσέξουμε καλά την ιταλική φωτογραφία που ακολουθεί, διακρίνουμε αρκετές κατοικίες και λιμάνι… Οι Ιταλοί κατέλαβαν το νησί, τρεισήμισι μήνες μετά την εξολόθρευση των κατοίκων του, στις 30 Οκτωβρίου 1914, όπως μας πληροφορεί η λεζάντα της κάτωθι φωτογραφίας. Η τυπική κατακύρωση της εκχώρησης ακολούθησε…

Έτσι, στις 26 Απριλίου 1915, που υπογράφηκε η Συμφωνία του Λονδίνου, αποφασίσθηκε η παραχώρηση της νήσου και του Αυλώνα στην Ιταλία, όπως συνέβη και με το σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων. Η δε Αλβανία εκχώρησε, επίσημα, το νησί στην Ιταλία στις 2 Σεπτεμβρίου 1919. Τον Απρίλιο του 1923 κυκλοφόρησε, μάλιστα, από την ιταλική διοίκηση στο νησί μία σειρά 8 γραμματοσήμων με τον βασιλιά Βίκτωρα-Εμμανουήλ, επισημασμένων με “SASENO”.

Η Σάσων επεστράφη στην Αλβανία στις 2 Φεβρουαρίου 1947 με απόφαση της Διάσκεψης των Παρισίων. Η νήσος από το 1951 ως το 1961 παραχωρήθηκε στην Σοβιετική Ένωση, η οποία εγκατέστησε εκεί βάση υποβρυχίων και ένα εργοστάσιο Χημικών/Βιολογικών όπλων. Τέλος, στις 10 Νοεμβρίου 1998 υπογράφηκε συμφωνία της Αλβανίας με την Ιταλία, με την οποία η τελευταία εγκατέστησε στο νησί ισχυρή στρατιωτική δύναμη, για έλεγχο του στενού τού Οτράντο.

Το αντάλλαγμα ήταν η δέσμευση της Ιταλίας για χρηματοδότηση προγράμματος τριακοσίων σαράντα δισ. λιρετών, με μορφή δωρεάν βοήθειας, ή με την παροχή χαμηλότοκων δανείων. Στο “πακέτο” περιλαμβανόταν η αποκατάσταση του αλβανικού ηλεκτρικού δικτύου, ο εξοπλισμός δύο ταξιαρχιών, η κατασκευή δρόμου μήκους 72 χλμ και η επαναλειτουργία ενός πολεμικού αεροδρομίου.

Κλείνω με απόσπασμα άρθρου του πρώην υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά: «…θυμίζω ότι η νήσος Σάσωνα, μικρή νησίδα μπροστά από την Αλβανία, με έκταση 5,7 τετρ. χλμ., χωρίς μόνιμο πληθυσμό, που άνηκε παλιά στα Επτάνησα, έλαβε στην ιταλοαλβανική συμφωνία για την κοινή τους ΑΟΖ 100% επήρεια». Όλα τα παρατεθέντα ανωτέρω δεν έχουν, φυσικά, σκοπό την αναμόχλευση ενός απομακρυσμένου παρελθόντος. Ουσιαστικός, σκοπός του άρθρου αυτού είναι η γνώση της Ιστορίας, που θα μας προστατεύσει από μελλοντικά, ανάλογα, λάθη…