Όταν ο Κληρίδης ζητούσε ρωσική βάση στην Κύπρο!

Στο τετράτομο έργο του “Η Κατάθεσή μου” ο Γλαύκος Κληρίδης αναφέρεται σε συνάντηση που είχε ως Προεδρεύων της Δημοκρατίας με τον Σοβιετικό πρέσβη στη Λευκωσία Σεργκέι Αστάβιν, την περίοδο μεταξύ των δύο Διασκέψεων της Γενεύης, (25 Ιουλίου – 8 Αυγούστου 1974), κατά την οποία τον παρακάλεσε να μεταφέρει στη Μόσχα έκκλησή του για σοβιετική επέμβαση, με αντάλλαγμα διάθεση κυπριακού εδάφους για μια σοβιετική βάση.

Του εξήγησε ότι η παρουσία σοβιετικών στρατευμάτων στην Κύπρο θα αποτελούσε ικανή αποτροπή έναντι της Τουρκίας, ώστε να μην επιχειρούσε να εξέλθει από το προγεφύρωμα που είχε ήδη δημιουργήσει μεταξύ Κερύνειας και Λευκωσίας, μετά την εισβολή της 20ης Ιουλίου 1974. Ο Αστάβιν άκουσε την πρόταση, χωρίς να αντιδράσει καθ’ οιονδήποτε τρόπο και επιφυλάχθηκε να απαντήσει μετά που θα ενημέρωνε την πρωτεύουσά του. Ο πρέσβυς επανήλθε, λίγο πριν την αναχώρηση του Κληρίδη για τη Β΄ Διάσκεψη της Γενεύης, (8-13 Αυγούστου 1974), με την απάντηση ότι η Σοβιετική Ένωση θα ήταν διατεθειμένη να επέμβει μόνο μαζί με τις ΗΠΑ*.

Ο Γλαύκος Κληρίδης επανέλαβε την πρότασή του λίγες μέρες αργότερα και στις 13 Αυγούστου 1974 στη Γενεύη, στον Σοβιετικό παρατηρητή κατά τη Β΄ Διάσκεψη της Γενεύης, ο οποίος αντί άλλης απάντησης ζήτησε να πληροφορηθεί εάν το αίτημά του είχε ξεκαθαριστεί με τις ΗΠΑ.** Σε μια άλλη εξέλιξη στις 15 Ιουλίου 1974, το απόγευμα ώρα Ουάσιγκτον, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, ο εκλιπών Χένρι Κίσινγκερ, τηλεφώνησε στον Σοβιετικό πρέσβη στην Ουάσιγκτον Ανατόλι Ντομπρίνιν και προσπαθούσε να επιβεβαιώσει πληροφορία που έλαβε από την Κύπρο, σύμφωνα με την οποία η σοβιετική πρεσβεία στη Λευκωσία βολιδοσκόπησε τους Βρετανούς ως προς το πώς θα αντιδρούσαν σε επέμβαση σοβιετικών στρατευμάτων για αποκατάσταση της τάξης. Ο Ντομπρίνιν εξέφρασε σοβαρές αμφιβολίες για την ορθότητα της πληροφορίας και την αμφισβήτησε, με τον Κίσινγκερ να παρατηρεί πως δεν θα ήταν υπέρ.***

Η Μόσχα υποστήριζε πως Σοβιετική Ένωση και ΗΠΑ και άλλες χώρες θα έπρεπε να συντονισθούν για ειρηνική επίλυση του προβλήματος. Υπενθυμίζεται ότι στις 22 Ιουλίου 1974 είχε συμφωνηθεί μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας κατάπαυση του πυρός, συμφωνία την οποία η Τουρκία παραβίαζε ανενόχλητη, ενισχύοντας το προγεφύρωμά της μέχρι τη Β΄ Διάσκεψη της Γενεύης. Υπενθυμίζεται επίσης ότι η A΄ Διάσκεψη της Γενεύης πραγματοποιήθηκε μεταξύ 25-30 Ιουλίου 1974 και σ’ αυτήν συμμετείχαν οι υπουργοί Εξωτερικών των τριών εγγυητριών δυνάμεων, χωρίς συμμετοχή των Ελληνοκυπρίων ή των Τουρκοκυπρίων. Μετά την κατάρρευση της Β΄ Διάσκεψης της Γενεύης, τα χαράματα της 14ης Αυγούστου 1974, η Τουρκία συνέχισε ανεμπόδιστη την προέλαση των στρατευμάτων της και κατέλαβε τα εδάφη που κατέχει μέχρι σήμερα.

Η απεγνωσμένη πρόταση στην Μόσχα

Η πληροφορία περί σοβιετικής επέμβασης ήρθε να προσθέσει στην ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής, κατά την οποία Βρετανοί και Αμερικάνοι φοβόντουσαν ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1940, αλλά ιδίως μετά το 1960, τη σοβιετική επιρροή στην Ανατολική Μεσόγειο και προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να εμποδίσουν ανάμιξη της Μόσχας στην Κύπρο. Η σοβιετική απειλή λειτουργούσε προσχηματικά υπέρ ικανοποίησης τουρκικών αιτημάτων και “ανησυχιών και η Τουρκία την αξιοποιούσε στο έπακρο για εξυπηρέτηση συμφερόντων της σε βάρος Κύπρου και Ελλάδας.

Η πρόταση προς την Μόσχα, αν και δημοσιεύτηκε προ πολλού, δεν είναι ευρέως γνωστή, ούτε και έγιναν γνωστά περισσότερα. Σε κάθε περίπτωση πάντως, όσο σπασμωδική και απεγνωσμένη και αν ήταν η πρόταση Κληρίδη, η οποία έγινε υπό το βάρος της κρισιμότητας της κατάστασης που δημιουργήθηκε εκείνες τις μέρες μετά το χουντικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή, είναι αξιοπρόσεκτη η απάντηση της Μόσχας. Επέλεξε να μη διασαλεύσει ισχύουσες ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο και να μην προβεί σε ανατροπές ανταποκρινόμενη στην πρόταση. Περιορίστηκε σε ενέργειες εντός του πλαισίου ΟΗΕ και φαίνεται να εξυπηρετείται, με τον τρόπο που αυτή αντιλαμβάνεται από την ένταση που δημιουργείται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, λόγω και του Κυπριακού και τον αντίκτυπο που αυτή έχει στη συνοχή της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Οι Βρετανοί τήρησαν και συνεχίζουν να τηρούν στάση ήσσονος ανάμιξης, με το ενδιαφέρον τους να επικεντρώνεται στις βάσεις που διατηρούν στο νησί και τέλος η Τουρκία δια της ισχύος και της ένοχης ανοχής επέβαλε de facto τον γεωγραφικό και πληθυσμιακό διαχωρισμό, με ισχυρή στρατιωτική παρουσία στην Κύπρο που επεδίωκε από τη δεκαετία του 1950.

---

 

‘‘Η Κατάθεσή μου’’, Γλαύκος Κληρίδης, Εκδόσεις Αλήθεια, 4 τόμοι 1988,1989,1990,1991, (* τ. 4, σελ.42, ** ομ. σελ.76)

*** Foreign Relations of the US, 1969-1976, vol. XXX, doc. 83