Όταν ο Μακάριος αντάλλασσε θερμά μηνύματα με τον Τούρκο πρόεδρο

Η Τουρκία, μια από τις εγγυήτριες δυνάμεις, που αποδεδειγμένα δεν ήθελε την Κυπριακή Δημοκρατία, απλά την αντιμετώπιζε ως μια μεταβατική φάση πριν από την υλοποίηση των διχοτομικών σχεδιασμών της, έπρεπε εκείνες τις ημέρες, Αύγουστος του 1960, να “χαμογελά” και να “χαίρεται”. Άλλωστε αποφεύχθηκε, με τη βοήθεια τρίτων, η Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, εξέλιξη που δεν ήθελε σε καμία περίπτωση καθώς αυτό έδινε ζωτικό χώρο στην Ελλάδα και θα την αναβάθμιζε σημαντικά έναντι της Τουρκίας.

Τα δυο τηλεγραφήματα αντηλλάγησαν από τους Προέδρους της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας και από τον Τούρκο Πρόεδρο. Τόσο το μήνυμα του Τούρκου Προέδρου, στρατηγού Cenan Gursel προς τον Μακάριο, όσο και η απάντηση του Κύπριου ηγέτη, έχουν ιστορική σημασία και μπορούν να τύχουν ερμηνειών.

Το τηλεγράφημα Gursel

Ο Τούρκος Πρόεδρος στο σύντομο μήνυμά του ανέφερε τα εξής (ανεπίσημη μετάφραση):

«Προς Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας

Θέλω να εκφράσω στην Μακαριότητά σας, ως πρώτο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, τη χαρά που νιώθω στο πρώτο βήμα που έκανε η Κύπρος στον δρόμο προς μια μεγαλύτερη ειρήνη και ευημερία και εύχομαι σε εσάς προσωπικά και σε όλους τους Κύπριους μόνιμη επιτυχία και ευτυχία.

Στρατηγός CemalGursel αρχηγός του κράτους και της κυβέρνησης της Τουρκίας».

Ο Μακάριος προς Gursel

«Η αυτού εξοχότητα, στρατηγός Cenan Gursel, αρχηγός του κράτους και της κυβέρνησης Τουρκίας-Άγκυρας

Βαθιά συγκινημένος από το πολύ εγκάρδιο μήνυμα που απηύθυνε η εξοχότητά σας σε εμένα και στον λαό της Κύπρου με την ευκαιρία της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας Είμαι στην ευχάριστη θέση να σας μεταφέρω προσωπικά στην κυβέρνηση και τον λαό της Τουρκίας τις θερμές μας ευχαριστίες για τις ευχές σας, τις οποίες ανταποδίδουμε θερμά.

Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Με μηνύματα ο Καραμανλής

Δυο τυπικά τηλεγραφήματα, σύντομα και… σχεδόν εγκάρδια. Την ίδια ώρα, ο τότε πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Καραμανλής στο τηλεγράφημα του, αν και πανηγυρικού χαρακτήρα, έστειλε μηνύματα προτάσσοντας την ανάγκη ενότητας και συνεργασίας μεταξύ των “τέκνων” του νέου κράτους, παραπέμποντας στους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους.

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος, Κωνσταντίνος Καραμανλής, στο τηλεγράφημα του, μεταξύ άλλων, μεταφέρει τη διαβεβαίωση «ότι η Ελλάς, όπως έπραξε και εις το παρελθόν, θα εξακολουθήσει παρέχουσα και εις το μέλλον την αδελφική της συμπαράσταση εις την Κύπρο. Η  ώρα αυτή είναι διά την Κύπρο μεγάλη. Η γένεσις ενός νέου κράτους αποτελεί σπουδαίον και κρίσιμον σταθμό εις την Ιστορία. Καρπός μακρών προσπαθειών και αγώνων ηρωικών, η ανεξάρτητος Κύπρος δικαιούται να προσβλέπη με αισιοδοξίαν εις την Ιστορική αποστολή της. Ο ελεύθερος βίος, τον οποίον κατέκτησε, την καλεί προς νέας εξορμήσεις εις τον ευγενή στίβον της ειρηνικής προόδου.

Δια να προχωρήση με σταθερά βήματα εις τον δρόμον της δημιουργικής αναπτύξεως, η νέα Δημοκρατία, έχει ανάγκη της αρμονικής συνεργασίας όλων των τέκνων της. Κοιναίπροσπάθειαι θα οδηγήσουν εις κοινά επιτεύγματα. Η ενότης είναι εγγύησις διά την ασφάλεια και την ευημερία. Βέβαιος ότι κατά την Ιστορικήν αυτή στιγμήν διερμηνεύω τα αισθήματα όλων τρων απανταχού του κόσμου Ελλήνων, εύχομαι εις την νέαν Δημοκρατία της Κύπρου μέλλον λαμπρός» (εφημερίδα Φιλελεύθερος, 16 Αυγούστου 1960).

Η πραγματικότητα

Τα τηλεγραφήματα, λοιπόν, δεν αντικατοπτρίζουν πάντα τις πραγματικότητες. Και στην περίπτωση της Κύπρου αυτό ίσχυε. Δυο συναντήσεις, εκείνη την περίοδο επιβεβαιώνουν τούτο. Η Τουρκία παρουσιαζόταν να ανησυχεί και πρόβαλλε διάφορα επιχειρήματα ότι δήθεν η ελληνική πλευρά παραβίαζε από την αρχή τα συμφωνηθέντα. Την ίδια ώρα, υπήρχαν πληροφορίες ότι ο Ραούφ Ντενκτάς είχε δημιουργήσει ταμείο για αγορά οπλισμού. Και υπήρχαν και γεγονότα που επιβεβαίωναν τούτο. Όπως η εκφόρτωση τεσσάρων κιβωτίων με πυρομαχικά στην παραλία του χωριού Ξερός, από πλοιάριο προερχόμενου από την Τουρκία με πλοίαρχο τον Τουρκοκύπριο Φαράζ. Σημειώνεται ότι οι Βρετανοί δεν εμπόδιζαν την παράνομη εκφόρτωση οπλισμού στο νησί, ενώ Τουρκοκύπριοι που συλλαμβάνονται να οπλοφορούν αφήνονται ελεύθεροι.

Η Άγκυρα έθετε στην Αθήνα πιεστικά ζητήματα, με τρόπο που προδιέγραφε μια πορεία προβληματικής λειτουργίας του νέου κράτους. Όπως για παράδειγμα, το θέμα της επιλογής των υπουργών, επειδή κάποιοι, όπως υποδεικνυόταν από τουρκικής πλευράς, προέρχονταν από τις τάξεις της ΕΟΚΑ. Αντιδρούσαν οι Τούρκοι και για το γεγονός ότι ο Αρχιεπίσκοπος θα νομιμοποιούσε το ΑΚΕΛ, για το οποίο υπήρχε και σχετικό Getlemen’s agreement! Ταυτόχρονα ήγειρε και το θέμα των χωριστών δήμων. Η Άγκυρα αναζητούσε άλλοθι για τα όσα θα επακολουθούσαν ενώ ζητούσε από την Αθήνα να νουθετήσει τη Λευκωσία.

Από την αρχή δυσκολίες

Ήταν σαφείς οι δυσκολίες και τα προβλήματα, που αντιμετώπιζε το νεοσύστατο κράτος. Τα περισσότερα τα είχε κληρονομήσει. Με την απόσταση του χρόνου και μια συνολική αξιολόγηση  καθίσταται σαφές πως λάθη έγιναν πολλά και από την ελληνική πλευρά στην Κύπρο. Ήταν σαφές πως η Τουρκία δεν ήθελε να λειτουργήσει το κράτος. Δεν ήθελε να υπάρχει συνεργασία σε θεσμικό επίπεδο Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων και τούτο φάνηκε από τα πρώτα βήματα. Πριν ακόμη στεγνώσει το μελάνι από τις υπογραφές. Ο ρόλος των Βρετανών γνωστός.

Την ίδια ώρα, θα πρέπει να ειπωθεί πως και το ίδιο το κράτος δεν προσπάθησε όσο έπρεπε να ενσωματώσει στην κυπριακή κοινωνία ολόκληρο τον πληθυσμό. Αυτό φάνηκε από την αρχή αλλά και στη συνέχεια. Αλλά ακόμη και να υποστηρίξει κανείς ότι υπήρχε διάθεση, προφανώς και την όποια προσπάθεια φρέναραν τα γεγονότα του 1963-1964 και η δημιουργία τουρκοκυπριακών θυλάκων. Αλλά και τότε θα μπορούσαν να γίνουν διάφορα προς την κατεύθυνση ένταξης στην κοινωνία και γενικά στο πολιτικό και οικονομικό γίγνεσθαι και των Τουρκοκυπρίων.

Μακάριος και Κουτσιούκ υπογράφουν

Τα μεσάνυκτα της 15ης Αυγούστου, 1960, ο τελευταίος Κυβερνήτης της Κύπρου Σερ Χιου Φουτ, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, πρώτος Πρόεδρος της Κύπρου, ο Φαζίλ Κουτσιούκ, πρώτος Αντιπρόεδρος και εκπρόσωποι των Κυβερνήσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας υπέγραψαν τα έγγραφα για την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Την επόμενη ημέρα, 16 Αυγούστου, η Κύπρος ήταν ανεξάρτητο κράτος, με δομές για να λειτουργήσει, μετά από 82 χρόνια βρετανικής αποικιοκρατίας. Τα τελετουργικά έγιναν στο κτίριο του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών (σήμερα κτίριο της Βουλής) σε πανηγυρική ατμόσφαιρα.

Ο Σερ Χιου Φουτ διάβασε την εναρκτήρια δήλωση της Βασίλισσας της Βρετανίας Ελισάβετ, ενώ την ίδια στιγμή το 42ο Σύνταγμα του Βασιλικού Πυροβολικού έριχνε 21 χαιρετιστήριες βολές. Έξω από το κτίριο και στην πλατεία Μεταξά (σήμερα Ελευθερίας) στη Λευκωσία, χιλιάδες λαού πανηγύριζαν. Ακολούθησε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο πρέσβης της Ελλάδας Γεώργιος Χριστόπουλος, ο Αντιπρόεδρος Κουτσιούκ και ο Γενικός Πρόξενος της Τουρκίας Βετζτή Τουρέλ. Στις 10 το πρωί συνήλθε η Βουλή σε πανηγυρική συνεδρία που εξέλεξε πρώτο Πρόεδρο της το Γλαύκο Κληρίδη. Αντιπρόεδρος της Βουλής, είχε εκλεγεί ο γιατρός Μουντερίσογλου (Αρχείο Παναγιώτη Παπαδημήτρη).

Για να υπάρξει Κυπριακή Δημοκρατία έγιναν αγώνες. Μεσολάβησε ο απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ 1955-1959. Ένας αγώνας, ο οποίος ξεκίνησε για Ένωση με την Ελλάδα και κατέληξε σε μια κολοβωμένη ανεξαρτησία. Ως εθνική ημέρα της Κύπρου καθορίστηκε η 16η Αυγούστου, αλλά αργότερα με τη συγκατάθεση και της τουρκικής πλευράς, συμφωνήθηκε για πρακτικούς λόγους, όπως η ημέρα της ανεξαρτησίας γιορτάζεται την 1η Οκτωβρίου.

Την ημέρα της ανακήρυξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, έφθασαν στο νησί τα στρατιωτικά αποσπάσματα από την Ελλάδα και την Τουρκία όπως είχε συμφωνηθεί, ενώ τέθηκε σε λειτουργία το Τριμερές Στρατηγείο. Παράλληλα, αναχώρησε από το λιμάνι της Αμμοχώστου ο τελευταίος Βρετανός κυβερνήτης.

 

---

 

**Τα τηλεγραφήματα προέρχονται από τον φάκελο του Υπουργείου Εξωτερικών με αριθμό αναφοράς FA2/1093, από τις συλλογές του Κρατικού Αρχείου.