Όταν οι Ρώσοι πούλαγαν κοψοχρονιά την Αλάσκα στους Αμερικανούς

Το 1867 η ρωσική κυβέρνηση του Τσάρου Αλέξανδρου Α΄ πούλησε για “μια χούφτα δολάρια” ή προς κυριολεκτικά μια δεκάρα το στρέμμα, την Αλάσκα, μια τεράστια έκταση μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας, αλλά και με φυσικό πλούτο. Η Ρωσία και οι ΗΠΑ δεν ήταν ακόμη αντίπαλες υπερδυνάμεις και οι Ρώσοι θεώρησαν ότι τους συνέφερε να πάρουν έστω και 7.200.000 δολάρια για αυτή τη μακρινή και δαπανηρή αποικία από τους σχετικά ακίνδυνους Αμερικανούς. Στο κάτω-κάτω είχαν πουλήσει σε αυτούς και οι Γάλλοι τόσα εδάφη, δεν χάλασε κι ο κόσμος…

Η απόφαση εκείνη στέρησε από τη Ρωσική Αυτοκρατορία τη δυνατότητα να απλώνεται σε τρεις ηπείρους και να μονιμοποιήσει την ηγεμονία της σε “απωανατολικές” περιοχές της Ευρασίας. Βέβαια υπήρχαν λόγοι, όμως το θέμα είναι αν αυτοί επαρκούσαν για μια τέτοια θυσία. Κανένας δεν μπορούσε τότε να προβλέψει ότι θα γινόταν η Οκτωβριανή Επανάσταση και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι που ανέτρεψαν πλήρως το διεθνές σκηνικό, όμως και πάλι η παραίτηση των Ρώσων από την αμερικανική ήπειρο, ήταν κάτι που λογικά ήξεραν ότι θα πλήρωναν ακριβά στην πορεία, ακόμα κι αν οι ΗΠΑ δεν εξελίσσονταν σε υπερδύναμη.

Η περιοχή μέχρι τότε ονομαζόταν γενικά “ρωσική Αμερική” και ήταν το τέρμα της διαδρομής για τους Ασιάτες και Ευρασιάτες τυχοδιώκτες “προς ανατολάς”. Γουνέμποροι και κυνηγοί δημιούργησαν εκεί σταθμούς και ιδιωτικές εταιρείες, όμως στην ουσία ο έλεγχος της βασικής εμπορικής εταιρείας, ήταν στα χέρια της ρωσικής κυβέρνησης. Κατά πάσα πιθανότητα όταν Σιβηριανοί, Κοζάκοι και Ρώσοι εγκαταστάθηκαν εκεί, εικάζεται πως θεωρούσαν ότι βρίσκονταν ακόμη σε εδάφη της Σιβηρίας. Παρότι τυχοδιώκτες και έμποροι είχαν οργανωθεί εκεί από καιρό, το πρώτο πολιτικό άνοιγμα προς την Αμερική και την ανατολή (για τους Ρώσους),το έκανε ο Μεγάλος Πέτρος (1682-1725) λίγο πριν από το θάνατό του.

Οι έμποροι και οι κυνηγοί της περιοχής, προμήθευαν τότε με γούνες την Ευρώπη και την Κίνα. Πρώτη εγκαταστάθηκε εκεί η ρωσική Εταιρεία Βόρειας Αμερικής το 1785 και δέκα χρόνια αργότερα η Ρωσοαμερικανική Εταιρεία  που ουσιαστικά ελεγχόταν από τον τσάρο, είχε όμως μεγάλη ελευθερία κινήσεων. Σε μεγέθη και σημασία ήταν ανάλογη της βρετανικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών. Επεκτάθηκε, μάλιστα, στην Καλιφόρνια και στη Χαβάη και κατέστησε ουσιαστικά τον βόρειο Ειρηνικό εσωτερικά ρωσικά ύδατα.

Στις αρχές του 19ου αιώνα και όταν οι Έλληνες ετοιμαζόμασταν για την επανάσταση του 1821, οι Ρώσοι ίδρυαν στην Καλιφόρνια το οχυρό Ρος, καθώς στην συγκεκριμένη περιοχή δεν υπήρχαν ισπανικές δυνάμεις. Το έστησαν το 1803 στον κόλπο Μποντέγκα, μόλις 120 χλμ. βορείως του Σαν Φρανσίσκο, το οποίο τότε άλλαζε χέρια  με μπρα ντε φερ μεταξύ Ισπανών και Μεξικανών. Οι Ρώσοι ανέπτυξαν σχέσεις με τους Ινδιάνους της περιοχής για αγορά νωπών προϊόντων. Θέλησαν να επεκταθούν στα ενδότερα αλλά και νοτιότερα, όμως πλέον άρχισαν να προβάλλουν αντιστάσεις Μεξικανοί και Ισπανοί έμποροι, πιθανόν και Ινδιάνοι. Οι γηγενείς κάτοικοι της Καλιφόρνια υπολογίζεται ότι ήτα τότε 15.000 και οι ΗΠΑ ήδη ετοιμάζονταν για πόλεμο με τους Μεξικανούς ώστε να πάρουν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή.

H Ρωσοαμερικανική Εταιρεία 

Το 1841, με μια κοντόφθαλμη ή διπλωματική απόφαση, η ρωσική κυβέρνηση (επί των ημερών του Νικολάου Α΄) αντί να ελέγξει πλήρως κρατικά την Ρωσοαμερικανική Εταιρεία και τα “εδάφη” της στην Καλιφόρνια, την υποχρέωσε να πουλήσει τα εμπορικά δικαιώματά της στις ΗΠΑ! Οι Βρετανοί παράλληλα, πίεζαν τη Ρωσία προς την αντίθετη κατεύθυνση, επειδή δεν ήθελαν σύμπνοια Αμερικανών και Ρώσων. Σημειωτέον, ότι τότε οι Άγγλοι έκαναν κουμάντο στον σημερινό Καναδά.

Από την πώληση αυτής της τεράστιας εταιρείας, οι Ρώσοι ως κράτος δεν πήραν ούτε δεκάρα. Κι όμως από εκεί άρχισε η πλήρης παραίτηση της Ρωσίας από τα εδάφη που θα μπορούσε να είχε στις σημερινές δυτικές ΗΠΑ. Έπαιξε ρόλο στην ουσία το γεγονός ότι ο Νικόλαος Α’ ενδιαφερόταν τότε περισσότερο για την ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, τον Βόσπορο, την Κριμαία και την Ελλάδα. Ήταν πολλά τα ανοιχτά μέτωπα. Εν τω μεταξύ η ρωσική εμπορική εταιρεία, που σχεδόν λειτουργούσε εν λευκώ ως κράτος, προσπάθησε να ακολουθήσει τη βιομηχανική επανάσταση, δημιούργησε οικισμούς όπως το Κοντιάκ και την Σίτκα (Νέο Αρχάγγελο), που έγινε πρωτεύουσα της ρωσικής Αμερικής και αρχικά της Αλάσκα.

Η εταιρεία ερχόταν σε σύγκρουση με τους ιθαγενείς  και τελικά άρχισε να έχει, επιπλέον, αρνητικό οικονομικό ισοζύγιο, καθώς είχαν πλέον σχεδόν εξοντωθεί τα ζώα από το ανεξέλεγκτο κυνήγι σε στεριά και θάλασσα. Οι θαλάσσιες ενυδρίδες και οι φώκιες κυριολεκτικά αφανίστηκαν. Προσπαθούσε με ποικίλους τρόπους να προσηλυτίσει τους Ινδιάνους και αναμιγνυόταν στις διαμάχες των φυλών τους. Παράλληλα, αύξανε σε σημασία η Σιβηρία και αυτό μείωνε το αποτύπωμα της Ρωσοαμερικανικής Εταιρείας.

Το 1850 ο διοικητής της ανατολικής Σιβηρίας σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η εταιρεία αυτή για επέκταση στην Άπω Ανατολή. Κατάφερε όντως να επεκταθεί εις βάρος της Κίνας, αλλά οι σημερινές ΗΠΑ δεν ήταν στο πλάνο του, είτε επειδή έβλεπε το θέμα βραχυπρόθεσμα, είτε επειδή έκρινε ότι έπρεπε να κάνει ρεαλιστικές επιλογές. Εξάλλου τότε η Ρωσία βρισκόταν αντιμέτωπη με Βρετανία, Γαλλία και Τουρκία (Κριμαϊκός πόλεμος). Η νίκη των Ρώσων επί του Ναπολέοντα τους είχε προσδώσει μεγάλο κύρος ως διεθνούς υπερδύναμης, αλλά η ήττα στον Κριμαϊκό και εν μέρει στη Βαλτική υπήρξε μεγάλο πλήγμα.

Αυτή ανέδειξε την αδυναμία της κυβέρνησης του Τσάρου Νικολάου. Ο Αλέξανδρος Β΄ που τον διαδέχθηκε το 1855, απέσπασε μεν την Εξωτερική Μαντζουρία από την Κίνα, αλλά ήταν και εκείνος που πούλησε τα τελευταία εδάφη της Ρωσικής Αμερικής στις ΗΠΑ το 1867. Είχε αρχίσει μάλιστα τις διαπραγματεύσεις για να “ξεφορτωθεί” την Αλάσκα από το 1857. Ήταν μια εποχή που οι υπόλοιποι ισχυροί της γης, επεδίωκαν τον διαμελισμό της ρωσικής αυτοκρατορίας.

Ο Αλέξανδρος αναγκάσθηκε να υπογράψει τη Συνθήκη των Παρισίων (1856), με την οποία μεταξύ άλλων η Ρωσία υποχρεώθηκε να παραιτηθεί και από το ρόλο της ως προστάτιδας των Ορθοδόξων. Επίσης με εκείνη τη συνθήκη η Οθωμανική αυτοκρατορία τρύπωσε στη συντροφιά των Ευρωπαϊκών δυνάμεων, αφού στόχος ήταν αποκλειστικά να ανασχεθεί η ρωσική επεκτατική πολιτική. Επίσης τότε αναθερμάνθηκαν οι σχέσεις των Οθωμανών και με τους Γάλλους.

Στο πλαίσιο εκείνο, πρέπει να μπει και το ότι είχε μόλις λήξει ο αμερικανικός εμφύλιος (το 1865). Αυτό ισχυροποιούσε της ΗΠΑ, αλλά όχι όσο τους Βρετανούς, που εξακολουθούσαν για τη Ρωσία να αποτελούν τον εχθρό Νο 1. Με αυτούς συνόρευε στην Αλάσκα και όχι μόνον. Η έχθρα εξάλλου μεταξύ ΗΠΑ και Βρετανίας καλά κρατούσε.

Εξάλλου ήδη και επί Αικατερίνης Β’, η χώρα είχε στηρίξει τους Αμερικανούς στον πόλεμο της ανεξαρτησίας τους από τους Βρετανούς, καθώς αρνήθηκε να συμμαχήσει με τα βρετανικά στρατεύματα. Επίσης είχε εμποδίσει τη διέλευση βρετανικών πλοίων ασκώντας “ένοπλη ουδετερότητα”. Οι Αμερικανοί το ανταπέδωσαν: στον Κριμαϊκό Πόλεμο παρείχαν πολεμοφόδια στη Ρωσία και υπηρέτησαν μάλιστα πολλοί από αυτούς στο ρωσικό στρατό.

Οι Ρώσοι υπέρ των Αμερικανών

Στον εμφύλιο των Αμερικανών η Ρωσία προσπάθησε να διαφυλάξει διπλωματικά την ακεραιότητα των ΗΠΑ, γιατί αυτές αποτελούσαν το αντίπαλο δέος στη Βρετανία, που ήταν τότε όντως Μεγάλη και τρανή. Έστειλε και σώμα στρατού μάλιστα στη Νέα Υόρκη και στο Σαν Φρανσίσκο. Όμως η ρωσική Αλάσκα αιμορραγούσε οικονομικά και στοίχιζε πολλά στους Ρώσους. Εν τω μεταξύ στον σημερινό Καναδά σημειωνόταν τρομερή εισροή μεταναστών κυρίως Αγγλοσαξώνων.

Οι Ρώσοι κατέληξαν στην απόφαση ότι η καλύτερη λύση για την τσέπη τους, αλλά και από καθαρά εθνική σκοπιά στη διεθνή σκακιέρα, τους συνέφερε να βάλουν ως ανάχωμα μεταξύ αυτών και της Βρετανίας, τους Αμερικανούς των ΗΠΑ. Η ρωσική κοινή γνώμη, αλλά παραδόξως και η αμερικανική τότε, δεν ήθελαν να γίνει η αγοραπωλησία. Αντέδρασαν και βιομηχανικά συμφέροντα των Ρώσων. Η Αγγλία, προκειμένου η Αλάσκα να μην πουληθεί στις εχθρικές ΗΠΑ, πρότεινε μέχρι και να δώσει δάνειο στην Ρωσοαμερικανική Εταιρεία για να διατηρηθεί η Αλάσκα ως είχε και να μην πάει στα χέρια των Αμερικανών. Όμως ο κύβος είχε ριφθεί.

Υπογραφές στις 30 Μαρτίου 1867

Στις 30 Μαρτίου, μετά από δεκαετή διαπραγμάτευση, έπεσαν οι υπογραφές και τον Οκτώβριο η ρωσική φρουρά στην τότε πρωτεύουσα της Αλάσκα, αντικαταστάθηκε από αμερικανική. Οι Αμερικανοί έδωσαν 7.200.000 χρυσά δολάρια τότε. Προς σύγκριση αναφέρουμε ότι οι Γάλλοι είχαν πουλήσει τη Λουιζιάνα στις ΗΠΑ για τα διπλάσια χρήματα (15 εκατομμύρια) μισό αιώνα πριν. Αυτό δείχνει πόσο φτηνά πουλήθηκε η Αλάσκα. Τόσο οι Γάλλοι όσο και οι Ρώσοι, ουσιαστικά πούλησαν τις αποικίες τους για τους ίδιους λόγους: δεν είχαν λεφτά να τις στηρίξουν οικονομικά, ούτε δυνάμεις να τις υπερασπιστούν, ενώ παράλληλα αυτές αποτελούσαν ανοιχτές πληγές επειδή τις εποφθαλμιούσαν άλλες μεγάλες δυνάμεις. Η Ρωσία πλέον αποφάσισε να αναδιπλωθεί στο ευρασιατικό μπλοκ της.

Η περιοχή που πουλήθηκε χωρίς να ερωτηθεί κανείς Ρώσος κάτοικος, μετανάστης ή ιθαγενής, είχε έκταση 1.518.800 χλμ² (πενταπλάσια της Γερμανίας) αλλά ήταν σε πάρα πολλά σημεία ακατοίκητη. Την ημέρα της πώλησης εκτιμάτο ότι εκεί ζούσαν 2.500 Ρώσοι και 10.000 έως κατ’ άλλους 30.000 Ινδιάνοι. Οι ντόπιοι φυσικά αντέδρασαν, θεωρώντας ότι κανείς δεν είχε δικαίωμα να πουλήσει τα εδάφη τους, όμως… το “πρόβλημα” ρυθμίστηκε έναν αιώνα αργότερα. Με μια νομοθετική πράξη του Νίξον, το θέμα θεωρήθηκε ότι περιορίζεται στις ιδιοκτησίες ιθαγενών και των κληρονόμων τους.

Στους Ρώσους που ζούσαν εκεί δόθηκε το δικαίωμα ή να πάρουν την αμερικανική υπηκοότητα εντός τριετίας ή να φύγουν “από το αμερικανικό έδαφος” και παραδόξως, ενώ ακόμη οι αμερικανορωσικές σχέσεις ήταν καλές, πέταξαν κυριολεκτικά έξω από το σπίτι τους όσους Ρώσους δεν ήθελαν να αλλάξουν υπηκοότητα.  Η αιτιολογία ήταν πως αυτά τα σπίτια ήταν απαραίτητα για τους Αμερικανούς εποίκους. Τα χρήματα από την πώληση φέρονται να δαπανήθηκαν κυρίως για τον εκσυγχρονισμό των ρωσικών σιδηροδρόμων. Το ποσό ήταν αντικειμενικά πάντως χαμηλό και με αυτά τα λεφτά στις ΗΠΑ έχτιζες τότε ένα πολυόροφο για την εποχή εκείνη σύγχρονο κτήριο. Τώρα οι Ρώσοι, βλέπουν την Αλάσκα με πτήσεις μαχητικών που αναχαιτίζονται ή προσεγγίσεις υποβρυχίων.