Πώς εκδοτικές προσφορές έφτιαξαν Πετρούπολη και Ηλιούπολη στα 1920

Η Πετρούπολη και η Ηλιούπολη της Αθήνας μοιράζονται κοινή τη γέννησή τους. Είναι δημιουργήματα δύο ανθρώπων του αθηναϊκού ημερήσιου Τύπου και προέκυψαν από τις προσφορές εντύπων τους κατά τη δεκαετία του 1920, μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή και από την οικονομική δυσπραγία που αυτή είχε επιφέρει. Η Πετρούπολη οφείλει την ύπαρξή της στον Πέτρο Α. Γιάνναρο (1878-1928) και η Ηλιούπολη στον Παύλο Δρανδάκη.

Εκπρόσωπος της λαϊκιστικής δημοσιογραφίας, ο Πέτρος Γιάνναρος από νεαρός συντάκτης καθημερινών αθηναϊκών εφημερίδων κυνηγούσε τα σκάνδαλα. Αργότερα, και αφού αποχώρησε από την εφημερίδα “Αστραπή”, την πρώτη αθηναϊκή απογευματινή εφημερίδα, που την είχε ιδρύσει με τον συνάδελφό του Δημήτριο (Τάκη) Γιολδάση (1890-1953), έστησε το 1903 δική του εφημερίδα, χρησιμοποιώντας την ίδιαν επωνυμία!

Τη χρήση του ίδιου τίτλου την αιτιολογούσε σε ανακοίνωσή του στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας του με την εκ μέρους του πρόθεση αγοράς του μεριδίου του Γιολδάση, ο οποίος δεν εμφανίστηκε κατά την ορισμένη μέρα και ώρα στο συμβολαιογραφείο, διαμηνύοντας ότι ήθελε να το σκεφτεί ωριμότερα.

Κατά τον Γιάνναρο, ο Γιολδάσης έφυγε νύχτα από το σπίτι του, παίρνοντας μαζί του πράγματα και έπιπλα της “Αστραπής”. Για να τον τιμωρήσει, ο Γιάνναρος έβαλε υπέρτιτλο στην “Αστραπή” τη φράση “Η παλαιά και πραγματική”. Τελικά τη μετονόμασε “Εσπερινή”. Το 1905 πρόσθεσε στο δυναμικό του και την “Πρωινή”, για το επαρχιακό κυρίως κοινό.

Το φαινόμενο “Εσπερινή”

Στην “Εσπερινή”, η οποία υποστήριξε θερμά το στρατιωτικό κίνημα του 1909, χαρακτηρίζοντάς το “θρίαμβο και του Τύπου”, ο Γιάνναρος εφάρμοσε δελεαστικές για τους αναγνώστες της επινοήσεις: Δημοσιεύματα εξασέλιδα και οκτασέλιδα φύλλα, τονισμένα σε μέγεθος γράμματα στους τίτλους, περιπετειώδη αναγνώσματα με πολύχρωμες εντυπωσιακές εικόνες, σε εποχή κατά την οποία δεν υπήρχαν μέσα να τις δει κανείς.

Κατόρθωσε έτσι γρήγορα η “Εσπερινή” να φτάσει στην πρώτη θέση κυκλοφορίας (διαφήμιζε ότι τύπωνε 20.000 φύλλα), κάτι που δεν παρέλειπε να το τονίζει με έντονα και μεγάλα γράμματα στην αρχική σελίδα κάθε ημερήσιου φύλλου της εφημερίδας, προκαλώντας με το καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 5.000 δρχ. τους ανταγωνιστές του να αποδείξουν ότι δεν ίσχυε η πρωτιά!

Στις 3 Αυγούστου 1911 μαθαίνουμε ότι η “Εσπερινή” πούλησε 515.000 φύλλα, ενώ η ανταγωνίστριά της δημοκρατική εφημερίδα “Πατρίς” του Σπύρου Σίμου (1868-1935) 440.000. Αυτό σήμαινε ότι έβγαζε ημερησίως περίπου 17.000 φύλλα. Υπολογίζοντας τον τότε πληθυσμό στην Ελλάδα, κατανοούμε την κυκλοφοριακή επιτυχία της.

Επιπλέον καθιέρωσε δώρα προς τους αναγνώστες της εφημερίδας του. Ραπτομηχανές, βιβλία, λαχεία, χρηματικά ποσά, αλλά και από το 1923 οικόπεδα με δόσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία τότε στα δυτικά της Αθήνας προαστίου που πήρε το όνομά του από το δικό του: Πετρούπολη! Την αναγνωστική επιτυχία του Γιάνναρου θέλησαν να μιμηθούν και άλλες αθηναϊκές καθημερινές εφημερίδες, σε σημείο τέτοιο ώστε το κράτος να θελήσει να παρέμβει με νόμο και να απαγορεύσει την παροχή δώρων προς τους αναγνώστες τους!

Η επταόροφη οικοδομή

Τα κέρδη που αποκόμισε ο Γιάνναρος από την εφημερίδα του ήταν τόσα ώστε το 1917 ανήγειρε στη γωνία των οδών Όθωνος και Φιλελλήνων, στο Σύνταγμα, επταώροφο κτήριο με σκελετό από οπλισμένο σκυρόδεμα.

Η ανέγερσή του θεωρήθηκε ύβρις, επειδή προκάλεσε ανησυχία στην ηρεμία που απέπνεαν τα παλαιά κτίσματα της Πλατείας Συντάγματος. Λόγω των αντιδράσεων που εκδηλώθηκαν, ο υπουργός της Συγκοινωνίας Αλέξανδρος Παπαναστασίου (1876-1936) έφερε στη Βουλή προς ψήφιση τον νόμο 858, με τον οποίον ορίζονταν τα ύψη της οικοδόμησης. Τον Νοέμβριο του 1919 εκδόθηκε το πρώτο διάταγμα για τα επιτρεπόμενα ύψη.

Το 1928, λίγο πριν από τον θάνατό του, ο Γιάνναρος ανέλαβε να συνεχίσει την έκδοση της εφημερίδας “Εμπρός” του καλού δημοσιογράφου Δημητρίου Οικ. Καλαποθάκη (1865-1921). Διάδοχός του στη διεύθυνση των εφημερίδων του υπήρξε ο γιος του Αλέξανδρος Γιάνναρος, που πέθανε το 1959.  Από το 1930 έως το 1931 συγχώνευσε στην “Εσπερινή” και τον ομοίως συντηρητικό “Ελληνικό Ταχυδρόμο” του σκοτεινού Ιωάννη Διάκου (1893-1963), υπό τον τίτλο “Ταχυδρόμος-Εσπερινή”.

Ίδρυση της φασιστικής ΟΕΕ

Ο υιός Γιάνναρος δεν έδωσε απλώς ακραία συντηρητικό χαρακτήρα στα έντυπά του, αλλά ίδρυσε και τη φασιστική “Οργάνωση Ελλήνων Εθνικιστών” (ΟΕΕ) το 193. Ήταν θαυμαστής του Μουσολίνι και του Χίτλερ, εχθρός του Βενιζέλου και του Πλαστήρα. Δεν δίστασε να στεγάσει στο μέγαρο του πατέρα του, στο Σύνταγμα, τα γραφεία της νεολαίας των αποκαλούμενων “Πρωτοπόρων Εθνικιστών”.

Τα μέλη της οργάνωσης του ντύνονταν σαν τους Μελανοχίτωνες του Μουσολίνι, με δωρεάν παραχωρημένη μαύρη στολή, ενώ είχαν υιοθετήσει τον φασιστικό χαιρετισμό. Την κυκλοφορία της “Εσπερινής” διέκοψε το 1935 απεργία των συντακτών της, οι οποίοι είχαν χάσει τους μισθούς τους. Επρόκειτο για μία από τις όντως αποφασιστικότερες απεργιακές κινητοποιήσεις του κλάδου. Ο εκδότης επανεξέδωσε δύο φορές, το 1936 και το 1945, την “Πρωινή,” χωρίς όμως την πρότερη κυκλοφορία της.

Ως “εκδίκηση” της Ιστορίας, στη μεγάλη συγκέντρωση του ΚΚΕ, το 1944 μετά από την απελευθέρωση της Αθήνας, τεράστια προσωπογραφία του Στάλιν, έργο του ειδικευμένου στις κινηματογραφικές γιγαντοαφίσες ζωγράφου Στέφανου Αλμαλιώτη (1910-1987), κρεμόταν στην πρόσοψη του μεγάρου Γιάνναρου, στην Πλατεία Συντάγματος…

Η γέννηση της Ηλιούπολης

Ο Παύλος Δρανδάκης, πρώτα εκδότης και μετά διευθυντής συντάξεως της αναντικατάστατης “Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαιδείας”, ίδρυσε την Ελληνική Εταιρία Αστικών και Αγροτικών Συνοικισμών Δρανδάκης-Πάγκαλος και Σία, η οποία προχώρησε από το 1924 στη δημιουργία της συνοικίας της Ηλιούπολης, νοτιοανατολικά της Αθήνας.

Σε διαφήμιση στο ομότιτλο φιλολογικό παράρτημα της εγκυκλοπαίδειας διαβάζουμε ότι όσοι εγγράφονταν και προπλήρωναν το αντίτιμο, προκειμένου να αποκτήσουν και τους τριάντα αρχικά τόμους της εγκυκλοπαίδειας έως το τέλος Μαρτίου του 1926, θα είχαν το δικαίωμα, εφόσον διέθεταν 40.000-50.000 δραχμές, να αποκτήσουν, χωρίς να δώσουν προκαταβολή, οικόπεδο στον συνοικισμό της Ηλιούπολης, την αξία του οποίου θα κατέβαλαν σε τριάντα ισόποσες μηνιαίες δόσεις.

Το αντίτιμο και οι δόσεις του είχαν προσδιοριστεί διαφορετικά ανά ομάδες πληθυσμού: Ψηλά για τους πολίτες, χαμηλότερα για τον κλήρο, για τους δημοσίους και για τους ιδιωτικούς υπαλλήλους, καθώς επίσης και για τους αξιωματικούς και ακόμα πιο χαμηλά για τους καθηγητές, για τους δασκάλους, για τους φοιτητές, για τους σπουδαστές και για τους μαθητές.

Κρητικός, από το Ρέθυμνο, ο Δρανδάκης σπούδασε στη Σχολή Ιησουϊτών του Καΐρου. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1915, ήρθε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε στον τραπεζικό τομέα και στη σύνταξη δύο εφημερίδων. Ίδρυσε μάλιστα δική του εφημερίδα το 1917. Έδωσε στον νέο συνοικισμό το όνομα της Ηλιούπολης από την ομώνυμη πόλη, σημερινό προάστιο του Καΐρου, υπονοώντας ότι θα έχει την ίδια λιακάδα. Το υγιεινό κλίμα της Ηλιούπολης θα το εξασφάλιζαν τα δάση του Υμηττού που την περιτριγύριζαν, ενώ ο ανοιχτός ορίζοντας μπροστά της άφηνε να φανούν η Καστέλα, οι φαληρικές ακτές και η καταπράσινη πεδιάδα του Μοσχάτου.

Οι αγοραστές των οικοπέδων, οι οποίοι γλίτωναν το επαχθές ενοικιοστάσιο, διευκολύνονταν με ατέλεια πέτρας, νερού που αντλούμενο περνούσε μέσω υδρευτικού συστήματος στις κατοικίες, και ασβέστη. Ευάερα και ευήλια, σε αραιή δόμηση, με ανέσεις, τα κτήρια σχεδιάζονταν για βιοπαλαιστές, αλλά και σχετικά εύπορους αναγνώστες.