Πώς ο Ιβάν ο Τρομερός καθόρισε τη μοίρα της Ευρώπης

Πριν από 450 χρόνια, στη μάχη κοντά στο χωριό Molodi, το οποίο βρίσκεται περίπου στο μέσον μεταξύ Μόσχας και Serpukhov, οι Ρώσοι στρατιώτες υπό τον Ιβάν τον Τρομερό, νίκησαν ολοσχερώς τον στρατό του Χαν της Κριμαίας Devlet Giray, παρόλο που το στράτευμά του ήταν πολύ μεγαλύτερο. Σ’ αυτή τη μάχη, που έλαβε χώρα στις 29 Ιουλίου 1572, κρίθηκε η μοίρα όχι μόνο της Ρωσίας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης. Επομένως, αυτή η μάχη είχε την ίδια, αν όχι μεγαλύτερη, σημασία από τη νίκη του Αλέξανδρου Νιέφσκι επί των Τευτόνων ιπποτών, τις μάχες του Κουλίκοβο ή του Στάλινγκραντ.

Είμαστε στον δέκατο έκτο αιώνα. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι απίστευτα ισχυρή, χωρίς αξιόλογο αντίπαλο εκείνη την εποχή. Πειθαρχημένος, άρτια εκπαιδευμένος και εξοπλισμένος με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας της εποχής, ο στρατός της, που δεν γνωρίζει φόβο και έλεος, κατακτά νέα εδάφη χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Κάτω από την κυριαρχία των Τούρκων βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος της Νοτιοανατολικής Ευρώπης: Ελλάδα, Βουλγαρία, Ουγγαρία, Σερβία, Μολδαβία, Τρανσυλβανία, καθώς και η Δυτική Ασία και η Βόρεια Αφρική.
Οι μουσουλμάνοι κατακτητές δεν επεδίωξαν να επιβάλουν την πίστη τους στα σκλαβωμένα εδάφη. Τους φθάνει να υπακούουν οι ραγιάδες, να πληρώνουν το χαράτσι και να γεμίζει το ταμείο του Σουλτάνου. Και, φυσικά, οι κατακτημένοι λαοί πρέπει, με το πρώτο νεύμα του Πατισάχ, να στέλνουν τους άνδρες τους στις εκστρατείες των Οθωμανών, πολλαπλασιάζοντας έτσι το τουρκικό στράτευμα.

Τα Χανάτα της Κριμαίας, του Καζάν και του Αστραχάν, που συνορεύουν με τη Ρωσία, είναι υποτελή στους Τούρκους. Ωστόσο, η γειτονιά της Ρωσίας είναι ανήσυχη από όλες τις πλευρές: Στα ανατολικά είναι ατελείωτες επιδρομές των Τατάρων, στα δυτικά σύνορα το Πριγκιπάτο της Λιθουανίας και οι Λιβονιανοί διεκδικούν τα εδάφη της και στο νότο οι Τάταροι της Κριμαίας, λόγω των επιδρομών των έχουν ερημώσει τεράστιες εκτάσεις. Είναι αδύνατο να ζει κανείς εκεί…

Κριμαία: Χερσόνησος σκλάβων Σλάβων

Στα μέσα του 16ου αιώνα, η Κριμαία είχε ήδη γίνει το κέντρο του δουλεμπορίου για μερικούς αιώνες. Αυτό ήταν το κύριο και σημαντικό εισόδημα των κατοίκων της χερσονήσου, που βρίσκεται σε βολική τοποθεσία, στη συμβολή της Χριστιανικής Δύσης με τη Μουσουλμανική Ανατολή. Χιλιάδες Σλάβοι, μερικές φορές ολόκληρες οικογένειες, εξανδραποδίσθηκαν από Τατάρους ληστές από την Πολωνία, τη Λιθουανία και τα ρωσικά πριγκιπάτα.
Οι ταταρικές ορδές κατάστρεφαν χωριά ολοσχερώς, αιχμαλωτίζοντας τους κατοίκους, σκοτώνοντας γέρους και άρρωστους. Όσοι ήσαν τυχεροί και γλίτωναν, «έπαιρναν τα μάτια τους» και κατέφευγαν όσο μπορούσαν πιο μακριά.

Από τα σκλαβοπάζαρα του Kafa (τώρα Θεοδοσία), του Kerich (Κέρτς) και του Gezlev (Ευπατορία), οι δουλέμποροι αγόραζαν τους σκλάβους και με πλοία τούς μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη. Οι άνθρωποι ήσαν δεμένοι πολλές δεκάδες μαζί, καθώς τους στρίμωχναν στα καράβια σαν ρέγγες σε βαρέλια. Στο δεκαήμερο ταξίδι δεν μπορούσαν ούτε να καθίσουν, πόσο μάλλον να ξαπλώσουν. Πολλοί πέθαιναν, αλλά ποιος μέτρησε ποτέ τους σκλάβους; Όταν πέθαιναν στο καράβι, έλυναν την αλυσίδα και τους πέταγαν στη Μαύρη θάλασσα. Με πρόχειρους υπολογισμούς, πουλούσαν έως και 10 χιλιάδες άτομα το χρόνο…

Στο σκλαβοπάζαρο της Κωνσταντινούπολης, οι αιχμάλωτοι αγοράζονταν γρήγορα από ντόπιους εμπόρους, καθώς και από εμπόρους από την Αίγυπτο, το Ιράν, την Αβησσυνία, την Ανατολία, τη Γένοβα, τα Βαλκάνια, την Παλαιστίνη, τη Συρία και την Ινδία. Παρεμπιπτόντως, στην ίδια την Κριμαία, ακόμη και οι Χριστιανοί είχαν σκλάβους – τους επετράπη να το κάνουν αυτό με ειδικό παπικό διάταγμα!

Από τα μικρά αγόρια οι ισχυρότεροι επιλέγονταν και γίνονταν Γενίτσαροι – η ελίτ του οθωμανικού στρατού. Όσοι από τους άνδρες φαίνονταν γεροί στέλνονταν για κωπηλάτες στις γαλέρες, αφού προηγουμένως είχαν ευνουχιστεί. Αυτοί οι άτυχοι άνδρες ήσαν αλυσοδεμένοι στους πάγκους και τραβούσαν κουπί για το υπόλοιπο της ζωής τους, που, φυσικά, δεν ήταν πολύ. Οι πιο όμορφες νεαρές γυναίκες πήγαιναν στα χαρέμια του Σουλτάνου και άλλων πλουσίων. Ήσαν, κυριολεκτικά, το «νόμισμα» στις συναλλαγές των εμπόρων της Ανατολής.

Όμορφα αγόρια, επίσης, αγοράζονταν για τα «Αρσενικά χαρέμια». Για την ιστορία, το «Εντερούν», το «Αρσενικό χαρέμι» του Σουλεϊμάν είχε περισσότερα από χίλια αγόρια! Οι υπόλοιποι σκλάβοι, ανεξαρτήτως φύλου, προορίζονταν για τη γεωργία, το σκάψιμο πηγαδιών, την εξαγωγή αλατιού και άλλες σκληρές δουλειές. Οι γυναίκες μπορούσαν να γίνουν υπηρέτριες στο σπίτι. Αυτοί που ασπάστηκαν το Ισλάμ, μερικές φορές είχαν πιο εύκολη ζωή. Παρεμπιπτόντως, οι θερμόαιμοι Ανατολίτες έπαιρναν πρόθυμα σκλάβες για συζύγους, έτσι ώστε, τελικά, το τουρκικό αίμα να αραιωθεί σημαντικά με τις σλαβικές προσμίξεις…

Πήρε το Καζάν και το Αστραχάν

Αυτή είναι η κατάσταση που υπήρχε την εποχή της βασιλείας του Ιβάν Δ΄ του Τρομερού. Του Ιβάν, που μέσω της γιαγιάς του Σοφίας Παλαιολογίνας ήταν δισεγγονός του Θωμά Παλαιολόγου, Δεσπότη του Μορέως, αδελφού των Ιωάννη Η΄ και Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Αυτοκρατόρων του Βυζαντίου.
Αρχικά, ο Ρώσος Τσάρος αποφάσισε να σταματήσει τις επιδρομές των Τατάρων από τα ανατολικά, γι ‘αυτό ήταν απαραίτητο να πάρει το Καζάν. Μετά από αρκετές ανεπιτυχείς προσπάθειες, το έργο ολοκληρώθηκε – το Χανάτο του Καζάν έγινε μέρος του Βασιλείου της Μόσχας.

Το Χανάτο του Αστραχάν, ο Χαν Έντιγκερ της Σιβηρίας και οι Κιρκάσιοι πρίγκιπες παραδόθηκαν, στη συνέχεια, στο έλεος του Ρώσου Τσάρου. Η Ρωσία μεγάλωσε τεράστια τα εδάφη της και βρέθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν πρότεινε τότε στον Ιβάν τον Τρομερό να αφήσει το Καζάν και το Αστραχάν ελεύθερα ή να υπαχθεί στην Οθωμανική αυτοκρατορία μαζί με τους Χαν, δίνοντας όρκο πίστης σε αυτόν.

Αυτό θα έφερνε ειρήνη στους Ρώσους στα νότια και ανατολικά σύνορα, στους Οθωμανούς, όμως, θα έδινε την ευκαιρία να προχωρήσουν περαιτέρω στην Ευρώπη και μάλιστα με τη βοήθεια των ρωσικών στρατευμάτων. Ο Τσάρος, φυσικά, αρνήθηκε μια τέτοια «τιμή».

Στη συνέχεια, οι Οθωμανοί έστρεψαν τον Χαν της Κριμαίας Devlet Giray εναντίον της Ρωσίας. Οι επιδρομές των Τατάρων στο Βασίλειο της Μόσχας αποκρούστηκαν για αρκετά χρόνια με διαφορετική επιτυχία. Το 1569, οι Τούρκοι επιχειρούν να εισβάλουν ανεπιτυχώς στο Αστραχάν. Δύο χρόνια αργότερα, όμως, ο Devlet Giray καταφέρνει να φτάσει με έναν στρατό 100.000 ατόμων στη Μόσχα και να κάψει την πρωτεύουσα.

Η εύκολη νίκη τούς δίνει δύναμη και θράσος, έτσι το 1572 επανέρχονται. Ο στρατός τους είναι και πάλι τεράστιος, 80 χιλιάδες άτομα – σχεδόν ολόκληρος ο ανδρικός πληθυσμός της Κριμαίας. Διασκορπίζοντας μικρά ρωσικά αποσπάσματα, οι εισβολείς φτάνουν στο Oka, το προσπερνούν και κατευθύνονται προς την Μόσχα. Ωστόσο, στις 29 Ιουλίου, κοντά στο χωριό Molodi, δέχθηκαν ξαφνική επίθεση από τους Ρώσους, με επικεφαλής τον πρίγκιπα Ντμίτρι Χβοροστίνιν. Αποκρούοντας, αρχικά, την επίθεση, οι Τάταροι φαίνεται ότι μπορούν να αναγκάσουν τους Ρώσους σε υποχώρηση. Στη συνέχεια, όμως, σκοντάφτουν στο σύνταγμα του πρίγκιπα Μιχαήλ Βοροτίνσκι.

Οχυρωμένοι οι Ρώσοι πίσω από άμαξες προστατευμένες με χοντρές ξύλινες ασπίδες, τις χρησιμοποιούν σαν ένα είδος κινητού φρουρίου, που γίνεται ανυπέρβλητο εμπόδιο για τον εχθρό. Επί πέντε ημέρες, οι Τάταροι προσπαθούν μανιωδώς να σπάσουν τις άμυνες, αλλά οι Ρώσοι στέκονται και πολεμούν μέχρι θανάτου. Στο τέλος, καταφέρνουν να ανασυνταχθούν και να μπουν από τα μετόπισθεν, κατανικώντας τους Τάταρους της Κριμαίας, τους Γενίτσαρους και τους συμμάχους τους Τάταρους Νογκάι.

Στο πεδίο της μάχης, χάθηκαν οι περισσότεροι από τις πολλές χιλιάδες του στρατού του Χαν, που ξεπερνούσε τον ρωσικό κατά τέσσερις φορές! Σ’ αυτή τη μάχη οι Ρώσοι όχι μόνο υπερασπίστηκαν τα εδάφη τους, αλλά σταμάτησαν και την τουρκική επέκταση στη Δυτική Ευρώπη. Οι Οθωμανοί δεν είχαν γνωρίσει μέχρι τότε τέτοια ήττα και εγκατέλειψαν τις προσπάθειες υποταγής της Μόσχας για σχεδόν 20 χρόνια. Μετά, όμως, ακολούθησαν τους παλιούς τρόπους και πολέμησαν με τους Ρώσους για άλλους δύο αιώνες, ώσπου επί Αικατερίνης Β’, η Κριμαία έγινε τελικά Ρωσική.

---

Πηγές

• Андрей Сотников: Как Иван Грозный судьбу Европы решил
• Δημοσθένη Σωτηρόπουλου: “Εντερούν: Το αρσενικό χαρέμι του Σουλτάνου”
• Βικιπαίδεια: Ιβάν Δ΄ ο Τρομερός