Πως το κράτος της Αλβανίας “έκτιζε” Εκκλησία

Είναι πλούσιο το αρχειακό υλικό που μαρτυρά ότι το όλο εγχείρημα για τη σύγκλιση “Πανορθόδοξου Συνεδρίου” τελούσε υπό την καθημερινή παρακολούθηση του υπουργείου Εσωτερικών, επικεφαλής του οποίου ήταν ο μετέπειτα “Βασιλιάς των Αλβανών”, Αχμέτ Ζώγκου. Υπήρχαν σαφείς υποδείξεις προς όλους τους Δημάρχους – και περισσότερο στους Ενωματάρχες – των περιοχών με έντονη την παρουσία των Ορθοδόξων, για την προετοιμασία των αντιπροσώπων που θα μετείχαν του Συνεδρίου.

Εξάλλου, από την αλβανική παροικία των ΗΠΑ δεν είχε προσέλθει μόνο ο διαβόητος και κατά το χαρακτηρισμό των Αμερικανικών υπηρεσιών “Κόκκινος Επίσκοπος“, Φαν Νόλη. Είχαν φτάσει στην Αλβανία για το Συνέδριο και άλλοι λαϊκοί και φανατικοί κληρικοί με καταγωγή απ’ τα μέρη αυτά.

Η Ελληνική πολιτεία δικαιολογημένα ανησυχούσε για την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η Ορθοδοξία στην Αλβανία, μετά την θεσμική αναγνώριση της ανεξαρτησίας της τα χρόνια που ακολούθησαν την λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με δεδομένη και την απουσία νόμιμων Επισκόπων. Αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό είχαν θέσει Έλληνες αξιωματούχοι στον τότε Αλβανό πρωθυπουργό Τζαφέρ Ύπι, κατά την περιοδεία του στην Κορυτσά, βλέποντας με ανησυχία τους χειρισμούς του αλβανικού υπουργείου Εσωτερικών.

Ωστόσο, οι συστάσεις όσων είχαν επίγνωση των εκκλησιαστικών ζητημάτων – κυρίως Ομογενών ή Ορθόδοξων βουλευτών και πολιτικών εκπροσώπων της εποχής – αφορούσαν στην συγκρότηση Συνεδρίου που θα εξουσιοδοτούσε περεταίρω διαβουλεύσεις με τον Οικουμενικό Θρόνο, για την εξεύρεση μίας κανονικής λύσης, κυρίως με σεβασμό στην ορθόδοξη παράδοση. Όμως, όλα αυτά εκτροχιάστηκαν στη διάρκεια ολίγων εβδομάδων, εάν όχι ημερών. Πρόκειται για μια απ’ τις καλύτερες αποδείξεις ότι σε λεπτά και ουσιώδους σημασίας ζητήματα, υφίσταται μια μόνιμη επικοινωνία και καθοδήγηση απ’ τις έμπειρες τουρκικές υπηρεσίες…

Η γνωμάτευση του ΥΠΕΞ λίγο πριν το 1922

Ο προαναφερόμενος υπουργός Εσωτερικών Ζώγκου – με σπουδές σε στρατιωτικές σχολές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και υπηρεσία στον οθωμανικό στρατό στις ύστερες ημέρες της – έχοντας επίγνωση της προβοκάτσιας που επιχειρούσε κι ενώ μεθόδευε τη σύγκλιση του παράνομου Συνεδρίου, ζήτησε την άποψη του υπουργείου Εξωτερικών περί του ζητήματος. Έπρεπε να γνωρίζει πόσο μακριά θα οδηγούσε τα πράγματα στο έτσι κι αλλιώς χειραγωγημένο “Πανορθόδοξο Συνέδριο”, για να μην προκαλέσει δυσμένειες σε ό,τι είχε κυρίως να κάνει με δεσμεύσεις που είχε αναλάβει το νεότευκτο αλβανικό κράτος ενώπιον της Κοινωνίας των Εθνών, σχετικά με την Ελληνική-Ορθόδοξη κοινότητα που διαβιούσε ιστορικά στην επικράτεια.

Στην απάντηση του αλβανικού υπουργείου Εξωτερικών (γνωμάτευση θα μπορούσε να θεωρηθεί) προκύπτει η πολύ καλή επικοινωνία με τον υπό ανέλιξη Κεμάλ Ατατούρκ, όπως και η δόλια σύμπραξη μαζί του. Η γνωμάτευση, που φέρει ημερομηνία 14 Αυγούστου του 1922, καλεί το αλβανικό υπουργείο Εσωτερικών να επισπεύσει την απόσχιση της Ορθοδόξου Εκκλησίας απ’ το Φανάρι. Το κυριότερο είναι ότι “προέβλεπε” τις εξελίξεις στο Μικρασιατικό μέτωπο, για αυτό και ζητούσε να συντομεύσει κατά το δυνατόν ο χρόνος σύγκλισης του κρατικού Συνεδρίου των Ορθοδόξων.

Όντως, σε δύο εβδομάδες ξεκινούσε η αντεπίθεση του Κεμάλ και πέραν των γνωστών εξελίξεων που ακολούθησαν, υπήρξαν συνέπειες για την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό που είχε υπαχθεί στο αλβανικό κράτος, με δεδομένο ότι οι προτεραιότητες για την Ελλάδα ήταν πλέον άλλες… Το δε Οικουμενικό Πατριαρχείο βρέθηκε ίσως στην πλέον δυσμενή θέση στους σύγχρονους χρόνους.

Η αντίσταση του ιερέα Αθανασίου Δούκα

Από τις ιστορικές πηγές προκύπτει ένα ασφυκτικό κλίμα ακραίων εκβιασμών. Για παράδειγμα, υπάρχει η δράση (με ορμητήριο την Κορυτσά) ενός ακραίου εθνικιστή ιερωμένου προερχόμενου από τους Αλβανούς απόδημους των ΗΠΑ, που λειτουργούσε διαρκώς ως αιχμή του δόρατος του Νόλη, ονόματι Βασίλη Μάρκο.

Την ίδια στιγμή, παρουσιάζει ενδιαφέρον (και όχι μόνο ιστορικό) η αντίσταση στις περιοχές της Μητροπόλεως Δρυϊνουπόλεως και Αργυροκάστρου. Κλήρος και λαϊκοί εκπρόσωποι είχαν απόλυτη επίγνωση της κατάστασης και των συνεπαγόμενων ευθυνών που επωμίζονταν, την στιγμή που στερούνταν της φυσικής παρουσίας του Επισκόπου τους (Μητροπολίτης Αργυροκάστρου Βασίλειος), λόγω των προαναφερόμενων πιέσεων και βιαιοπραγιών των εθνικιστών.

Ο Επίσκοπος είχε εξαναγκαστεί σε εξορία στην δεύτερη έδρα της Επισκοπής στο Δελβινάκι που ήταν στην ελεύθερη Ελλάδα. Είχε ορίσει τον (εκ Λαμπόβου του Ζάππα) ιερέα Αθανάσιο Δούκα, Αρχιερατικό Επίτροπο. Ομάδα πιστών-λαϊκών υποστηρικτών του Δούκα, από το Λάμποβο του Ζάππα και την Ελληνορθόδοξη κοινότητα του Αργυροκάστρου, αρνήθηκαν να υπακούσουν στις εντολές του τοπικού Δημάρχου και κατ’ επέκταση του Υπουργείου Εσωτερικών και των αστυνομικών υπηρεσιών του, αρνούμενοι να αποστείλουν αντιπροσώπους στο ως προαναφερόμενο προκλητικό και παράνομο Συνέδριο. Στον αντίποδα, κατήγγειλαν τις αλβανικές ενέργειες ως μία σαφή απόδειξη στόχευσης της Ορθοδοξίας.

‘Όπως προκύπτει από τις αρχειακές-ιστορικές πηγές, ο εν λόγω ιερωμένος πιέστηκε πολύ για να ενδώσει. Εκβιάστηκε, απειλήθηκε και κλήθηκε κατ’ εξακολούθηση ενώπιον των “τζανταρμάδων” του κράτους. Τελικώς παραπέμφθηκε στις εισαγγελικές αρχές και υπέστη δικαστικές διώξεις. Δεν ενέδωσε όμως. Κατόρθωσε ώστε στο Συνέδριο του Βερατίου, 11 Σεπτεμβρίου 1922, να μην υπάρχει ούτε τυπικά εκπροσώπηση των Ορθοδόξων του Αργυροκάστρου, Αγίων Σαράντα, Χιμάρας κ.α.

Αξίζει να διερευνηθεί κάποια στιγμή η περίπτωση της θυσιαστικής ομολογίας και αφοσίωσης στους κανόνες της Εκκλησίας και τον Ελληνισμό του εν λόγω κληρικού.