Που ακριβώς μαρτύρησε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός

Ενώ ο τόπος ταφής του είναι καλά προσδιορισμένος – βρίσκεται στον ιστορικό Ναό των Εισοδίων της Παναγίας στο χωριό Κολικόντασι, δίπλα στον ποταμό Σέμανι (Αψώς) όπου βρίσκεται ο τάφος του (αργότερα συγκροτήθηκε και η Μονή των Αγίων Πάντων ή του Αγίου Κοσμά ως είναι πιο γνωστή) – ο τόπος του μαρτυρίου του παρέμενε μερικώς αδιευκρίνιστος, έως λίγα χρόνια πριν.

Στην εξακρίβωση του σημείου όπου οι Τούρκοι δήμιοι απαγχόνισαν τον Άγιο Κοσμά στις 24 Αυγούστου του 1779, βοήθησε ιδιαίτερα η επιγραφή στην τοιχογραφία που φαίνεται να ζωγράφισε ανώνυμος αγιογράφος – πιθανώς λίγα χρόνια αργότερα, επί του Ναού των Γενεθλίων της Παναγίας στην κορυφή της ιστορικής κοινότητας των Δρυμάδων στη Χιμάρα. Η συγκεκριμένη εικόνα εντοπίστηκε το 2014 από συνεργάτες της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αλβανίας, κατά τις σχετικές εργασίες για τον εντοπισμό εικόνων του Αγίου.

Μπορεί σε επίπεδο τέχνης η ζωγραφική απεικόνιση να μην είναι κάτι το ιδιαίτερο, όμως είναι πολύ μεγάλη η ιστορική σημασία της τοιχογραφίας. Όπως και σε τόσες άλλες, μαρτυρείται η βαθιά συγκίνηση που άφησε ο Κοσμάς ο Αιτωλός στην κοινωνία της εποχής, καθώς σε τοιχογραφίες και εικόνες σε όλη την Βόρεια Ήπειρο και σε άλλες περιοχές του Ελληνισμού, αποτυπώνεται το μαρτύριο του, πολύ πριν την επίσημη αγιοσύνη του. Το δε επιγραφικό σημείωμα στην συγκεκριμένη τοιχογραφία αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο.

Η τοιχογραφία στους Δρυμάδες της Χιμάρας

Η εικόνα παρουσιάζει τον Άγιο επί – του γνωστού από τις περιγραφές της εποχής – πρόχειρου ξύλινου βήματος που μετέφερε από τόπο σε τόπο, ώστε να διευκολύνεται στο κήρυγμα του, ενώπιον πολυάριθμων πιστών. Επιπλέον, οι διαστάσεις του σώματος του και η έκφραση του προσώπου του, είναι πολύ κοντά στην φυσική του διάπλαση, όπως επιβεβαιώνουν και σχετικές οστεολογικές εξακριβώσεις από ειδικούς στα Λείψανα του Αγίου.

Όπως προαναφέρθηκε, η πιο σημαντική πληροφορία αφορά το σχετικό σημείωμα επί της τοιχογραφημένης εικόνας – σήμερα η ανάγνωση του λόγω των επαλείψεων που έχουν γίνει μεταγενέστερα είναι πιο δύσκολη. Ο ερευνητής Θεοφάνης Πόπας – με σπουδές στη Θεολογική Σχολή Αθηνών και μετά τους διωγμούς της Εκκλησίας στην Αλβανία, εργάστηκε στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών των Τιράνων τη δεκαετία του 1970 – την είχε αποτυπώσει και φωτογραφήσει.

Συμπεριλαμβάνεται στην εργασία του που έχει εκδοθεί μετά την εκδημία του το 1998, από την Ακαδημία Επιστημών της Αλβανίας: “Επιγραφές Ναών στην Αλβανία” (“Mbishkrime të Kishave në Shqipëri”). Το περιεχόμενο της έχει ως εξής: «Ο ασκητής Κοσμάς οπού εμαρτύρισεν εις την μουζακιάν εις χωρίον λεγόμενον μοϊαλή έτος 1779 Αυγούστου 24».

Πρόκειται για το χωριό Μόϊαλι, στην νότια πλευρά του ποταμού Σέμανι και σχεδόν κατέναντι του τόπου ταφής του Αγίου. Η τοπωνυμία θα πρέπει να ερμηνευθεί από τον αμμώδη γιαλό – Αμμόγιαλος, καθώς είναι ακριβώς αυτή η υφή του εδάφους γύρω από το ποτάμι. Οι δήμιοι είχαν πάρει τον Άγιο από τη Μονή της Αρδενίτσας (Παναγία της Αρδευούσας) περίπου δύο ώρες μακρύτερα με την πρόφαση ότι τον ζητούσε και πάλι πίσω στο Μπεράτι ο τοπικός Πασάς. Ωστόσο μόλις πέρασαν τη γέφυρα στο ποτάμι αυτό – κοντά επίσης με την αρχαία Απολλωνία – τον απαγχόνισαν και έριξαν στο ποτάμι τη σορό του. Η συνέχεια γνωστή…

Ο Αναστάσιος στον τόπο του μαρτυρίου

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες αυτές, ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος μετέβη άμεσα για προσκύνημα στο Μοϊαλί και εκεί ενημερώθηκε και για άλλα σημαντικά ιστορικά δεδομένα – όπως για το ό,τι στο σημείο όπου μαρτύρησε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (ή της Μουζακιάς) υπήρχε και ο πλάτανος που έριξαν τη θηλιά του απαγχονισμού και σύσσωμοι οι χωριανοί, ανεξαρτήτως θρησκεύματος, σέβονταν και ευλαβούνταν το δέντρο και το σημείο ως ιερό.

Στο σημείο αυτό ακριβώς, τον Αύγουστο του 2018, ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος, εν μέσω πολλών πιστών της περιοχής και ειδικά νέων ανθρώπων, ανύψωσε έναν μεγάλο Σταυρό, με την προσδοκία ότι κάποια στιγμή θα ανεγερθεί εκεί και Ναός. Μάλιστα, από τότε τελείται υπαίθρια από τον επιχώριο Επίσκοπο και ιερείς της περιοχής, ο Εσπερινός του Αγίου Κοσμά και πραγματοποιείται εορτή στο Μοναστήρι του, στο Κολικόντασι.

Η επίδραση του Αγίου Κοσμά στην τοπική κοινωνία

Δύο μόνο μικρές αναφορές θα αρκούσαν ώστε να αντιληφθεί κανείς πόσο βαθιά επηρέασε την περιοχή η προσωπικότητα και το ιεραποστολικό έργο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Η μία αφορά Έκθεση του Γενικού Επιβλεπτή Θαλάσσης Giacomo Nani, που έδρευε στην Βενετοκρατούμενη τότε Κέρκυρα, τον Ιούλιο 1779. Αναφέρεται και στην πρώτη επίσκεψη στα Επτάνησα του Αγίου το 1777, που ως γνωστόν οι Ενετικές αρχές είχαν παρεμποδίσει.

Ο Νάνι, λοιπόν, πληροφορεί τους ανώτερους του ότι είχε κινηθεί να παρεμποδίσει τον Άγιο να εισέλθει στο Νησί και να δράσει ώστε να μην προκληθούν «από τους Εβραίους» κοινωνικές αναταραχές. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι στην ως άνω Έκθεση του επισημαίνει λεπτομερειακά ότι θέλησε να αποτρέψει να δέσει το καΐκι με τον Άγιο στο Λοιμοκαθαρτήριο, διότι εκεί σύχναζαν πιστοί από τα κατέναντι παράλια της Χιμάρας και των Αγίων Σαράντα, που σέβονταν τον Κοσμά σαν άνθρωπο του Θεού. Μάλιστα, αναφέρει συγκεκριμένα τον Μπούα Λιάσκο, ως επικεφαλής ανδρών από τον Άγιο Βασίλειο, τη Νίβιτσα, το Κηπαρό.

Ο Άγιος Κοσμάς παρότρυνε τους κατοίκους για την ίδρυση σχολείων – είτε δημοτικών, είτε έτερων για την στοιχειώδη εκμάθηση – και στη συνέχεια τους απέστελλε επιστολές με συμβουλές για το πώς να τα φροντίζουν. Με τον τρόπο αυτό προσέδιδε κύρος σε μικρές- άσημες και ξεχασμένες κοινότητες του Ελληνισμού. Επιλέγουμε μία εξ’ αυτών που απευθύνεται στην κοινότητα της Σενίτσας, πλησίον του Δελβίνου: «Ευγενέστατοι και αγαπητοί αδελφοί, οι κατοικούντες την χώραν Σενίτσης, σας ασπάζομαι και παρακαλώ τον Άγιον Θεόν δια την ψυχικήν και σωματικήν σας υγείαν.

Εγώ ως δούλος ανάξιος, αδελφοί μου χριστιανοί, του Θεού ημών, περιερχόμενος και διδάσκων το κατά δύναμιν τους χριστιανούς με την άδειαν των αρχιερέων, ήλθα και εδώ εις την χώραν σας, και βλέποντας ότι δεν έχετε σχολείον να διαβάζωσι τα παιδιάς σας χωρίς πληρωμήν, επαρακίνησα τους χριστιανούς και έδωκαν το κατά δύναμιν και προαίρεσιν δια το σχολείον σας. Πρέπει δε και η ευγένεια σας πάντες να βοηθάτε το σχολείον εξ’ ιδίων πόρων ή κοινώς από την χώραν ή από βακούφια, δια να λάβετε και παρά Θεού τον μισθόν σας και τιμήν παρά των ανθρώπων.

Είμαι δε και εγώ χρεώστης να παρακαλώ τον Κύριον τον ευλογούντα τα πάντα να ευλογήση την χώρας σας και το σχολείον σας και τα παιδιά σας, και να σας αξιώση να ζήσετε και εδώ καλά και θεάρεστα, και να χαίρεσθε και να ευφραίνεσθε και δοξάζετε την Παναγίαν Τριάδα. Αμήν.

Έβαλα και επίτροπον με την γνώμην πάντων τον κυρ Λέκα του Κύρκου και επιστάτας και βοηθούς αυτού όλην την χώραν, μάλιστα δε τον παπά κυρ Νίκα και τον κυρ Γκίνο Δήμου και τον κυρ Σπύρο Ντένε και τον κυρ Σπύρον Αθανασίου, να κυβερνήσουν το σχολείον, καθώς ο Κύριος του φωτός τους φωτίση.

Ταύτα και υγιαίνεται εν Κυρίω αψοθ’ (1779) Ιουλίου κη’ Κοσμάς ιερομόναχος και ευχέτης σας»…