Σαν σήμερα πριν 90 χρόνια έκαψαν τα βιβλία...

Του Helmut Ortner

Το σκηνικό σχεδιάστηκε προσεκτικά, τίποτα δεν αφέθηκε στην τύχη: πρώτα μοιράστηκαν οι πυρσοί, το πλήθος που ανήλθε σε πολλές χιλιάδες άτομα ξεκίνησε κατόπιν εντολής, μπροστά οι καθηγητές με τις χαρακτηριστικές στολές τους, πίσω οι ναζί φοιτητές, τα Tάγματα Εφόδου (SA), τα SS, οι αδελφότητες και η Χιτλερική Νεολαία. Το πλήθος κατευθύνεται μέσω της Πύλης του Ορανιενμπούργκ, του Αννοβέρου, της Luisenstrasse και της σημερινής Reinhardtstrasse προς το Reichstag. Κατόπιν, μέσω της Πύλης του Βρανδεμβούργου, φτάνει στην Opernplatz, με τη συνοδεία έφιππων αστυνομικών. Στην πλατεία είχαν στοιβαχτεί σωροί από ξύλα. Έτοιμη στέκεται η πυροσβεστική με τα μπιτόνια βενζίνης. Εκείνη την ώρα ένα φορτηγό φέρνει περισσότερα από 20.000 βιβλία.

Στη συνέχεια, πετιούνται οι πρώτοι πυρσοί πάνω στην ταχέως αναμμένη πυρά. Στις 23:30, μετά από μια ομιλία του ηγέτη φοιτητών του Βερολίνου Herbert Gutjahr, κάποια άτομα ξεπροβάλλουν από το πλήθος και ρίχνουν στη φωτιά τα έργα ιδιαίτερα μισητών συγγραφέων, με συνοδεία… ρητών της φωτιάς: «Παραδίδω τα γραπτά του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ στη φλόγα! … Ενάντια στη λογοτεχνική προδοσία κατά των στρατιωτών του Παγκόσμιου Πολέμου. Για τη διαπαιδαγώγηση του λαού στο πνεύμα της άμυνας!» Μετά πετιούνταν στη φωτιά σωροί βιβλίων από τα φορτηγά.

Στο μεταξύ, εμφανίστηκε και ο υπουργός προπαγάνδας Γκαίμπελς. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του «μπροστά στην πυρά των βρώμικων και βλαβερών βιβλίων που έκαιγαν οι φοιτητές», έδειξε ότι είναι «στην καλύτερη φόρμα», όπως σημείωσε αργότερα στο ημερολόγιό του. Με την εμφάνισή του δίνει στην πυρπόληση των βιβλίων μια σχεδόν κρατική χροιά. Ένα συγκρότημα πνευστών των Ταγμάτων Εφόδου αίζει το “Λαός στα όπλα”, κι ακολουθεί το τραγούδι “Horst-Wessel-Lied”, και το πλήθος συμμετέχει μεγαλόφωνα.

Ο Έριχ Κάστνερ, ένας από τους εκτός νόμου συγγραφείς, έγραψε αργότερα: «Στεκόμουν σφηνωμένος ανάμεσα σε φοιτητές με στολές των Ταγμάτων Εφόδου, τα άνθη του έθνους, και είδα τα βιβλία μας να τα πετάνε μέσα στις τρεμάμενες φλόγες». Έργα των Χάινριχ Χάινε, του Σίγκμουντ Φρόιντ, του Τόμας και Χάινριχ Μαν, του Κουρτ Τουχόλσκυ και του Καρλ φον Οσσιέτσκυ.

Το κάψιμο και η εξορία γίνονται ομαλά

Το επόμενο πρωί, τα βιβλία είναι απλώς ένας σωρός από στάχτη που καπνίζει, όχι μόνο στο Βερολίνο. Κόσμος συγκεντρώνεται στην Wilhelmsplatz στο Κίελο, στην πλατεία της αγοράς στο Γκράισβαλντ, στη στήλη Μπίσμαρκ στο Ανόβερο και σε άλλες πανεπιστημιακές πόλεις. Στο Μόναχο, φοιτητές όπως και αρκετές χιλιάδες θεατές, παρελαύνουν στους νυχτερινούς δρόμους σε λαμπαδηδρομία. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα συγκεντρώνονται στην Königsplatz, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Παιδείας της Βαυαρίας, Hans Schemm. Σε περισσότερες από είκοσι γερμανικές πανεπιστημιακές πόλεις, φοιτητές, καθηγητές, μέλη του κόμματος και πολίτες συγκεντρώνονται για τη δημόσια καύση βιβλίων. Στο Αμβούργο, η καύση των βιβλίων πραγματοποιείται μόνο στις 15 Μαΐου, στο Kaiser-Friedrich-Ufer, λόγω της έντονης βροχόπτωσης.

Όλα αυτά αποτελούν το επιστέγασμα της εκστρατείας τεσσάρων εβδομάδων υπό τον τίτλο «Ενάντια στο μη γερμανικό πνεύμα», που έχει στόχο να καταστρέψει τη γερμανοεβραϊκή πνευματική ζωή. Εβδομάδες νωρίτερα, αναρτήθηκαν εμπρηστικές αφίσες σε πανεπιστήμια που αποκαλούσαν τους Εβραίους συμπολίτες “αντιπάλους” του γερμανικού λαού, ζητώντας να διατηρηθεί η καθαρότητα της γερμανικής γλώσσας, ενώ επαινούσαν τα γερμανικά πανεπιστήμια ως «το καταφύγιο της γερμανικής εθνότητας».

Καταρτίζονται “μαύρες λίστες” και διαχωρίζονται τα προς καύση βιβλία από βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία. Συγγραφείς και πανεπιστημιακοί καθηγητές των οποίων οι απόψεις αμφισβητούνται καταγγέλλονται, για παράδειγμα με την κατάρτιση δημόσιων λιστών ντροπής, και κατονομάζονται με τα ονόματα και τα έργα τους.

Ο παροξυσμός και το μίσος είναι ανεξέλεγκτα. Πουθενά δεν ακούγεται καμιά διαμαρτυρία. Το κάψιμο και ο εξορισμός γίνονται ομαλά και με ανοιχτή ή σιωπηρή έγκριση. Ακόμη και μήνες μετά την 10^η Μαΐου 1933, θα καούν κι άλλα βιβλία, μεταξύ άλλων από τη Χιτλερική Νεολαία και τις σχολικές αρχές. Συνολικά 102 καύσεις βιβλίων καταγράφονται σε περισσότερες από 90 γερμανικές πόλεις. Ένας τρομακτικός απολογισμός.

Το γερμανικό εμπόριο βιβλίων χαιρετίζει

Το πόσους συγγραφείς αφορούσε η καύση των έργων τους δεν μπορεί πλέον να προσδιοριστεί σήμερα. Όμως η 10η Μαΐου 1933 δεν ήταν το τέλος, ήταν η αρχή της εξόντωσης των ανεπιθύμητων, “μη Γερμανών” συγγραφέων. Γι’ αυτό φρόντιζε μια συνεχώς διευρυμένη “μαύρη λίστα”, η οποία τον Μάιο του 1933 περιλάμβανε ήδη 131 ονόματα από τη “ρομαντική λογοτεχνία” και 141 συγγραφείς των “πολιτικών και κρατικών επιστημών”. Το 1939, «ο κατάλογος αρ. 1 της επιβλαβούς και ανεπιθύμητης λογοτεχνίας» απαριθμούσε 4.175 μεμονωμένους τίτλους και 565 απαγορεύσεις συνολικών έργων.

Επίσης, άπραγος δεν ήθελε να μείνει και ο γερμανικός σύλλογος βιβλιοπωλών, που είχε οργανωθεί σε ένωση. Ήδη από τις 12 Απριλίου, οι εκπρόσωποί τους είχαν αποφασίσει ένα «άμεσο πρόγραμμα για το γερμανικό εμπόριο βιβλίων», το οποίο ανέφερε: «Το γερμανικό εμπόριο βιβλίων χαιρετίζει την εθνική έρευνα. Σύντομα εξέφρασε την προθυμία του να συνεργαστεί για αυτούς τους στόχους τους».

Για το πόσο πρόθυμοι ήταν να συνεργαστούν οι βιβλιοπώλες το ανακοίνωσαν λίγες μέρες αργότερα στην έκδοση της ένωσής τους, το Börsenblatt, που απαριθμούσε με αλφαβητική σειρά όλους τους ανεπιθύμητους, “μη Γερμανούς” συγγραφείς: Lion Feuchtwanger, Alfred Kerr, Heinrich Mann, Erich Maria Remarque, Kurt Tucholsky, Arnold Zweig – και άλλα 131 ονόματα. Για όλους αυτούς οι συνέπειες ήταν καταστροφικές. Επιβλήθηκαν απαγορεύσεις συγγραφής έργων, απαγορεύτηκαν οι διαλέξεις και τα αναγνώσματα. Πολλοί συγγραφείς κατέφυγαν στην εξορία, μεταξύ των οποίων η Anna Seghers και η Else Lasker-Schüler. Κάποιοι, όπως ο Stefan Zweig και ο Walter Benjamin, αυτοκτόνησαν στον τόπο εξορίας. Άλλοι συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως ο Carl von Ossietzky.

Ανακαλύψτε τα βιβλία που κάηκαν

Στις 10 Μαΐου 1933, την ημέρα που στη Γερμανία τα βιβλία ρίχτηκαν στη φωτιά, πολλοί συγγραφείς δεν έχασαν μόνο την επαγγελματική τους ζωή και το αναγνωστικό κοινό τους, αλλά και την πατρίδα τους – μερικοί από αυτούς ακόμη και τη ζωή τους.

Ήταν μια καθυστερημένη, συμβολική επανόρθωση, όταν το 1979 η γερμανική ένωση εμπορίου βιβλίων μαζί με την ένωση συγγραφέων PEN-Zentrum της Γερμανίας και την ένωση Γερμανών συγγραφέων αποφάσισαν να γιορτάσουν την 10η Μαΐου ως “Ημέρα του Βιβλίου” για να τιμήσουν την καύση των βιβλίων. Ενενήντα χρόνια μετά θα πρέπει να θυμόμαστε τι έγινε στους συγγραφείς – και σε ποια βάρβαρη συνενοχή ήταν ικανός και πρόθυμος ο “λαός των ποιητών και των στοχαστών”. Η εκ νέου ανακάλυψη όλων των εκδιωχθέντων συγγραφέων και των βιβλίων τους θα μπορούσε να είναι μια σεμνή, ελπιδοφόρα μορφή επανόρθωσης.