Σμύρνη 1919: Όταν οι Έλληνες έκαναν Πάσχα με το “Αβέρωφ”

Το Πάσχα του 1919 υπήρξε διαφορετικό για τους Έλληνες της Σμύρνης. Τα γεγονότα των προηγούμενων μηνών υπήρξαν κατακλυσμικά και προμήνυαν ραγδαίες εξελίξεις στο Ανατολικό Ζήτημα. Είχε προηγηθεί η Ανακωχή του Μούδρου (17/30 Οκτωβρίου 1918) με την οποία τα στρατηγικά σημεία, καθώς και η Κωνσταντινούπολη, της τουρκικής επικράτειας πέρασαν υπό συμμαχικό έλεγχο.

Ωστόσο, η ασυνεννοησία των Συμμάχων (Άγγλων-Γάλλων), ως προς το μέλλον του “μεγάλου ασθενούς”, ο μεγαλοϊδεατισμός των Ιταλών, οι εδαφικές διεκδικήσεις του Βενιζέλου, καθώς και η άνοδος του τουρκικού εθνικισμού, δημιούργησαν συν τω χρόνω μια δύσκολη ατμόσφαιρα αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων. Μια εβδομάδα μετά την Ανακωχή του Μούδρου, κατέπλευσε στο λιμάνι της Σμύρνης το πρώτο αγγλικό-συμμαχικό πλοίο, για την περιφρούρηση των συμφερόντων των νικητών του Μεγάλου Πολέμου.

Ακολούθησε, αρχές Δεκεμβρίου του 1918, ο κατάπλους του ελληνικού αντιτορπιλικού “Λέων”, με κυβερνήτη τον Ηλία Μαυρουδή, ο οποίος ήταν και ο επικεφαλής της ελληνικής αποστολής που έφτασε στη Σμύρνη για να προωθήσει τις ελληνικές διεκδικήσεις στην περιοχή της Μικράς Ασίας. Εννοείται ότι οι ομογενείς υποδέχτηκαν με εκδηλώσεις ενθουσιασμού το ελληνικό πολεμικό, γεγονός που δεν άρεσε στις τοπικές τουρκικές αρχές.

Λίγους μήνες αργότερα, οι ομογενείς της Σμύρνης, παρά τα αυστηρά μέτρα των τουρκικών αρχών, πανηγύρισαν «επιβλητικώς και κατά πρωτοφανή τρόπον» την εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου (Έθνος 26.3.1919). Το γεγονός αυτό, οδήγησε τον τότε Τούρκο υπουργό Εσωτερικών να υποβάλει την παραίτησή του, διαφωνώντας τόσο με τα μέτρα των Συμμάχων εναντίον της Τουρκίας, όσο και με το γεγονός ότι η 25η Μαρτίου, παρά τις απαγορεύσεις των τουρκικών αρχών, εορτάστηκε «επιδεικτικώς» από τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης (Έθνος 29.3.1919).

Το ίδιο διάστημα, τέλη Μαρτίου, έφτασαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο εκθέσεις που περιέγραφαν με τα πιο μελανά χρώματα την κατάσταση στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Ληστείες, δολοφονίες, τρομοκρατία και βίαιη στρατολόγηση των χριστιανών συνέθεταν το σκηνικό των τουρκικών διώξεων σε βάρος των ελληνικών και αρμενικών πληθυσμών. Ιδιαίτερα δεινή ήταν η κατάσταση των ομογενών στην περιοχή του Πόντου. Ο εφιάλτης της στρατολόγησης αποτέλεσε, ήδη από το 1914 με τα περίφημα “τάγματα εργασίας” (αμελέ ταμπουρού), όπλο για την αραίωση και εξόντωση του χριστιανικού πληθυσμού

Η εμφάνιση του “Αβέρωφ”

Και ενώ o μικρασιατικός Ελληνισμός βρισκόταν σε αναβρασμό, αναμένοντας τις αποφάσεις της Συνδιάσκεψης Ειρήνης για το μέλλον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατέπλευσε στο λιμάνι της Σμύρνης συμμαχική μοίρα στην οποία συμμετείχε και το “Αβέρωφ”. Το Εμπρός έγραφε: «Κατ’ επίσημον ραδιοτηλεγράφημα, το θωρηκτόν “Αβέρωφ” προερχόμενον εξ Οδησσού μετά βραχείαν διαμονήν εις Κωνσταντινούπολιν κατέπλευσε χθες (3 Απριλίου 1919) την 9ην π.μ. εις τον λιμένα της Σμύρνης. Η γενομένη υποδοχή εις τον “Αβέρωφ” εκ μέρους του ελληνικού πληθυσμού της Σμύρνης υπήρξεν αποθεωτική» (“Εμπρός”, 4.4.1919). Το “Αβέρωφ” βρισκόταν το προηγούμενο διάστημα στην Οδησσό, λόγω της ελληνικής συμμετοχής στην εκστρατεία της Ουκρανίας για την ανάσχεση του μπολσεβικισμού (“Έθνος” 3.4.1919).

Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, οι ελληνικές κοινοτικές αρχές της πόλης, καθώς και οι αντιπρόσωποι των αρμοστών των Συμμάχων στη Σμύρνη επισκέφθηκαν τον πλοίαρχο Αλέξανδρο Χατζηκυριάκο, κυβερνήτη του θρυλικού πολεμικού. Ο ελληνικός Τύπος έγραφε ότι «άπειροι λέμβοι συνωθούνται πέριξ του πολεμικού διαβιβάζουσαι τους επισκέπτας. Η πόλις ολόκληρος πανηγυρίζει».

Ο ανταποκριτής του “Εμπρός” στη Σμύρνη έγραφε ότι «δεν είναι δυνατόν να περιγραφή τι γίνεται από χθες από το πρωί εις την Σμύρνην… κατά δεκάδας οι ενθουσιασμένοι ερρίπτοντο με τα ενδύματά των εις την θάλασσαν δια να φθάσουν κολυμβώντες μέχρι του Αβέρωφ… και το πλήθος από την 2αν μ.μ. ώραν, καθ’ ην επιτρέπεται η άνοδος επί του Αβέρωφ πλημμυρεί το ένδοξον σκάφος και φιλεί το κατάστρωμά του» (Εμπρός, 7.4.1919).

Επιβλητικό Πάσχα

Ωστόσο, ο κατάπλους του “Αβέρωφ” στο λιμάνι της Σμύρνης συνέπεσε με τον εορτασμό του Πάσχα της χρονιάς εκείνης, προσδίδοντας έτσι ιδιαίτερη σημασία στη θρησκευτική εορτή (Έθνος, 4.4.1919). Όταν η πλώρη του “Αβέρωφ” εισερχόταν στο λιμένα της Σμύρνης ήταν Μεγάλη Τετάρτη 3 Απριλίου 1919. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, το πλήρωμα του “Αβέρωφ” εκκλησιάζονταν στο ναΐσκο του πολεμικού πλοίου. Οι επισκέψεις στο πολεμικό πλοίο συνεχίστηκαν αμείωτες, παρόλο που είχε αγκυροβολήσει δυο μίλια μακράν της προκυμαίας.

Η εφημερίδα Έθνος έγραφε ότι η τελετή της πρώτης Ανάστασης πανηγυρίστηκε «επιβλητικώς» τη νύχτα επί του καταστρώματος του Αβέρωφ εν μέσω συρροής κόσμου, καθώς και πολυάριθμων λέμβων, οι οποίες είχαν περικυκλώσει το πολεμικό. Χωρίς αμφιβολία, η Σμύρνη «εώρτασεν εφέτος ένα αλησμόνητον Πάσχα» (Έθνος, 9.4.1919). Ωστόσο, το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα, ισχυρό άγημα, αποτελούμενο από αξιωματικούς και ναύτες του “Αβέρωφ”, συνόδευσε τη δεύτερη Ανάσταση στη μητρόπολη της Αγίας Φωτεινής.

Όσον αφορά τις επίσημες τουρκικές αρχές αντιμετώπισαν με καχυποψία τον κατάπλου του ελληνικού πολεμικού πλοίου στο λιμάνι της Σμύρνης. Ο νομάρχης Σμύρνης, μιλώντας σε αξιωματικούς του Ναυτικού, προσπάθησε να αποσπάσει από αυτούς πληροφορίες σχετικά με τη διάρκεια παραμονής του “Αβέρωφ”. Το μεσημέρι της Μεγάλης Πέμπτης (4 Απριλίου) Τούρκοι αστυνομικοί διέταξαν τους ομογενείς να κατεβάσουν τις ελληνικές σημαίες. Μολονότι ο Ηλίας Μαυρουδής, επικεφαλής της ελληνικής αποστολής στη Σμύρνη, συνιστούσε χαμηλούς τόνους για αποφυγή “σκηνών”, εν τούτοις δεν έλειψαν μικροεπεισόδια από την πλευρά των ομογενών που δεν ήθελαν να συμμορφωθούν με τις διαταγές των Τούρκων (Έθνος 5.4.1912).

Αντιδράσεις του τουρκικού Τύπου

Αναφορικά με τον τουρκικό Τύπο της πόλης, υποδέχτηκε με αρκετή δυσαρέσκεια τον κατάπλου του “Αβέρωφ”, ενώ επιβλήθηκε μέχρι και λογοκρισία στον ελληνόφωνο Τύπο της Σμύρνης (Εμπρός 9.4.1919). Παράλληλα, η τουρκική εφημερίδα “Ανατολού” έγραφε ότι «ενώ το θωρηκτόν “Αβέρωφ” εισήρχετο ησύχως εις τον κόλπο της Σμύρνης, το όνομα “Αβέρωφ” εφέρετο εις τα στόματα όλων, ηκούετο εις κάθε σπίτι και καφενείον. Εις ολόκληρον την προκυμαίαν εσείοντο μανδήλια και ελληνικαί σημαίαι, μεγαλείτεραι από σεντόνια.

»Όλαι αι συνοικίαι άδειασαν και έβλεπε κανείς άνδρας, γυναίκας και παιδιά να τρέχουν προς την προκυμαίαν… τα “ζήτω” αντηχούσαν αδιακόπως, ο δε ελληνικός ύμνος εψάλλετο κάθε στιγμή. Ποτέ έως σήμερον δεν είχον υψωθή τόσες ελληνικές σημαίες και τόσον μεγάλες… Καΐκια, μαούνες, βάρκες μετέφερον ακαταπαύστως χιλιάδας κόσμου των κατωτάτων στρωμάτων μέχρι της ανώτερης κοινωνικής τάξεως. Επίσης, γυναίκες και παιδιά, όλοι αυτοί οι άνθρωποι φιλούσαν το θρυλικό καράβι και εθώπευον με το πρόσωπο των τα διάφορα μέρη του πλοίου δια να το αισθανθούν καλλίτερα. Οι ξένοι εγελούσαν δια την τρελλήν αυτήν εκδήλωσιν της χαράς» (Έθνος 5.4.1919).

Η τουρκική εφημερίδα κατέληγε με μια προφητική δήλωση ότι «Τούρκοι! χθες περίπολος εκ 16 ανδρών του “Αβέρωφ” περιήρχετο τας τουρκικάς συνοικίας. Η στάσις σας εκ της χθεσινής αυτής διαδηλώσεως είναι άξια συγχαρητηρίων. Φέρει εις τον νουν τους στίχους του ποιητού Ναμίκ Κεμάλ “με την ψυχραιμίαν και με την ησυχίαν μας πρέπει να παρασκευάσωμεν την εκδίκησιν”…!».