Στρέλτσι: Οι πραιτοριανοί του Ιβάν του Τρομερού

Με τον όρο “Στρέλτσι” δηλώνονταν ο στρατιώτης που έφερε εκηβόλο όπλο και έβαλλε με αυτό. Οι Στρέλτσι ήταν ένα σώμα πεζικού, εξοπλισμένο, αρχικά, με αρκεβούζια και κατόπιν μουσκέτα, που συγκροτήθηκε από τον Ιβάν τον Τρομερό, το 1552. Ήταν το πρώτο τακτικό σώμα του ρωσικού στρατού και συγκροτήθηκε στα πρότυπα των Οθωμανών γενίτσαρων. Η συγκρότησή τους ήταν αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων που ξεκίνησε ο Ιβάν ο Τρομερός.

Το πρώτο σύνταγμα, δυνάμεως 3.000 ανδρών, άρχισε να συγκροτείται το 1550, όταν ο Ιβάν επέλεξε τους άνδρες που θα εντάσσονταν σε αυτό από τους ελεύθερους, αστούς κυρίως, αλλά και μερικούς κουλάκους αγρότες. Το σύνταγμα συγκροτήθηκε και εγκαταστάθηκε στην συνοικία των “σπουργιτιών” της Μόσχας. Το σύνταγμα διοικείτο από τον «επικεφαλής των Στρέλτσι» (Streletski golova), όπως ονομαζόταν ο συνταγματάρχης.

Το σύνταγμα ήταν οργανωμένο σε έξι τάγματα των 500 ανδρών, έκαστο, τα οποία ονομάζονταν πεντακοσιαρχίες. Το κάθε τάγμα (Prikazy), ήταν οργανωμένο σε πέντε λόχους (Sotnik) των 100 ανδρών, έκαστος, με επικεφαλής έναν “εκατοντάρχη”. O κάθε λόχος διαιρείτο σε 10 δεκαρχίες, καθεμιά με έναν δέκαρχο επικεφαλής. Οι Στρέλτσι, εξαρχής, εξοπλίστηκαν με αρκεβούζια και αργότερα με, μακρύκαννα μουσκέτα, με κυρτές σπάθες, τύπου πάλας και με έναν μεγάλο πέλεκυ, με μήκος περί το 1,40 μ.

Η λεπίδα του πέλεκυ είχε σχήμα μισοφέγγαρου και είχε μήκος, στον κάθετο άξονα, περί τα 40-50 cm. Ο στειλεός, στο κάτω άκρο του, απέληγε σε σιδηρά αιχμή, ώστε να μπορεί να καρφωθεί στο έδαφος, ώστε ο πέλεκυς να χρησιμοποιείται και ως στήριγμα για το αρκεβούζιο ή το μουσκέτο των ανδρών. Οι άνδρες έφεραν τις κλασικές για την εποχή φυσιγγιοθήκες, τύπου τελαμώνα, αναρτημένες από τον αριστερό ώμο, στις οποίες κρέμονταν ξύλινες θήκες, με 10 προετοιμασμένα γεμίσματα πυρίτιδας. Σε μια επιπλέον ενδέκατη θήκη, υπήρχε πυρίτιδα άριστης ποιότητας, η οποία χρησιμοποιείτο ως εμπύρευμα.

Στις μάχες σώμα με σώμα ο εν λόγω πέλεκυς αποτελούσε ένα άκρως φονικό όπλο, ικανό να διχοτομήσει με ευκολία, ακόμα και έναν θωρακισμένο αντίπαλο. Επίσης οι άνδρες εκπαιδεύτηκαν να τον χρησιμοποιούν και ως δορυδρέπανο, στην αντιμετώπιση των επελάσεων του αντιπάλου ιππικού. Οι Στρέλτσι πληρώνονταν απευθείας από το κρατικό ταμείο.

Η αμοιβή των Στρέλτσι 

Ο κάθε στρατιώτης ελάμβανε μισθό τεσσάρων ρουβλίων τον χρόνο. Οι υπαξιωματικοί ελάμβαναν επτά ρούβλια, οι εκατοντάρχες (λοχαγοί) 12-20, ανάλογα με την αρχαιότητά τους και οι συνταγματάρχες 30-60 ανάλογα με την αρχαιότητα του συντάγματος, όταν κατόπιν οργανώθηκαν επιπλέον συντάγματα Στρέλτσι. Παράλληλα όμως οι Στρέλτσι είχαν εξασφαλισμένη και την δωρεάν τροφοδοσία τους από το κράτος.

Έτσι ο κάθε απλός στρατιώτης λάμβανε κάθε χρόνο περίπου 1.000 κιλά τροφίμων (δημητριακά, ρύζι και κρέας). Οι αξιωματικοί αμείβονταν και με τη χορήγηση αγροτικών κλήρων. Επίσης οι Στρέλτσι είχαν το δικαίωμα να εξασκούν το επάγγελμα που ασκούσαν πριν ενταχθούν στο σώμα και να κερδίζουν χρήματα από την εργασία τους, αρκεί να ήταν πάντα διαθέσιμοι για το σύνταγμά τους.

Οι αμοιβές αυτές ήταν ιδιαίτερα υψηλές για την εποχή, αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι την ίδια εποχή, ένας βογιάρος που εκτελούσε στρατιωτική υπηρεσία για τον τσάρο, αμείβονταν με 6-50 ρούβλια ετησίως, ανάλογα με το αξίωμά του. Στόχος όμως του Ιβάν ήταν ακριβώς να τσακίσει την ισχύ και τα προνόμια των βογιάρων, ισχυροποιώντας την αστική τάξη, από την οποία κυρίως προέρχονταν οι Στρέλτσι.

Οι άνδρες που εντάχθηκαν στο σώμα έπρεπε να είναι ελεύθεροι πολίτες, δηλαδή να μην είναι σκλάβοι ή δουλοπάροικοι. Οι άνδρες αυτοί θα αποτελούσαν μέρος της φρουράς του Ιβάν, θα φύλασσαν το κρατικό θησαυροφυλάκιο και θα προστάτευαν τις ξένες πρεσβείες στη Μόσχα. Επίσης είχαν αστυνομικά, αλλά και πυροσβεστικά καθήκοντα.

Τα καθήκοντα των Στρέλτσι

Το κράτος επίσης τους προμήθευε με τη στολή τους, η οποία συνίστατο από ένα μακρύ ένδυμα, τύπου καφτάνι, το οποίο έφτανε μέχρι και κάτω από το γόνατο και από έναν, ίδιου χρώματος με το καφτάνι σκούφο, επενδεδυμένο με λευκή γούνα, η οποία πρόβαλε στο περίγραμμα του σκούφου. Στο ύψος του στήθους στο καφτάνι φέρονταν σιρίτια, κίτρινου χρώματος συνήθως για τους στρατιώτες και χρυσοκέντητα ή αργυροκέντητα για τους αξιωματικούς και τους βαθμοφόρους.

Σταδιακά τα συντάγματα των Στρέλτσι αυξήθηκαν. Το 1ο Σύνταγμα των Στρέλτσι μετατράπηκε σε σύνταγμα έφιππου πεζικού, εφοδιασμένο με άλογα, για μεγαλύτερη ευκινησία. Σύντομα υπήρχαν οκτώ συντάγματα Στρέλτσι, με 7.000 συνολικά άνδρες. Στα τέλη δε της βασιλείας του Ιβάν, ο αριθμός τους είχε αυξηθεί σε 12.000. Τον 17ο αιώνα ο αριθμός των συνταγμάτων έφτασε τα 21, με παρατακτέα δύναμη περίπου 50.000 ανδρών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα έφιππα συντάγματα των Στρέλτσι είχαν μικρότερη δύναμη, περί τους 2.000 άνδρες έκαστο, σε σχέση με τα κοινά πεζοπόρα συντάγματα. Συντάγματα Στρέλτσι οργανώθηκαν σταδιακά σε όλες τις μεγάλες ρωσικές πόλεις, αποτελώντας την φρουρά, την αστυνομία και την πυροσβεστική καθεμίας από αυτές.

Στα συντάγματα των Στρέλτσι, πολλές φορές, δίνονταν και ελαφρά πυροβόλα, που χρησιμοποιούντο όπως τα αντίστοιχα ελαφρά πυροβόλα συνοδείας πεζικού στους δυτικοευρωπαϊκούς στρατούς, από τα μέσα του 17ου έως και τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Η ανάμιξή τους με την πολιτική, ειδικά την εποχή του Μεγάλου Πέτρου, οδήγησε στην διάλυση τους, δύο φορές, τη δεύτερη οριστικά.