Θύμιος Βαρβάκης-Αρετή Παπακόγκου: Ένα αχώριστο ζευγάρι στον αγώνα και στη ζωή

Καταγόμενος από το χωριό Κλήμα Ευπαλίου Δωρίδος, ο Θύμιος προσχώρησε στον ένοπλο αντιφασιστικό αγώνα έως το 1948. Συνέχισε την παράνομη δράση του έως το 1953, με τους ανελέητους χίτες να τον καταδιώκουν. Πήρε την απόφαση να φύγει στην Αθήνα, μαζί με τα δύο μικρότερης ηλικίας αδέλφια του, την Φρόσω και τον Κώστα, που σπούδαζαν. Ο Κώστας (†2018) ασχολήθηκε μάλιστα επιτυχώς με τη Διοικητική Λογιστική, εκδίδοντας σχετικά βιβλία, ενώ έγινε και καθηγητής στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Υποχρεωμένος να ψάχνει για δουλειά και να αλλάζει τόπο κατοικίας, αφού τα ονοματεπώνυμα υπαλλήλων δηλώνονταν στην Ασφάλεια, ο Θύμιος διατέλεσε συνεταίρος και λογιστής σε υφασματοβιομηχανία επί πενταετία. Αναλάμβανε μακέτες για εκτύπωση υφασμάτων, αξιοποιώντας την ευκολία του να σχεδιάζει. Και δεν αμέλησε να καλλιεργήσει τις εξαιρετικές δυνατότητές του στο σχέδιο, εγγραφόμενος μάλιστα στη σχολή ABC για σπουδές με αλληλογραφία. Η γνωριμία του με ικανό σχεδιαστή της διαφημιστικής εταιρείας ΑΛΜΑ στάθηκε αποφασιστική για να μάθει τα μυστικά του σχεδιασμού και της αναπαραγωγής εικόνων, που τα βελτίωσε με δικές του ευρεσιτεχνίες.

Οι καλές μέρες διακόπηκαν το 1951, καθώς απαίσιος καταδότης τον κάρφωσε, με αποτέλεσμα να φυλακιστεί στην Κόρινθο και να εξοριστεί επί δεκαοκτάμηνο στη Μακρόνησο, όπου εκείνος και οι 120 συγκρατούμενοί του φορτώνονταν πέτρες από λατομεία του νησιού. Στο απολυτήριό του, που το έχασε με όλα τα υπάρχοντά της οικογένειάς του στην καταστροφική πυρκαγιά του Καλάμου Αττικής το 1992, η διαγωγή του χαρακτηριζόταν κακίστη. Το 1956 έκανε τον γάμο του στον ναό του Αγίου Γεωργίου Κυψέλης με την ομοϊδεάτισσά του Αρετή, που την είχε γνωρίσει από την αδελφή της Σοφία και από τον σύζυγό της, Θόδωρο Ασημακόπουλο.

Με αδελφό που, μετά από προδοσία, τον εκτέλεσαν το 1947 για τις ιδέες του, η καταγόμενη από το Παχτούρι, χωριό της νότιας Πίνδου στον νομό Τρικάλων, Αρετή, οργανώθηκε στο ΕΑΜ Νέων το 1941. Ο αδελφός του Άρη Βελουχιώτη (1905-1945), λογοτέχνης, Μπάμπης Κλάρας (1910-1986), ο οποίος είχε γνωρίσει τον αδελφό της Νίκο, έγραψε, συγκρίνοντάς τον με τον Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (1898-1936): «Ένας πρόωρα και αυτός χαμένος ποιητής, στα 29 του μόνο χρόνια»…

Αδελφή της ήταν η σπουδαία αγωνίστρια, δασκάλα και κατόπιν συγγραφέας, Βάγια Παπακόγκου (1915-2011). Με την άλλη αδελφή της, Σοφία, και με συμμαθήτριά της, ίδρυσε στην τάξη της τον πρώτο αντιστασιακό πυρήνα του ΕΑΜ Νέων. Μάθανε να χειρίζονται και οι τρεις γραφομηχανή κρυμμένη στο σπίτι τους, συντάσσοντας αντιστασιακό υλικό και μοιράζοντάς το στην Καρδίτσα και στον Βόλο. Στις αρχές του 1942, οι Ιταλοί συνέλαβαν τις δύο αδελφές και τις υπέβαλαν σε οδυνηρές ανακρίσεις, χωρίς να τις κάμψουν. Σε έναν μήνα, τις απελευθέρωσαν.

Η Αρετή στην ΕΠΟΝ και στο ΚΚΕ

Με την ίδρυση του θεσσαλικού Ιερού Λόχου, που απορρόφησε και τις δυνάμεις του ΕΑΜ Νέων, η Αρετή εξακολούθησε την αντιστασιακή δράση της και πέρασε στην ΕΠΟΝ. Το 1943 την ειδοποίησαν ότι την πρόδωσαν στους Ιταλούς και ότι εκείνοι θα προχωρούσαν στη σύλληψή της. Με συντρόφισσές της παράτησε το σπίτι και το σχολείο της, μετακινούμενες στην ελευθερωμένη από τον ΕΛΑΣ περιοχή του νομού Τρικάλων. Δούλεψαν σε χωριά του κάμπου, στα δυτικά του νομού. Στη συνέχεια τις έστειλαν στην ορεινή περιοχή του δήμου Αργιθέας. Το 1943, η Αρετή εντάχθηκε στο ΚΚΕ και το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου την βρήκε στη Φαρκαδόνα, όπου την εξέλεξαν γραμματέα του επαρχιακού συμβουλίου της ΕΠΟΝ και εργάστηκε έως το καλοκαίρι του 1944.

Τότε, το Πανθεσσαλικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ την έστειλε στον κάμπο Λάρισας και στην Αγιά, έως την απελευθέρωση, τον Οκτώβριο του 1944, οπότε μπήκε στη Λάρισα. Παράτολμη και γενναία, έζησε στην παρανομία, φροντίζοντας συναγωνιστές της, διανέμοντας προκηρύξεις και αναρτώντας συνθηματική εικόνα για το ΕΑΜ σε κεντρικό κτήριο της Αθήνας. Πλήρωσε τη στάση της με εξορία στον Άη Στράτη, στο Τρίκερι και στις φυλακές Αβέρωφ. Στα ενδιάμεσα διαστήματα, δούλεψε από εργάτρια εργοστασίου μέχρι πωλήτρια λουλουδιών σε νυχτερινό κέντρο, για να καταλήξει στην άγνωστη ακόμα για την Ελλάδα διαφήμιση.

Οι παραγγελίες που εξασφάλιζε το ζευγάρι πήγαιναν καλά. Προέκυψαν πολλαπλές συνεργασίες του για διαφημιστικές καταχωρίσεις σε ημερήσια και σε περιοδικά έντυπα. Τον πρώτο λόγο τον είχε η Αρετή, η οποία έπεισε τον Θύμιο και τον φίλο τους, Θόδωρο Ασημακόπουλο, να ενώσουν τις δυνάμεις τους. Καρπός της τριπλής συνεννόησης, η διαφημιστική εταιρεία ΦΗΜΗ στην οδό Κολοκοτρώνη 11, στην περιοχή των τυπογραφείων. Η εταιρεία δεν άργησε να επιβεβαιώσει το όνομά της! Στο μεταξύ, η οικογένεια Βαρβάκη έχει αποκτήσει τρεις κόρες: την Κάτια, την Βάσω και την Ράνια. Η Κάτια ασχολείται με τη ζωγραφική, η Βάσω με την επιμέλεια εκδόσεων, η Ράνια με την εικονογράφηση.

Η Απριλιανή Δικτατορία χτύπησε τον Θύμιο με νέα εξορία στη Γυάρο, εξορία που είχε ως αποτέλεσμα η οικογένειά του να ζοριστεί για την επιβίωση. Ο Θύμιος τότε αρρώστησε βαριά στους πνεύμονες. Πηγή δυναμισμού πάντα, η Αρετή δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια: κατέφυγε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, σε πρεσβείες και σε άλλες υπηρεσίες, προκειμένου να νοσηλευθεί όπως έπρεπε ο σύζυγός της. Όντως ο Θύμιος μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Σύρου, όπου οι γιατροί μπόρεσαν να τον σώσουν και να επιστρέψει στην οικογένειά του, δίνοντας το παρόν στην Ασφάλεια δυο-τρεις φορές την εβδομάδα και κληρονομώντας κρίσεις άσθματος…

Η Αρετή μείωσε την παρουσία της στη διαφημιστική εταιρεία και επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στην οικογένεια, η οποία είχε μετακομίσει από το κέντρο της Αθήνας στο προάστιο του Χολαργού. Την πολιτική δράση της την ξαναβρήκε κατά τη Μεταπολίτευση, ως ιδρυτικό μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης Χολαργού, ενώ την εξέλεξαν γραμματέα της Κομματικής Οργάνωσης Βάσης Χολαργού-Παπάγου. Οργανωμένη στο ΚΚΕ, παρέμεινε, μέχρι το τέλος της στον Κάλαμο, καλοσυνάτη και ευγενής σύντροφος και μητέρα.

Ο Θύμιος εκδότης, φωτογράφος και καλλιτέχνης

Ο Θύμιος είχε ιδρύσει από τη δεκαετία του 1960 στην οδό Κολοκοτρώνη 15 τον εκδοτικό οίκο ΑΥΛΟΣ, στον οποίον εξέδωσε και επίτομα Άπαντα (Ποίηση – Πεζός Λόγος – Μελετήματα – Γράμματα) του άτυχου Κώστα Κρυστάλλη (1868-1894), με εισαγωγή, κατάταξη και σχόλια του Κ. Πορφύρη (Πορφύρη Κονίδη, 1910-1967), ενώ ανέλαβε και διεκπεραίωσε το 1978 την εγκυκλοπαίδεια “Για σας, παιδιά”, που είχε μπει σε πολλά ελληνικά σπίτια. Συνεργάστηκε επιπλέον και με την κόρη του Βάσω, την Βασούλα όπως την έλεγε, στην επιμέλεια και έκδοση εντύπων.

Επινοητικός και επιτήδειος, ήταν δαιμόνιος μάστορας στις γραφικές τέχνες. Όπως σημειώνει στη διδακτορική διατριβή του με τίτλο “Η ιστορική εξέλιξη των ελληνικών τυπογραφικών στοιχείων: από την αναλογική έως την ψηφιακή εποχή”, το 2022, ο επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Γραφιστικής και Οπτικής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Γιώργος Δ. Ματθιόπουλος, ο Θύμιος μετέφερε για χρήση στη μηχανή της τιτλέζας ελληνικές οικογένειες γραμμάτων της εταιρείας Letraset σε αρνητικές μητροθήκες (φιλμ), με σκοπό να πλαισιώνει τη στοιχειοθεσία κειμένων, βοηθώντας έτσι γραφίστες και εκδοτικούς οίκους.

Κατά τα τελευταία χρόνια, εκδήλωσε στον Κάλαμο, όπου ζούσε με την Αρετή σε αγρόκτημα με ζώα, την αγάπη του για τη χειροποίητη επιπλοποιία. Είχε στήσει στο υπόγειό του εξοπλισμένο ξυλουργείο, στο οποίο φιλοτεχνούσε ποικίλα οικιακά έπιπλα, περνώντας τις ώρες του και χαρίζοντάς τα σε φίλους και σε επισκέπτες. Αναγνώριση της αγωνιστικής προσφοράς ήταν η βράβευσή του το 2024 από την Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη. Το περιοδικό “Δρόμοι της Ειρήνης” το σχεδιάζει και το σελιδοποιεί ακόμα η κόρη του Βάσω. Υπερήλικος, το 2016 συμμετείχε στην οργανωμένη από την Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη 36η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης…