Το ελληνικό 34ο Σύνταγμα στη μάχη της Χερσώνας

Μετά την απόφαση επέμβασης κατά των Μπολσεβίκων στην Ουκρανία οι Γάλλοι απέστειλαν πενιχρές δυνάμεις στην περιοχή αιτούμενοι και την συνδρομή της Ελλάδας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συμφώνησε και έδωσε εντολή για την αποστολή του Α’ Σώματος Στρατού. Το πρώτο ελληνικό τμήμα που έφτασε στην Ουκρανία ήταν το 34ο Σύνταγμα Πεζικού Πειραιώς.

Στις 11 Ιανουαρίου 1919 οι Γάλλοι αποφάσισαν την αποστολή δυνάμεων στην πόλη της Χερσώνας. Το απόσπασμα που συγκροτήθηκε για την εν λόγω αποστολή αποτελείτο από το 1ο Τάγμα Πεζικού (του 34ου Συντάγματος), έναν μειωμένης σύνθεσης λόχο του γαλλικού 176ου Συντάγματος Πεζικού και άλλων μικρών γαλλικών τμημάτων, υπό τον Γάλλο  ταγματάρχη Λανσόν.

Το ελληνικό τάγμα με την άφιξή του βοήθησε στην εμπέδωση της τάξης. Στις 17 Φεβρουαρίου οι Μπολσεβίκοι εκδήλωσαν την πρώτη τους επίθεση κατά της πόλης, αλλά αποκρούστηκαν. Έτσι ετοιμάστηκαν εντατικότερα. Στο μεταξύ και οι συμμαχικές δυνάμεις στη Χερσώνα ενισχύθηκαν. Στις 22 Φεβρουαρίου, όταν επαναλήφθηκε η επίθεση των Μπολσεβίκων οι αμυνόμενοι διέθεταν το 1ο Τάγμα Πεζικού του 34ου Συντάγματος υπό τον ταγματάρχη Κωνσταντίνο Βλάχο ή Πράσσο, τον 1ο και 2ο Λόχο του ελληνικού 7ου Τάγματος Πεζικού, δύο μειωμένης σύνθεσης γαλλικούς Λόχους Πεζικού και μια διμοιρία πολυβόλων και δύο γαλλικούς ουλαμούς με συνολικά τέσσερα πυροβόλα των 65mm.

Οι δυνάμεις αυτές είχαν αναπτυχθεί ως εξής: Ο 1ος Λόχος του 34ου Συντάγματος, υπό τον υπολοχαγό Ματθιό, είχε ταχθεί στον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης. Στο προάστιο Μπογιένα είχε αναπτυχθεί ο 1ος Λόχος του 7ου Τάγματος και ένα γαλλικός Λόχος. Στο προάστιο Ζαμπόλκα είχε αναπτυχθεί ο 2ος Λόχος του 7ου Τάγματος και ο έτερος γαλλικός λόχος. Στο λιμάνι είχε αναπτυχθεί τμήμα του 2ου Λόχου του 34ου Συντάγματος, ενώ στο φρούριο της πόλης είχαν αναπτυχθεί οι υπόλοιπες δυνάμεις του 1ου Τάγματος του 34ου Συντάγματος. Ο 1ος Λόχος είχε ενισχυθεί με δύο ελληνικά και τέσσερα γαλλικά στοιχεία πολυβόλων.

Η έφοδος των Μπολσεβίκων

Γύρω στις 09.00 το πρωί της 22ας Φεβρουαρίου εχθρικές δυνάμεις, της 17ης Μεραρχίας των Σοβιέτ του αταμάνου Γρηγόριεφ, υποστηριζόμενες από πυροβολικό και πυρά τεθωρακισμένων αμαξοστοιχιών, εξόρμησαν. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γρηγόριεφ, στις 16 Φεβρουαρίου είχε τηλεφωνική συνδιάλεξη με τον Έλληνα υπολοχαγό Ηλία Ματθιό, διοικητή του 1ου Λόχου που φρουρούσε τον σιδηροδρομικό σταθμό, ζητώντας του να καταθέσει τα όπλα, τονιζοντάς του την συντριπτική αριθμητική υπεροχή των δυνάμεών του. «Μην λησμονείτε όμως τας Θερμοπύλας και πεισθήτε ότι όταν οι Έλληνες ευρεθούν εις την ανάγκη να κτυπήσουν, κτυπούν ελληνικά», ήταν η απάντηση του γενναίου υπολοχαγού.

Οι επιτιθέμενοι πίεσαν ιδιαίτερα τις δυνάμεις στο προάστιο Μπογιένα και στον σιδηροδρομικό σταθμό. Στο Μπογιένα οι Μπολσεβίκοι υποχρέωσαν σε υποχώρηση τον 1ο Λόχο, αλλά με αντεπίθεση δια της λόγχης απωθήθηκαν. Σταδιακά όμως επανήλθαν με συντριπτικά ανώτερες αριθμητικά δυνάμεις. Οι επιτιθέμενοι κατέλαβαν το τηλεγραφείο και το τηλεφωνείο της πόλης, περικυκλώνοντας σχεδόν τους αμυνόμενους στον σιδηροδρομικό σταθμό. Ο Γάλλος επικεφαλής, ταγματάρχης Λανσόν, βλέποντας την κατάσταση ζήτησε ενισχύσεις. Όμως μόνο 130 άνδρες ήταν διαθέσιμοι και αυτοί δεν μπορούσαν να φτάσουν νωρίτερα από το μεσημέρι της επομένης ατμοπλοϊκώς από την Οδησσό.

Στην Χερσώνα η μάχη εξελισσόταν άγρια με τους Έλληνες να πολεμούν ηρωικά, απωθώντας τον εχθρό και κρατώντας τις θέσεις τους ώσπου έπεσε η νύκτα. Τότε κατάφεραν να ανακαταλάβουν και ορισμένες απολεσθείσες θέσεις. Το βράδυ ο 1ος Λόχος αντικαταστάθηκε στον σιδηροδρομικό σταθμό από τον 3ο Λόχο του 34ου Συντάγματος. Την επομένη, 23η Φεβρουαρίου, οι μπολσεβίκοι επανέλαβαν την επίθεση. Ο 1ος Λόχος υποχρεώθηκε σε υποχώρηση από το Μπογιένα πιεζόμενος προς το φρούριο. Σε ενίσχυσή του στάλθηκε ένας ακόμα Λόχος. Οι δύο ελληνικοί λόχοι μαζί τρεις φορές απώθησαν τους εχθρούς. Η αριθμητική υπεροχή των τελευταίων ήταν καταθλιπτική.

Ο γενναίος υπολοχαγός Ματθιός πυροβολήθηκε από μια γυναίκα και αντικαταστάθηκε από τον υπολοχαγό Καπέτο. Στο μεταξύ η πίεση των μπολσεβίκων κατέστη αφόρητη και στον σιδηροδρομικό σταθμό αλλά και στο Ζαμπόλκα. Παρόλα αυτά οι αμυνόμενοι κράτησαν μέχρι που έπεσε το σκοτάδι και οι επιθέσεις χαλάρωσαν. Ο Λανσόν κατόπιν τούτου αποφάσισε να εγκαταλείψει την πόλη. Όμως στις 18:15 αφίχθησαν οι 130 άνδρες από την Οδησσό και προφανώς πιστεύοντας ότι θα σταλούν επιπλέον ενισχύσεις, όπως και έγινε, άλλαξε γνώμη.

Την επομένη, 24 Φεβρουαρίου, οι Μπολσεβίκοι ξεκίνησαν τη επίθεση στις 06.00 το πρωί και κατάφεραν να καταλάβουν τον σιδηροδρομικό σταθμό. Ο 3ος Λόχος υποχώρησε κανονικά, παραλαμβάνοντας και τους τραυματίες του. Ο ένας γαλλικός Λόχος στο μεταξύ παγιδεύτηκε, αλλά κατάφερε να υποχωρήσει προς το λιμάνι. Από την στιγμή αυτή και μετά όμως επικράτησε σύγχυση. Ο ταγματάρχης Βλάχος έχασε την επαφή με τον Λανσόν. Περί τις 13.30 οι Μπολσεβίκοι εξαπέλυσαν επίθεση κατά του φρουρίου. Ο Βλάχος, επιστρατεύοντας ακόμα και τους γραφείς και τους μαγείρους, τους απέκρουσε. Η κατάσταση όμως ήταν πλέον τραγική. Τα πολυβόλα είχαν “λιώσει” από την υπερθέρμανση και τα πυρομαχικά τελείωναν.

Γαλλικές καντρίλιες

Ευτυχώς αφίχθησαν πράγματι ενισχύσεις. Ήταν το ελληνικό 1ο Σύνταγμα Πεζικού υπό τον αντισυνταγματάρχη Νικόλαο Ρόκα με το 1ο Τάγμα του. Μαζί τους ήταν και ο διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας Πεζικού συνταγματάρχης Γαργαλίδης και ο Γάλλος αντισυνταγματάρχης ντε Κλαβιέρ που, κακώς, εφόσον ο Γαργαλίδης ήταν ανώτερος, ανέλαβε, αποικιακώ δικαίω, τη διοίκηση. Ο Γαρδαλίδης, σε συνεννόηση με τον Γάλλο, διέταξε το 1ο Τάγμα να αποβιβαστεί από τα πλοία και να λάβει επαφή με τους αποκλεισμένους στο φρούριο Έλληνες.

Εκεί η κατάσταση ήταν τραγική και ο Βλάχος, καθώς δεν υπήρχαν πλέον πυρομαχικά, με τη σύμφωνη γνώμη των ανδρών του, είχε αποφασίσει τη διενέργεια εφόδου δια της λόγχης, εξασφαλίζοντας έναν ένδοξο και έντιμο θάνατο. Η θυσία τους δεν χρειάστηκε τελικά καθώς στις 17:15 περίπολος του 1ου Τάγματος ήρθε σε επαφή μαζί τους. Στο μεταξύ αφίχθη στο λιμάνι και το πλοίο που μετέφερε ενισχύσεις, τις οποίες ο Γαργαλίδης έθεσε σε ετοιμότητα. Την ίδια ώρα ο ντε Κλαβιέρ δεν ήξερε τι να κάνει. Όταν δε τον ρώτησε ο Γαργαλίδης περί του πρακτέου θύμωσε!

Διατηρώντας την ψυχραιμία του έναντι του υπερόπτη Γάλλου, ο Έλληνας συνταγματάρχης συνέχισε να τον ρωτά τι θα γίνει, θα αποχωρούσαν ή θα συνέχισαν τον αγώνα; Τελικά εδέησε να αποφασίσει την αποχώρηση. Στο μεταξύ ο Γαργαλίδης διέταξε την αποβίβαση διλοχίας του 1ου Τάγματος προς υποβοήθηση της υποχώρησης των στο φρούριο κλεισμένων ελληνικών δυνάμεων. Η αποχώρηση ξεκίνησε τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Φεβρουαρίου και ολοκληρώθηκε γενικά επιτυχώς. Εγκαταλείφθηκαν όμως όλα τα πυροβόλα και επτά ελληνικά πολυβόλα, μαζί με όλα τα μεταγωγικά του, ενώ και λίγοι Έλληνες στρατιώτες δεν κατάφεραν να επιβιβαστούν.

Αμέσως μετά την αποχώρηση της συμμαχικής δύναμης εισήλθε στην πόλη η 17η Μεραρχία των Σοβιέτ την οποία αντιμετώπισαν επί τρεις ημέρες πέντε ελληνικοί λόχοι τυφεκιοφόρων και ένας λόχος πολυβόλων μαζί με 200-250 περίπου Γάλλους. Οι Έλληνες και οι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης που είχαν αιτηθεί την προστασία των συμμαχικών δυνάμεων θανατώθηκαν από τους Μπολσεβίκους, μαζί με λίγους Έλληνες στρατιώτες που έχασαν τον προσανατολισμό τους το βράδυ και δεν κατάφεραν να επιβιβαστούν στα πλοία. Η μάχη της Χερσώνας ήταν ιδιαίτερα αιματηρή για τα ελληνικά όπλα. Συνολικά 117 Έλληνες σκοτώθηκαν και 140 τραυματίσθηκαν. Οι Γάλλοι είχαν 11 νεκρούς και 21 τραυματίες.