Το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας δια χειρός του Ιερέα Σταύρου Ρέντζου

Ο Ελληνικός Στρατός που μετά την μεγάλη μάχη του Μπιζανίου είχε απελευθερώσει τον Φεβρουάριο 1913 τα Ιωάννινα, συνέχισε την νικηφόρα προέλαση του προς Χιμάρα, Αργυρόκαστρο, Τεπελένι, Πρεμετή, Ερσέκα και Κορυτσά. Τον Φθινόπωρο όμως έλαβε εντολή εκκένωσης των περιοχών αυτών, οι οποίες είχαν καταχωρηθεί στην Αλβανία. Στο κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε άτακτες ομάδες μουσουλμάνων Αλβανών βιαιοπραγούσαν και λεηλατούσαν τις ελληνικές κοινότητες,

Ενώπιον αυτής της κατάστασης και σε συνδυασμό με την γενικότερη απογοήτευση των Ορθοδόξων που έβλεπαν ότι μετά την οθωμανική κατοχή θα βρίσκονταν εκ νέου σε κράτος, όπου υπερείχε το μουσουλμανικό στοιχείο, εκπρόσωποι των προαναφερθέντων περιοχών συγκεντρώθηκαν στο Αργυρόκαστρο και ανακήρυξαν την Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου. Την επαύριον σχηματίστηκε Κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο-Χρηστάκη Ζωγράφο, γιο του μεγάλου εθνικού ευεργέτη.

Η Διακήρυξη της Βορείου Ηπείρου

Στις 23 Φεβρουαρίου κυκλοφόρησε η γνωστή Διακήρυξη προς τον Λαό της Ηπείρου που περιείχε στην ουσία τους σκοπούς ίδρυσης και το κυβερνητικό πρόγραμμα σε αδρές γραμμές. Παρά την αμφισβήτηση από την κυβέρνηση των Αθηνών και την υποστήριξη που έδωσαν στον πρίγκιπα της Αλβανίας, Βιδ, οι Μεγάλες Δυνάμεις, η Κυβέρνηση του Ζωγράφου κατάφερε να πετύχει βασικούς στόχους, έχοντας την στήριξη της τοπικής κοινωνίας και πλήθους εθελοντών από τον ευρύτερο ελληνικό χώρο. Κυρίως κατάφερε να απωθήσει τις άτακτες αλβανικές δυνάμεις και να εξασφαλίσει τη συλλογική προστασία των ελληνικών και ορθόδοξων κοινοτήτων.

Στο πλαίσιο αυτό των συνεχών πιέσεων και δεδομένης της αδυναμίας υλοποίησης του οράματος ένωσης με την Ελλάδα, βασικό επίτευγμα σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο θα πρέπει να θεωρείται η Υπογραφή στην Κέρκυρα του γνωστού Πρωτοκόλλου περί των Προνομίων της Βόρειας Ηπείρου. Το κείμενο με τις υπογραφές αφενός της Αυτόνομης Κυβέρνησης, αφετέρου εκπροσώπου του Πριγκιπάτου της Αλβανίας, είχε την αναγνώριση των Μεγάλων Δυνάμεων που είχαν μεσολαβήσει για την υπογραφή του.

Αυτά τον Μάη 1914. Τους θερινούς μήνες ακολούθησε στη Μέση Αλβανία μεγάλη εξέγερση Νεοτούρκων που εξανάγκασε σε φυγή τον Πρίγκιπα Βιδ. Ξεκίνησε αμέσως μετά ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και τον Οκτώβριο 1914 –με τη συναίνεση των Μεγάλων Δυνάμεων– ο Ελληνικός Στρατός ανακατέλαβε τις περιοχές με εντολή την επιβολή τάξης και την αποφυγή συγκρούσεων στο χώρο. Η λεπτομέρεια έχει τη σημασία της καθώς το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας δεν δοκιμάστηκε στην πράξη. Η kυβέρνηση του Ζωγράφου παρέδωσε στη διάδοχη κατάσταση με την παρουσία του Ελληνικού Στρατού.

Αντίγραφο από το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας

Αντί άλλης ειδικής αναφοράς στην 110η επέτειο από την ανακήρυξη της Αυτονόμου Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου, αναφέρουμε σήμερα ένα σπάνιο αντίγραφο του “Εν Κερκύρα Επισήμου Πρωτοκόλλου”. Πρόκειται για μια χειρόγραφη αντιγραφή από σχετικό έντυπο βιβλιάριο που κυκλοφορούσε στην Χιμάρα στα χρόνια του κομμουνιστικού καθεστώτος. Τούτο αναβαθμίζει την ιστορική σημασία του.

Το εντοπίσαμε προσφάτως στα Κρατικά Αρχεία της Αλβανίας στο πλαίσια έρευνας για τις κακουχίες από τη Σιγκουρίμι (μυστική αστυνομία) σε βάρος Ορθοδόξων κληρικών της Βορείου Ηπείρου. Συμπεριλαμβάνεται στο φάκελο ανακρίσεων και καταδίκης του αείμνηστου ιερέα Σταύρου Ρέτζου από το κεφαλοχώρι Δίβρη στους Αγίους Σαράντα. Υπηρετούσε στη Χιμάρα το 1963 και του είχε δώσει το βιβλιαράκι ο Γεώργιος Σίμος προς ανάγνωση. Ήταν περίοδος απόγνωσης και σχετικά κείμενα έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στην εμψύχωση των Ελλήνων και στη διατήρηση της ελπίδας…

Επειδή προφανώς θα το επέστρεφε, ο αείμνηστος ιερέας το αντέγραψε προς ιδίαν χρήση. Μόνο που σε έφοδο των ανδρών της Σιγκουρίμι και κατά τον έλεγχο της κατοικίας που διέμενε το εντόπισαν και αποτέλεσε στην ουσία βασικό αποδεικτικό της κατηγορίας εις βάρος του.

Η προσεκτική μελέτη της πολυσέλιδης δικογραφίας καταδεικνύει ότι σημερινές πρακτικές διώξεων στελεχών του γηγενούς Ελληνισμού δεν διαφέρουν ουσιαστικά απ’ την σύλληψη, την ανάκριση, την σύσταση κατηγορητηρίου και εν τέλει επιβολή ποινής στον μάρτυρα Ιερέα στον οποίο αναφερόμαστε πριν 60 χρόνια.

Ο Ιερέας Σταύρος Ρέτζος

Δεν ήταν η πρώτη καταδίκη του αείμνηστου Ιερέα Σταύρου Ρέτζο, ούτε η μοναδική. Είναι δεκάδες οι περιπτώσεις κληρικών που διώχθηκαν, βασανίστηκαν, εκτελέστηκαν, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν και αποσχηματίστηκαν βιαίως. Δεδομένου ότι δεν είχε ακόμη θεσπιστεί νόμος απαγόρευσης της θρησκείας βασική κατηγορία ήταν η ελληνική τους καταγωγή, η ελληνική παιδεία και γλώσσα, καθώς και οι επικοινωνίες που είχαν πριν την στεγανοποίηση των συνόρων με την Ελλάδα. Είχε χάρισμα και χάρη. Ασκούσε κατά συνέπεια επιρροή στην κοινωνία και ως εκ τούτου αποτελούσε εν δυνάμει κίνδυνο για το καθεστώς.

Ο πατήρ Σταύρος Ρέτζος γεννήθηκε το 1903 στη Δίβρη. Το 1907 οικογενειακώς μετακινήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και το 1910 επέστρεψαν στο χωριό τους, όπου και πήρε δημοτική παιδεία. Εργάστηκε στη συνέχεια στην Κέρκυρα για δύο χρόνια και το 1919 βρέθηκε για εργασία στην Αθήνα. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή επαναπατρίζεται στη Δίβρη και το 1928 ορίζεται δημοδιδάσκαλος στο γειτονικό χωριό Γράβα.

Χειροτονείται ιερέας το 1932 σε περίοδο εξ ίσου δύσκολη για τον γηγενή Ελληνισμό και την Ορθοδοξία στην Αλβανία. Υπηρέτησε ως Ιερέας στη Δίβρη και στη συνέχεια στη Νίβιτσα Χιμάρας για 13 χρόνια. Συνέχισε και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να είναι εφημέριος εκεί.

Ωστόσο, στο πλαίσιο του μεγάλου διωγμού που άσκησε το καθεστώς Χότζα, αφού είχε υποθετικά νομιμοποιηθεί δια του Δημοψηφίσματος τον Δεκέμβριο 1945, συνελήφθη και εξέτισε ποινή φυλάκισης τριών ετών. Στη συνέχεια ήταν εφημέριος ιερέας στα κεφαλοχώρια του βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού: Δίβρη, Αλίκο, Μουρσί, Μονή Μεσοποτάμου και από τον Απρίλιο 1952 έως τη σύλληψη του στον Μάιο 1963 στη Χιμάρα.

Μετά την σύλληψή του από τη Σιγκουρίμι, όπως σε γενικές γραμμές αναφέρθηκε, καταδικάστηκε τελεσίδικα σε άλλα επτά χρόνια στέρησης της ελευθερίας του για «προπαγάνδα κατά της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας» και «συνεργασία με την ελληνική και αγγλο-αμερικανική κατασκοπεία». Δεν κατάφερε να εκτίσει το σύνολο της ποινής που του επέβαλαν το Ποινικό Δικαστήριο Αυλώνας στις 5 Νοεμβρίου 1963 και την οποία επιβεβαίωσε το Ανώτατο Δικαστήριο στις 9 Δεκεμβρίου 1963. Πέθανε στις φρικτές φυλακές Μπουρέλι…