Ζιγιά Γκιοκάλπ: Ο πατέρας του τουρκικού εθνικισμού

Το έργο του επικεντρώθηκε στη δημιουργία μιας νέας εθνικής ιδεολογίας που θα αντικαθιστούσε το πολυεθνοτικό και θρησκευτικό πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με εθνική ταυτότητα που θα όριζε τον σύγχρονο τουρκικό λαό. Η ιδεολογία του Ζιγιά Γκιοκάλπ στηρίζεται σε τρεις πυλώνες. Στον τουρκισμό, ως εθνική ταυτότητα βασισμένη στη γλώσσα, την ιστορία και την παράδοση. Στον Μοντερνισμό, δηλ. στην ανάγκη εκσυγχρονισμού με εκπαίδευση, επιστήμη και δυτικά πρότυπα και στην κοινωνική συνοχή, βάσει της θεωρίας του έθνους ως μια “ηθική κοινότητα” όπου το άτομο αντλεί αξία από την ταύτιση με το έθνος.

Μέσα απ’ αυτήν τη σύλληψη, το έθνος νοείτο ως οργανική κοινότητα υπέρτερη του ατόμου, η οποία συγκροτεί την κοινωνική και πολιτική συνοχή. Το έργο του “Αρχές Τουρκισμού” (Türkçülüğün Esasları) εκδόθηκε το 1923. Αποτελεί το θεμελιώδες μανιφέστο του τουρκικού εθνικισμού.

Σ’ αυτό, ο Γκιοκάλπ διατυπώνει θέσεις, όπως ότι η γλώσσα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της εθνικής ταυτότητας, ενώ ο λαϊκός πολιτισμός (hars) συνιστά την πηγή της αυθεντικότητας του έθνους. Παράλληλα, εισάγει τη διάκριση ανάμεσα στον δυτικό “πολιτισμό” (medeniyet), τον οποίο η Τουρκία πρέπει να υιοθετήσει για εκσυγχρονισμό, αλλά και την εθνική “κουλτούρα” (hars), που πρέπει να διατηρηθεί. Αυτή η διάκριση αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο της Κεμαλικής ιδεολογίας και της πολιτικής στρατηγικής της εποχής.

Οι θεωρίες του Γκιοκάλπ 

Οι θεωρίες του Γκιοκάλπ είχαν καθοριστική επίδραση στην κεμαλική μεταρρυθμιστική πολιτική. Οι ιδέες του υποστήριξαν την ίδρυση ενός κοσμικού, εθνοκεντρικού κράτους και επηρέασαν το εκπαιδευτικό, πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο της Τουρκίας. Ωστόσο, η εθνοκεντρική προσέγγιση περιόρισε τη θέση των μη τουρκικών και μη μουσουλμανικών κοινοτήτων, οδηγώντας σε πολιτικές αφομοίωσης ή/ και αποκλεισμού-διώξεων.

Συμπερασματικά, ο Ζιγιά Γκιοκάλπ υπήρξε θεμελιωτής της θεωρητικής βάσης του τουρκικού έθνους-κράτους και καθοριστικός για τη μετάβαση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη σύγχρονη Τουρκία. Το έργο του Αρχές Τουρκισμού παραμένει βασικό ανάγνωσμα για την κατανόηση της κεμαλικής ιδεολογίας, της πολιτισμικής ταυτότητας και των κοινωνικών δυναμικών της σύγχρονης Τουρκίας. Παράλληλα, η ιδεολογία του ενσωμάτωσε τάσεις αποκλεισμού, οι οποίες συνεχίζουν να επηρεάζουν τη χώρα μέχρι σήμερα.

Η επιτύμβια στήλη του Ζιγιά

Η επιτύμβια στήλη του, στην Πόλη, γράφει:

Bismillahirrahmanirrahim

Samimiyetle çalış; kim millete hizmet etmezse,
izzetle dünyadan ayrılsın ama cennete girmesin.

Vatanın menfaati için öl; milletin kalbinde yaşa.
İnsanın en yüce görevi işte budur.

Merhum Mehmet Ziya Gökalp
Ruhuna Fatiha
Vefat: 1340 Hicrî (1924 Miladî)

Στ’ όνομα του Θεού του Ελεήμονος και Φιλεύσπλαχνου

Δούλευε με ειλικρίνεια∙
όποιος δεν υπηρετεί το έθνος,
ας φύγει με αξιοπρέπεια από τον κόσμο, αλλά να μην μπει στον Παράδεισο.

Πέθανε για το συμφέρον της πατρίδας∙
ζήσε στις καρδιές του έθνους.
Αυτό είναι το ύψιστο καθήκον του ανθρώπου.

Τάδε έφη, ο μακαρίτης Μεχμέτ Ζιγιά Γκιοκάλπ
Ας αναγνωστεί Φάτιχα για την ψυχή του
Απεβίωσε το έτος 1340 (1924 μ.Χ.)

* Το έτος 1340 που είναι χαραγμένο στην επιτύμβια στήλη του Ζιγιά Γκιοκάλπ δεν είναι έτος Εγίρας (Ηicrî), αλλά Rûmî takvim (ημερολόγιο ρωμιών), δηλαδή το Οθωμανικό πολιτικό ημερολόγιο που χρησιμοποιούσαν στον 19ο-αρχές 20ού αιώνα για διοικητικές και πολιτικές πράξεις. Αντιστοιχεί στο Γρηγοριανό έτος 1924.