Καζάνι που βράζει η Ειδομένη

Η έστω και προσωρινή αποχώρηση των ΜΚΟ από την Ειδομένη επιβεβαίωσε αυτό που οι περισσότεροι υποψιάζονταν. Αρνούμενη να νομιμοποιήσει τον εκεί καταυλισμό, η κυβέρνηση ουσιαστικά έχει ως ένα βαθμό παραχωρήσει στις ΜΚΟ τη διαχείριση του προβλήματος που έχει προκύψει. Η αποχώρησή τους, λοιπόν, προκάλεσε την άμεση κατάρρευση των δομών σίτισης και περίθαλψης. Παρ’ ότι οι περισσότερες δειλά-δειλά επέστρεψαν, η κατάσταση μυρίζει μπαρούτι.

Τα “σπάσανε” κυβέρνηση-ΜΚΟ

Ο αρμόδιος για τη μεταναστευτική πολιτική κυβερνητικός εκπρόσωπος Γιώργος Κυρίτσης υποστήριζε λίγες ημέρες νωρίτερα ότι «οι ΜΚΟ είναι σύμμαχοι στην προσπάθειά μας», αλλά το κλίμα στη σχέση των αλλοτινών συμμάχων φαίνεται να έχει αλλάξει δραστικά. Η μέριμνα, άλλωστε, των ΜΚΟ είναι οι πρόσφυγες και μετανάστες και όχι η αναχαίτιση των εισροών και η επιβολή μίας τάξης. Για την ακρίβεια, οι πρόσφυγες και μετανάστες είναι κατά μία έννοια ο λόγος ύπαρξης, οι πελάτες των ΜΚΟ. Μπορεί, λοιπόν, στο τακτικό επίπεδο τα συμφέροντα των ΜΚΟ κάπου να συγκλίνουν με αυτά του ελληνικού κράτους, αλλά στρατηγικά αποκλίνουν.

Όσο η κυβέρνηση εφάρμοζε την πολιτική των ανοικτών συνόρων, αφήνοντας πρόσφυγες και μετανάστες να χρησιμοποιήσουν την Ελλάδα ως ενδιάμεση στάση στο μακρύ ταξίδι τους προς την κεντρική και βόρεια Ευρώπη, η συνεργασία της με τις ΜΚΟ ήταν μία χαρά. Όταν, όμως, έκλεισε ο βαλκανικός διάδρομος και αναδύθηκαν οι δραματικές συνέπειες, η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να προσγειωθεί ανώμαλα στον ρεαλισμό. Υπό την πίεση της σκληρής πραγματικότητας υποχωρούν οι ιδεοληψίες του και οι αρμόδιοι υποχρεώνονται να δουν με άλλο μάτι την κατάσταση. Η ιδεολογική ταύτιση με τις ΜΚΟ και τους κάθε είδους “αλληλέγγυους” ανήκει πια στο παρελθόν.

Η απόφαση της συνόδου κορυφής διέψευσε τις ελπίδες για έστω και μερικό άνοιγμα των συνόρων. Οι περισσότερες ΜΚΟ αιφνιδιάσθηκαν και για το περιεχόμενο της ευρωτουρκικής συμφωνίας. «Δεν μας ειδοποίησε κανείς. Ενημερωθήκαμε από τα Μίντια για την συμφωνία και την αλλαγή πολιτικής. Ακόμα και το υπουργείο μεταναστευτικής πολιτικής, με το οποίο είχαμε πάντα μία ομαλή συνεργασία απουσίαζε παντελώς, αφήνοντάς μας στο σκοτάδι», σχολιάζει στέλεχος μίας εκ των κορυφαίων ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην Ειδομένη και στα νησιά του Αιγαίου.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και οι θεωρούμενες σοβαρές ΜΚΟ αντέδρασαν έντονα στην ευρωτουρκική συμφωνία, θεωρώντας ότι παραβιάζει τη σύμβαση της Γενεύης. Η πραγματικότητα, όμως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποδεικνύεται πολύ πιο ισχυρή από τη νομική ερμηνεία των κατ’ επάγγελμα προστατών προσφύγων και μεταναστών. Ενδεικτικό της αλλαγής είναι ότι κυβερνητικό στέλεχος μας είπε: «Οι ΜΚΟ οφείλουν να προσφέρουν τη βοήθειά τους και όχι να ασκούν μεταναστευτική πολιτική».

Διαφορετική είναι η κριτική που άσκησαν πολλοί στο περιεχόμενο της ευρωτουρκικής συμφωνίας. Οι Financial Times την χαρακτήρισαν «mission impossible» (αποστολή αδύνατη), δηλαδή ανεφάρμοστη. Η αιτία, όμως, που ώθησε την Ύπατη Αρμοστεία να πάρει αποστάσεις είναι το διαφαινόμενο αδιέξοδο και τα συνακόλουθα εκρηκτικά προβλήματα. Επισήμως, ως λόγο επικαλέσθηκε την άποψή τους ότι «η συμφωνία είχε αρχίσει να εφαρμόζεται πρόωρα, χωρίς τις απαιτούμενες δικλίδες ασφάλειας». Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίμαχη συμφωνία, με την οποία διαφωνεί η Ύπατη Αρμοστεία, προβλέπει τη συμμετοχή της!

Αξιωματούχοι των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη υποστήριξαν άγνοια για τη συμφωνία, δηλώνοντας πως δεν είχε ζητηθεί η γνώμη τους. Πληθαίνουν στην Ευρώπη οι κυβερνητικοί παράγοντες που επικρίνουν την Ύπατη Αρμοστεία για αδικαιολόγητη εμμονή της σε μία νομικίστικη ερμηνεία και στην πολιτική ορθότητα, όταν οι συνθήκες απαιτούν μία πραγματιστική στάση. Η στάση της υπηρεσίας του ΟΗΕ καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και στη συμπεριφορά των ΜΚΟ.

Είναι ενδεικτικό ότι στη Μόρια της Λέσβου, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αποφάσισαν να διακόψουν την παροχή ιατρικής φροντίδας στο κέντρο που είναι πλέον κλειστός χώρος φιλοξενίας. Όπως δηλώνουν οι ίδιοι αρνούνται να «συμβάλουν στο σύστημα απελάσεων». Η εν λόγω ΜΚΟ διατηρεί τα τρία ιατρεία στον καταυλισμό, αλλά δηλώνει ότι επαναπροσδιορίζει τον ρόλο της. «Χρειάζεται να εξετάσουμε με προσοχή τα νέα δεδομένα για να αποφασίσουμε τί θα πράξουμε από εδώ και πέρα», δηλώνει η εκπρόσωπος των Γιατρών χωρίς Σύνορα Ηλέκτρα Κουτσουμάνη. Αρμόδιος υπηρεσιακός παράγοντας μας είπε ότι οι ΜΚΟ επιχείρησαν να εκβιάσουν τα πράγματα. Όταν είδαν ότι η κυβέρνηση είναι στριμωγμένη και ότι δεν είναι διατεθειμένη να συνεχίζει να χορεύει στον δικό τους ρυθμό, αναγκάσθηκαν να προσαρμοσθούν.

Αναμμένο φυτίλι

Η περίπτωση της Ειδομένης είναι ειδική. Ο λόγος που οι ΜΚΟ αποχώρησαν από τον καταυλισμό ήταν το εκρηκτικό κλίμα και οι απειλές για την ασφάλεια των στελεχών τους. Μπορεί οι ΜΚΟ να μην το ομολογούν, αλλά ο άτυπος κώδικας δεοντολογίας τους προβλέπει αποχώρηση όταν εγείρεται πρόβλημα ασφάλειας. Ο πολυήμερος συνωστισμός ολοένα και περισσότερων προσφύγων και μεταναστών, οι άθλιες συνθήκες και η διάψευση των ελπίδων για άνοιγμα των συνόρων τείνει να θέσει εκτός ελέγχου την κατάσταση. Η απόγνωση των εξαθλιωμένων προσφύγων-μεταναστών μετατρέπεται σε οργή. Οι επιθέσεις και οι διαπληκτισμοί των μεταναστών με εκπροσώπους των εκεί ΜΚΟ και των ιατρικών οργανώσεων εντάθηκαν, προκαλώντας ανησυχία ακόμα και στους συνηθισμένους σε τέτοιες καταστάσεις εθελοντές.

Παρ’ ότι στελέχη των ΜΚΟ τείνουν να μην δημοσιοποιούν τα προβλήματα, μιας και «οι πρόσφυγες είναι οι πελάτες τους» και δουλειά τους είναι η προάσπισή τους, η κατάσταση έγινε επικίνδυνη. Χαρακτηριστική είναι και η δήλωση του πρόεδρος της ΜΚΟ Πράξις  Αντύπα Τζαννέτου ότι η κατάσταση μοιάζει με «μαρμίτα που πάει να σκάσει». Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, εξάλλου, ομολόγησαν εμμέσως πλην σαφώς την κρισιμότητα της κατάστασης, αποχωρώντας προσωρινά από τον καταυλισμό Ειδομένης για λόγους ασφαλείας. Σύμφωνα με αυτόπτες, πρόσφυγες και μετανάστες έφθασαν να πετροβολήσουν στελέχη ΜΚΟ.

«Φοβόμαστε για τη ζωή μας»

Η εξομολόγηση ενός τέτοιου στελέχους, που για ευνόητους λόγους επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμο, είναι ενδεικτική: «φοβόμαστε για τη ζωή μας. Υπάρχει ένας άτυπος κανόνας να μην μεταφέρουμε προς τα έξω το κλίμα αυτό για να μην εντείνουμε την ανησυχία του κόσμου και να μην συμβάλουμε στη στοχοποίηση των προσφύγων και των μεταναστών, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι φοβόμαστε». Πράγματι, η οργή των εγκλωβισμένων μεταναστών στην Ειδομένη, στον Πειραιά και στο Σχιστό ξεσπά ακόμα και στους ανθρώπους των ΜΚΟ που μέχρι χθες ήταν ο μοναδικός συμπαραστάτης τους. Ένας εθελοντής που δραστηριοποιείται στον Πειραιά μας λέει ότι «είναι αναπόφευκτο τα βίαια επεισόδια να γίνουν καθημερινά και να κλιμακωθούν». Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες, οι  αντιπαραθέσεις έχουν αρχίσει να παίρνουν την μορφή εθνοτικών διενέξεων, κάτι που μπορεί να λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.

Ένα άλλο πρόβλημα είναι η παραπληροφόρηση. Πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες απαιτούν από τους εθελοντές σίτιση, στέγαση και άλλου τύπου υπηρεσίες που εκείνοι δεν είναι σε θέση να τους προσφέρουν. «Οι Τούρκοι διακινητές ή και κάποιοι στην Αθήνα μέσω φυλλαδίων τους ενημερώνουν ότι θα τους μεταφέρουμε σε ξενοδοχεία και θα τους δίνουμε κάθε μέρα καθαρά ρούχα. Όταν τους εξηγούμε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι τέτοιο εκείνοι οργίζονται ακόμα περισσότερο».

Τελικά, οι περισσότερες ΜΚΟ επέστρεψαν με δειλά βήματα στην Ειδομένη, χωρίς ωστόσο να έχει γίνει ακόμα ξεκάθαρη η στάση που θα κρατήσουν τις επόμενες ημέρες. Η Ύπατη Αρμοστεία, ο Ερυθρός Σταυρός και η Πράξις επέστρεψαν στη διανομή φαγητού, τομέα που είχε ιδιαίτερα προβληματίσει την κυβέρνηση. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στη σίτιση των προσφύγων και μεταναστών συμμετέχει πια και ο στρατός με 5.000 μερίδες φαγητού καθημερινά στο λιμάνι του Πειραιά, ενώ από εδώ και πέρα θα συμμετέχει και η Εκκλησία.

Καζάνι που βράζει το πρώην αεροδρόμιο

Παρ’ ότι είναι η Ειδομένη που αυτή την περίοδο βρίσκεται διαρκώς στη δημοσιότητα, ιδιαίτερα έκρυθμη κρίνεται και η κατάσταση που επικρατεί στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού. Και αυτή, όμως, τείνουν, να την υποβαθμίζουν οι υπεύθυνοι του κέντρου φιλοξενίας και οι εθελοντές. Ναρκωτικά, αλκόολ και συμπλοκές συνθέτουν το καθημερινό πλέον σκηνικό. Οι εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές τείνουν να προσλάβουν διαστάσεις, δημιουργώντας εκρηκτικό μίγμα. Οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις, ακόμα και σε ανήλικους, έχουν γίνει καθημερινό φαινόμενο. Δεν είναι τυχαίο ότι μόλις πέφτει το σκοτάδι οι εργαζόμενοι των ΜΚΟ και οι κάθε είδους εθελοντές και αλληλέγγυοι εξαφανίζονται, φοβούμενοι ακόμα και για τη ζωή τους.

Ένας από αυτούς μας είπε. «Τον έλεγχο έχουν αναλάβει πια συμμορίες. Κάνουν διακίνηση ναρκωτικών και αλκοόλ. Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονται από το Μαρόκο και είναι ιδιαίτερα σκληροί». Παρά τα αμέτρητα περιστατικά τραυματισμών, συμπλοκών και σεξουαλικών παρενοχλήσεων, τίποτα από αυτά δεν βλέπει το φως της δημοσιότητας. «Δεν τα δημοσιοποιούμε για να μην προκαλέσουμε την κοινή γνώμη και τις τοπικές κοινωνίες. Περιοριζόμαστε στο να διαβεβαιώνουμε ότι όλα είναι καλά και ότι το μόνο που χρειαζόμαστε είναι φαγητό και καθαριστικά υλικά. Η εκτίμησή μου, όμως, είναι ότι είναι θέμα χρόνου η κατάσταση στο πρώην αεροδρόμιο να ξεφύγει από κάθε έλεγχο».

Το ήδη δυσμενές κλίμα επιβαρύνει ακόμα περισσότερο το τυφλό τρομοκρατικό χτύπημα στις Βρυξέλλες. Μετά από αυτό η ευρωτουρκική συμφωνία χαρακτηρίζεται πολιτικά ευάλωτη ακόμα και από κυβερνητικά στελέχη. Το σχέδιο μετεγκαταστάσεων και επαναπροωθήσεων προσφύγων δείχνει να συνθλίβεται με την Ελλάδα να καλείται για μία ακόμα φορά να σηκώσει βάρος που είναι αδύνατον να σηκωθεί.

Με τις ΜΚΟ να ασκούν πιέσεις για να διαμορφώσουν τη μεταναστευτική πολιτική και με τους αρμόδιους υπουργούς να αδυνατούν να λύσουν τις διαφορές τους και να επεξεργαστούν ένα σχέδιο για την αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης, τα περιθώρια αισιοδοξίας είναι μάλλον ανύπαρκτα. Σ’ αυτό που πια όλοι δείχνουν να συγκλίνουν είναι ότι αργά ή γρήγορα τα έκτροπα θα πολλαπλασιασθούν και θα βγουν από τους καταυλισμούς και τα κέντρα υποδοχής. Αυτό σημαίνει ότι η ελληνική κοινωνία θα αρχίσει να βιώνει την προσφυγική-μεταναστευτική κρίση όχι ως ανθρωπιστικό πρόβλημα κάποιων που χρειάζονται τη βοήθειά μας, αλλά και ως απειλή για τη δική τους καθημερινότητα. Τότε, είναι που πιθανότατα θα προκύψει παλινδρόμηση της κοινής γνώμης με ό,τι αυτό συνεπάγεται.