Αισχροκέρδειας το ανάγνωσμα…

Σαφώς τα αίτια της αύξησης των τιμών των τροφίμων είναι πολλά και ποικίλα, εξωτερικά και εσωτερικά, με κυριότερα τον πληθωρισμό και την απληστία. Ακραίο παράδειγμα είναι η αισχροκέρδεια που παρατηρείται ιδίως στην εστίαση και στις τιμές των κηπευτικών που πωλούνται σε τριπλάσια τιμή από την τιμή παραγωγού. Η κυβέρνηση λόγω εγγενών δυσχερειών και έλλειψης επαρκών μηχανισμών δεν μπορεί να ελέγξει την κατάσταση. Έτσι επανέρχεται επιτακτικά στο προσκήνιο το ζήτημα του ελέγχου και της τιμωρίας της αισχροκέρδειας.

Για τον ορισμό της αισχροκέρδειας και αν είναι αξιόποινη πράξη προσφεύγομε στο άρθρο 405 του παλιού Π.Κ.: «Αισχροκέρδεια διαπράττει, όποιος σε συναλλαγή συνομολογεί ή παίρνει για τον εαυτό του ή τρίτο περιουσιακά ωφελήματα που υπερβαίνουν την αξία της δικής του παροχής, ώστε ανάλογα με τις ειδικές περιστάσεις να βρίσκεται σε προφανή δυσαναλογία προς αυτήν, τιμωρείται αν το πράττει κατ’ επάγγελμα ή συνήθεια σε φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών». Η χρήσιμη αυτή διάταξη καταργήθηκε δια παραλείψεως με την εισαγωγή του νέου Π.Κ. (ν.4619/2019) και μάλιστα με τρόπο πρόχειρο ή αβασάνιστο,. Ειδικότερα, στον νέο Π.Κ. (Ν.5090/2024) δεν επαναφέρθηκε σε ισχύ η διάταξη του άρθρου 405 του παλαιού Π.Κ. μολονότι υπήρξαν αιτιολογημένες προτάσεις για την επαναφορά του.

Στην Ελλάδα η αισχροκέρδεια προβλέπονταν ως αδίκημα από τον Ποινικό Νόμο του 1834,που τροποποιήθηκε από τον ν. ΓΩΑΖ/1911 και στη συνέχεια, από τον Π.Κ. του 1950. Με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου/20-3-2020 και τον ν.4903/2022 η αντιμετώπιση της «αθέμιτης κερδοφορίας σε περιόδους κρίσεως», όπως μετονομάσθηκε ανεπιτυχώς η αισχροκέρδεια, επιχειρείται πλέον με την επιβολή διοικητικών προστίμων από 5.000 έως 1.000.000 ευρώ. Ο έλεγχος αφορά την αποκόμιση υπερβολικού κέρδους από την πώληση οποιουδήποτε προϊόντος ή παροχή οποιασδήποτε υπηρεσίας που είναι απαραίτητη για την υγεία, τη διατροφή, τη διαβίωση, τη μετακίνηση ή την ασφάλεια του καταναλωτή, όταν το περιθώριο μικτού κέρδους ανά μονάδα υπερβαίνει το αντίστοιχο περιθώριο πριν την 1-9-2021.

Αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι τιμές και η ποιότητα των τροφίμων ελέγχονταν από την Αγορανομία (υπηρεσία της Αστυνομίας) βάσει του Αγορανομικού Κώδικα, που προέβλεπε τα αγορανομικά αδικήματα και τις ποινές τους, στις οποίες περιλαμβανόταν και η αφαίρεση της αδείας λειτουργίας της επιχείρησης. Μόνο κατόπιν αποφάσεως της Αγορανομικής Επιτροπής, ότι στη συγκεκριμένη συναλλαγή υπήρχε υπερβολικό κέρδος ασκείτο ποινική δίωξη για αισχροκέρδεια. Οι υποθέσεις δικάζονταν από το Αγορανομικό Δικαστήριο, συνήθως κατά την διαδικασία του αυτοφώρου με κατηγορούμενο τον αγορανομικό υπεύθυνο της επιχείρησης, κοινώς “αυτοφωράκια”.

Το περιθώριο κέρδους

Οι χρήσιμοι αυτοί θεσμοί μετά την είσοδο μας στην ΕΕ καταργήθηκαν με το αιτιολογικό ότι παρεμποδίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό και έτσι επικράτησε το δίκαιου του ελεύθερου ανταγωνισμού, που ισχύει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε., σε μια προσπάθεια ελέγχου των τιμών με τον μηχανισμό προσφοράς και ζήτησης και την απαγόρευση της κατάχρησης της δεσπόζουσας θέσης στην αγορά, την εναρμονισμένη πρακτική μεταξύ των επιχειρήσεων κλπ. Ωστόσο, ο μηχανισμός αυτός δεν λειτουργεί σε περιόδους οικονομικών και γεωπολιτικών κρίσεων ή ολιγοπωλίου, που παρουσιάζει έξαρση σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, όπως η Μύκονος.

Κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες αυτή τη στιγμή πλέον των καθημερινών ελέγχων διεξάγεται από την Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς (ΔΙ.Μ.Ε.Α) εκτεταμένος έλεγχος στο κύκλωμα καυσίμων τα αποτελέσματα των οποίων ανακοινώνονται χωρίς όμως δημοσιοποίηση ονομάτων εκτός αν επιβλήθηκε με υπουργική απόφαση πρόστιμο άνω των 50.000 ευρώ ή ο υπαίτιος είναι υπότροπος. Διαπιστώθηκαν παραβάσεις κυρίως για πωλήσεις υγρών καυσίμων με μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους από το νόμιμο, νοθεία με ανάμειξη ορυκτελαίων και λαθρεμπόριο μεγάλων ποσοτήτων βενζίνης, που σημαίνει οργανωμένο εγκληματικό κύκλωμα, το οποίο, όπως και πολλά άλλα δεν κατέστη δυνατόν να εξαρθρωθεί.

Η χώρα και η κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη παγκόσμιων γεωπολιτικών εξελίξεων, πανδημίας, οικονομικών, επισιτιστικών και ενεργειακών κρίσεων, που επιτάθηκαν από τον πόλεμο της Ουκρανίας με επιβαρυντικές ιδίως επισιτιστικές συνέπειες, οι οποίες για τη χώρα μας παρά την αύξηση διεθνώς των τιμών των τροφίμων είναι ακόμη οριακά διαχειρίσιμες. Το κλίμα ανασφάλειας επιτείνουν οι διάφορες προφητείες περί επερχόμενης πείνας με την συμβουλή για αποθήκευση τροφίμων, γεγονός που αυξάνει τη ζήτηση τους και τις τιμές τους και αποτυπώνεται στον πληθωρισμό.

Το ζητούμενο πρέπει να είναι η πρόληψη και σε κάθε περίπτωση ο αποτελεσματικός έλεγχος από την Πολιτεία της λόγω των παραπάνω ειδικών συνθηκών και της παρατάσεως του πολέμου στην Ουκρανία και των πληγμάτων κατά της παγκόσμιας ναυτιλίας από τους Χούθι, που επέφερε τεράστια αύξηση των ναύλων, της αισχροκέρδειας από τους συνήθεις υπόπτους, που στην Κατοχή τους αποκαλούσαν μαυραγορίτες. Τώρα όμως τα κυκλώματα λειτουργούν σε άλλα μεγέθη ,μεθόδους και σχήματα, αθέμιτης κερδοφορίας κοινώς αισχροκέρδειας, που η Πολιτεία προσπαθεί να αντιμετωπίσει μόνο με την επιβολή προστίμων.

Δεν αρκούν τα πρόστιμα… 

Κατά τη γνώμη μου, μόνο η επιβολή προστίμων ακόμα και μεγάλου ύψους δεν είναι ικανή να αποτρέψει την αισχροκέρδεια, επειδή κανένας δεν φοβάται το πρόστιμο για τον απλούστατο λόγο, ότι δεν πληρώνεται άμεσα αλλά απλά βεβαιώνεται και στο τέλος ρυθμίζεται με τα λοιπά χρέη της επιχείρησης. Σε μικρές επιχειρήσεις, όπως είναι η εστίαση, ο μέσος χρόνος ζωής τους είναι πολύ λίγα χρόνια και στο τέλος η επιχείρηση κλείνει αφήνοντας πίσω της αφερέγγυα χρέη. Ο σχετικός έλεγχος σε μεγάλες επιχειρήσεις απαιτεί ειδικές γνώσεις, χρόνο και στο τέλος καταλήγει σε μακροχρόνιες δικαστικές αμφισβητήσεις των καταλογισμών και στο βάθος παραγραφή. Αμφιβάλλω, αν οι οικονομικοί έλεγχοι, πλην εξαιρέσεων, αποδίδουν το κόστος τους και το μόνο θετικό είναι ότι ο φόβος και η όχληση του ελέγχου αναγκάζει τις εταιρείες να είναι λίγο πιο προσεκτικές.

Κατά καιρούς ανακοινώνονται τα ποσά των προστίμων, που επιβλήθηκαν, όμως δεν έχουν ανακοινωθεί ποτέ τα πόσα που εισπραχθήκαν, τα οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις περιορίζονται στο 11% των επιβληθέντων προστίμων. Τα 40 δισ. του “λεφτά υπάρχουν” αφορούσαν κυρίως σε πρόστιμα και παγωμένους φόρους δεκαετιών, που δεν εισπράχθηκαν, ούτε διαφαίνονται πιθανότητες είσπραξης. Η ανυπαρξία αποτελεσματικού μηχανισμού εισπράξεως φόρων και προστίμων στη χώρα μας αποτελεί τεράστια πληγή, επειδή ευνοεί την αυθαιρεσία, την παρανομία και ενδεχομένως τη συνδιαλλαγή των παρανομούντων με επίορκους υπαλλήλους του ελεγκτικού και φοροεισπρακτικού μηχανισμού.

Η ΕΕ παρακρατεί τα πρόστιμα από τις επιδοτήσεις προς τα κράτη μέλη, ενώ παρ’ ημίν επικρατεί η αντίθετη πρακτική, επειδή στη χώρα μας τα χρέη ρυθμίζονται με καταβολή σε δόσεις και με την πληρωμή μιας δόσης χορηγείται βεβαίωση φορολογικής ενημερότητας… Πιστεύω ότι παράλληλα με την επιβολή των προστίμων απαιτείται και η ποινική τιμωρία των υπολόγων για αισχροκέρδεια με την εκ νέου θέσπιση του άρθρου 405 του παλαιού Π.Κ. και νομική πρόβλεψη για το άμεσο κλείσιμο των καταστημάτων τουλάχιστον της εστίασης και υγρών καυσίμων και η δημοσιοποίησης των ονομάτων τους για την κατά το δυνατόν προστασία της τουριστικής κίνησης και των καταναλωτών.

Τέλος, ένα άλλο μέτρο που πιστεύω ότι θα περιόριζε δραστικά τη διαφθορά στους ελεγκτικούς μηχανισμούς της πολιτείας είναι η επαναφορά της της νομοθετικής πρόβλεψης για την κατάργηση του δικαιώματος συνταξιοδότησης υπαλλήλων και λειτουργών του Δημοσίου που καταδικάζονται τελεσίδικα και αμετάκλητα για χρηματισμό.