Απειλές και προσδοκίες από την 25η Σύνοδο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή

Η 25η Συνδιάσκεψη (COP25) των χωρών που συμμετέχουν στη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (United Nations Framework Convention on Climate Change – UNFCCC) συνέρχεται στη Μαδρίτη στο διάστημα 2-13 Δεκεμβρίου 2019. Είκοσι πέντε έτη από τη σύναψη της Σύμβασης, τα κράτη μέλη της ευρίσκονται αντιμέτωπα με την αδυναμία επίτευξης του στόχου που έχουν θέσει «να σταθεροποιήσουν τις συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου σε μία στάθμη που θα αποτρέψει επικίνδυνες ανθρωπογενείς επιδράσεις στο Κλίμα (του πλανήτη)».

Η αυξανόμενη συχνότητα και ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων υπογραμμίζει τη σημασία των επαναλαμβανόμενων προειδοποιήσεων των αρμόδιων επιστημονικών επιτροπών του ΟΗΕ (UNEP, IPCC) για τους κινδύνους από τις πραγματοποιούμενες αλλαγές.
Οι τρεις τελευταίες ετήσιες εκθέσεις της επιτροπής περιβάλλοντος του ΟΗΕ (UNEP EGR-2017, EGR–2018, EGR -2019) για την εξέλιξη του χάσματος μεταξύ των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (Green House Gasses – GHG) και των δεσμεύσεων για την μείωση τους δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών για τις επερχόμενες αρνητικές εξελίξεις.

Η Σύμβαση της Κοπεγχάγης (2009), που υπέγραψαν 140 χώρες, προέβλεπε την μείωση των εκπομπών GHG με στόχο την αποφυγή της περαιτέρω αύξησης της μέσης ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας πέραν των δύο βαθμών Κελσίου (2οC) ή ακόμη και του ενός και μισού βαθμού Κελσίου (1.5oC).

Η Σύμβαση αυτή εξειδικεύθηκε με μία σειρά δεσμεύσεων (pledges) στο Κανκούν (Μεξικό) το επόμενος έτος (2010). Mε βάση αυτές τις δεσμεύσεις, εκτιμήθηκε τότε ότι το χάσμα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) το 2020 για τον στόχο των 2οC θα ήτο μεταξύ 8 – 10 GtCO2e (Δισεκατομμύρια ισοδύναμοι τόνοι διοξειδίου του άνθρακα). Στην ίδια συμφωνία έγινε διαφοροποίηση των δεσμεύσεων σε “με” (Conditional) και “άνευ” (Unconditional) όρων δεσμεύσεις.

Επί πλέον και με σκοπό να βοηθηθούν οι υπό-ανάπτυξη και υποανάπτυκτες οικονομίες στην υλοποίηση των δεσμεύσεων τους, συμφωνήθηκε η ενίσχυση τους με την διάθεση US$100bln (δισεκατομμύρια δολάρια) ετησίως και μέχρι το 2020. Μία δέσμευση που δεν υλοποιήθηκε παρά σε ελάχιστο βαθμό αφού το συνολικό ποσό που διετέθει δεν υπερέβει τα US$100bln. Η Συμφωνία των Παρισίων (COP 21) 2015 είχε ως αποτέλεσμα την έκφραση των προθέσεων ανάληψης δεσμεύσεων για την επίτευξη των στόχων των 2οC και 1.5οC των συμμετεχόντων μερών (χωρών).

Στους 30οC η θερμοκρασία το 2100

Η κύρωση της Συνθήκης το 2016 συνοδεύθηκε από την επέκταση της εκτίμησης του χάσματος από το 2020 στο 2030 και την ανακοίνωση της διεύρυνση του στους 18GtCO2e για τους 2οC και 35GtCO2e για τους 1.5οC με την υπόθεση ότι θα επιτυγχάνετο η κορύφωση των εκπομπών GHG το 2020. Η COP25 συνέρχεται μέσα σε ένα περιβάλλον αναντιστοιχίας μεταξύ διακηρύξεων και πραγματικότητας.

Σύμφωνα μα την NASA, η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2e) στην ατμόσφαιρα τον Αύγουστο 2019 έφθασε την τιμή των 412.00ppm (σωματίδια ανά εκατομμύριο) από τα 408.00 ppm τον Αύγουστο 2018, προσεγγίζοντας απειλητικά την τιμή των 450ppm που αντιστοιχεί στους 2οC. Η προσδοκία που υπήρχε το 2010 ότι οι εκπομπές GHG θα άρχιζαν να μειώνονται (peaking) από το 2020 όχι μόνο δεν επαληθεύεται αλλά δεν προβλέπεται να επιτευχθεί ούτε το 2030.

Η παγκόσμια αύξηση του πληθυσμού και του παγκόσμιου ακαθάριστου εισοδήματος, σε συνδυασμό με τις υλοποιούμενες πολιτικές σε πλανητική κλίμακα, έχουν απορροφήσει τις όποιες προσπάθειες μείωσης των εκπομπών GHG. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στο διάστημα 2000-2020 η Κίνα αύξησε τις εκπομπές της κατά 208%, η Ινδία κατά 155% οι άλλες χώρες του πλανήτη κατά 53% και μόνο οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. τις μείωσαν κατά 10% και 16% αντιστοίχως.

Η διακυβερνητική επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) έχει προειδοποιήσει ότι αν δεν ληφθούν γρήγορα τα αναγκαία μέτρα τότε η αύξηση της θερμοκρασίας αναμένεται να υπερβεί τους 30οC το 2100. Είναι αυτή η εφιαλτική προοπτική που εξηγεί τις συνεχείς εκκλήσεις του Γ.Γ του ΟΗΕ για την ανάγκη αύξησης της “φιλοδοξίας” των κυβερνήσεων και των απλών ανθρώπων στην εφαρμογή των αναγκαίων πολιτικών καθώς τόσο οι διακηρύξεις όσο και η υλοποίηση τους αποδεικνύονται ανεπαρκείς.

Κρίσιμα ερωτήματα

Η COP25 αναμένεται να προετοιμάσει τις εργασίες της επόμενης συνόδου όπου θα εξετασθούν τα μέτρα που πρέπει να συμφωνηθούν για την βελτίωση των υφιστάμενων εθνικών δεσμεύσεων (National Determined Contributions – NDCs). Κάτω όμως από αυτή τη διαδικασία υπάρχει μία σειρά κρίσιμων ερωτημάτων που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα της ακολουθούμενης διαδικασίας, τις δυνατότητες επιβολής των αποφάσεων που λαμβάνονται και κυρίως των οικονομικών πόρων που διατίθενται μέσα στα στενά χρονικά περιθώρια που ορίζονται από την ταχεία εξάντληση των ποσοτήτων GHG, πριν οι αλλαγές καταστούν αναπότρεπτες.

Η ακολουθούμενη διαδικασία της “εκ των κάτω” (Bottom – up) αντιμετώπισης πρέπει να ενισχυθεί υποχρεωτικής εφαρμογής των αναλαμβανόμενων υποχρεώσεων τόσο από την πλευρά των συμμετεχόντων κρατών όσο και από την πλευρά μηχανισμών χρηματοδότησης των αναγκαίων δράσεων.

Χώρες μέλη που δεν υλοποιούν εγκαίρως τις αναληφθείσες υποχρεώσεις τους θα πρέπει να υφίστανται συμφωνημένες και αποτελεσματικές κυρώσεις. Παρά όλα αυτά, η εμπειρία των συμφωνιών στον Κανκούν (2010) και στο Παρίσι (2015) έδειξε την αδυναμία αντιστοίχησης των αναλαμβανόμενων δεσμεύσεων με τους στόχους που τα κράτη–μέρη της αναγνωρίζουν.

Αν αυτή η ασυμφωνία συνεχισθεί και στο χρονικό διάστημα 2020 – 2030 τότε ο στόχος των 2οC θα έχει απολεσθεί. Καθώς η Κλιματική Αλλαγή συνδέεται με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας είναι πλέον προφανές ότι απαιτείται η εφαρμογή μίας παράλληλης και «εκ των άνω» (Top-down) προσέγγισης.

Ανάγκη ταχείας δράσης

Μία τέτοια προσέγγιση οδηγεί τουλάχιστον στην ανάγκη ταχείας δημιουργίας ενός παγκόσμιου συστήματος εμπορίας εκπομπών (Global Emission Trading Scheme), την αποτελεσματική εμπλοκή του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) καθώς και των αντίστοιχων Διεθνών Οργανισμών Αερομεταφορών (IATA) και Θαλάσσιων Mεταφορών (IMO).

Η απαιτούμενη προσπάθεια για την μείωση και προσαρμογή στην συμβαίνουσα Κλιματική Αλλαγή, όσο τα εφαρμοζόμενα μέτρα υπολείπονται των αναγκών, θα καθίσταται διαρκώς μεγαλύτερη και περισσότερο επώδυνη. Τα κράτη μέλη που συμμετέχουν στην COP 25 καλούνται, σε μία χρονικά κρίσιμη εποχή, να υπερβούν τα αναδυόμενα αδιέξοδα διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο εφαρμογής αποφάσεων ικανών να επιτύχουν την συγκράτηση της αύξησης της μέσης ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας κάτω των 2οC καθώς ο στόχος των 1.5οC έχει πλέον απολεσθεί.