Απογραφή: Έσκασε η βόμβα της δημογραφικής κατάρρευσης

Πριν από λίγες ημέρες δημοσιεύτηκαν από την ΕΛΣΤΑΤ τα προσωρινά αποτελέσματα από την απογραφή πληθυσμού, που έγινε το 2021. Σύμφωνα με αυτά, στη δεκαετία 2011-2021 ο μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδας μειώθηκε κατά 3,5% ή σε απόλυτους αριθμούς κατά 383 χιλιάδες, φθάνοντας τα 10,4 εκατομμύρια. Τα παραπάνω αποτελέσματα δεν συνιστούν έκπληξη. Στην πραγματικότητα επικυρώνουν την εικόνα που προκύπτει από τα στοιχεία γεννήσεων-θανάτων που δημοσιεύει η ΕΛΣΤΑΤ κάθε χρόνο.

Σε ολόκληρη τη δεκαετία που πέρασε, το ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων ήταν αρνητικό. Όσον αφορά, δε, στον γηγενή ελληνικό πληθυσμό, η πραγματικότητα είναι ακόμη χειρότερη.
Συγκεκριμένα, αν από τα στοιχεία γεννήσεων και θανάτων αφαιρέσουμε τη συνεισφορά των αλλοδαπών, τότε η φυσική μείωση του ελληνικού πληθυσμού στη δεκαετία υπερβαίνει τις 400 χιλιάδες. Παράλληλα, αν συνεκτιμήσουμε ότι στο διάστημα αυτό μετανάστευσαν στο εξωτερικό περισσότεροι από 400 χιλιάδες Έλληνες, μιλάμε για μια πραγματική μείωση των Ελλήνων κατά 800 χιλιάδες περίπου.

Ενδιαφέροντα συμπεράσματα προκύπτουν από τα αποτελέσματα της απογραφής και σε επίπεδο περιφερειών. Το πρώτο που έχει να παρατηρήσει κανείς είναι η δραματική μείωση πληθυσμού στο σύνολο των περιφερειών του ηπειρωτικού κορμού. Αναφέρουμε ενδεικτικά:
Στην ευαίσθητη περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης η μείωση πληθυσμού έφτασε το -7,6%, με τον νομό Δράμας να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη μείωση κατά 11,9%. Όσον αφορά στη Θράκη, ο χριστιανικός (κατά μεγάλη πλειονότητα) Έβρος παρουσίασε σημαντική μείωση πληθυσμού κατά -9,5%. Αντίστοιχα, στον νομό Ξάνθης, ο οποίος έχει μεικτό, χριστιανικό και μουσουλμανικό πληθυσμό, το ποσοστό μείωσης ήταν σημαντικά μικρότερο (-2,7%).

Η Δυτική Μακεδονία παρουσίασε από όλες τις περιφέρειες της χώρας τη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού, η οποία έφτασε σε διψήφιο ποσοστό, στο -10,1%. Στη Φλώρινα μάλιστα η μείωση έφτασε το 12,2%, ενώ στα Γρεβενά σημειώθηκε η μεγαλύτερη μείωση στην Ελλάδα με ποσοστό -16,1%! Τέτοιες δραματικές μειώσεις πληθυσμού δεν είναι βεβαίως συνηθισμένες, ούτε συγκυριακές. Συνιστούν την απαρχή μιας επιταχυνόμενης δημογραφικής κατάρρευσης ολόκληρων περιφερειών, οι οποίες έχουν αποψιλωθεί από τον νεανικό τους πληθυσμό, μετά από δεκαετίες παραμέλησης και οικονομικού μαρασμού.

Το βάθος της κατάρρευσης

Είναι λοιπόν πραγματικά απορίας άξιο το πως στη Δυτική Μακεδονία η κυβέρνηση υλοποίησε τον προγραμματισμό για την παύση λειτουργίας των μεγάλων λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ, χωρίς προηγουμένως να έχει δημιουργήσει ούτε τις απαραίτητες ενεργειακές εφεδρείες, αλλά ούτε και τις εναλλακτικές οικονομικές δραστηριότητες που θα έδιναν απασχόληση στους κατοίκους της περιοχής. Το γεγονός αυτό ίσως από μόνο του καταδεικνύει ότι το πολιτικό προσωπικό της χώρας δεν έχει κατανοήσει το μέγεθος του δημογραφικού προβλήματος ή ότι δεν ενδιαφέρεται για το δημογραφικό όσο θα έπρεπε.

Σημαντική ήταν η μείωση πληθυσμού και στις υπόλοιπες περιφέρειες της ηπειρωτικής Ελλάδας, με ποσοστά που κυμάνθηκαν από -5,1% στην Ήπειρο έως -7,7% στην Στερεά Ελλάδα, εξαιρουμένης της Αττικής. Εντύπωση προκαλούν οι μεγάλες μειώσεις πληθυσμού που παρουσιάζουν συγκεκριμένοι νομοί, όπως ο νομός Φθιώτιδας (-12,9%) και ο νομός Βοιωτίας (-10%). Μεγαλύτερη του μέσου όρου της χώρας ήταν και η μείωση πληθυσμού στην Κεντρική Μακεδονία (-4,8%), όπου με εξαίρεση τον νομό Θεσσαλονίκης, οι παραμεθόριοι νομοί καταρρέουν δημογραφικά: Κιλκίς -12,2%, Σερρών -14,3%, Πέλλας -9,6%.

Από την παραπάνω εικόνα φαίνεται να διαφοροποιούνται κάπως οι νησιωτικές περιοχές με δεσπόζουσα λόγω μεγέθους την Κρήτη, η οποία παρουσιάζει μικρή σχετικά μείωση πληθυσμού, κατά -0,9%. Στα Ιόνια νησιά η μείωση πληθυσμού είναι στον μέσο όρο της χώρας (-3,4%), ενώ στο Βόρειο Αιγαίο η μείωση ήταν κάπως μικρότερη, στο -2,6%. Έκπληξη αποτελεί η αύξηση πληθυσμού στο Νότιο Αιγαίο (Κυκλάδες) κατά +5%, η οποία όμως θα πρέπει να αποδοθεί στη μετακίνηση πληθυσμών αλβανικής κυρίως καταγωγής τα τελευταία χρόνια στην περιοχή.

Μικρή ήταν σχετικά η μείωση πληθυσμού και στην Αττική (-0,9%), στην οποία κατά κύριο λόγο συγκεντρώνονται πολλοί αλλοδαποί. Παρόμοια αναφορά μπορεί να γίνει και για τον νομό Θεσσαλονίκης, ο οποίος εμφάνισε μείωση πληθυσμού -1,7%.

Τα πρώτα συμπεράσματα από την απογραφή

Σχετικά με τα αποτελέσματα της απογραφής θα πρέπει να επισημάνουμε ότι έχουν εκφραστεί αρκετές επιφυλάξεις, δεδομένου ότι για πρώτη φορά αρκετοί αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στη διαδικασία (αρνητές απογραφής… ). Επί πλέον υπήρξαν αλλαγές στη μεθοδολογία, οι οποίες δυσχεραίνουν τη σύγκριση με παλαιότερες απογραφές, όπως λ.χ. ότι η απογραφή μπορούσε να διεξαχθεί και ηλεκτρονικά, ότι διήρκησε για τέσσερις μήνες κ.λπ. Επίσης σε αρκετές περιπτώσεις δεν κατέστη δυνατόν να καταγραφούν οι αλλοδαποί, ο αριθμός των οποίων πρέπει γενικά να θεωρείται υποεκτιμημένος.

Όποιες πάντως κι αν είναι οι διορθώσεις που θα απαιτηθούν, η γενική εικόνα είναι ξεκάθαρη και οι παρατηρούμενες τάσεις δεν αναμένεται να ανατραπούν. Τα αδρά συμπεράσματα που προκύπτουν από την απογραφή είναι τα εξής:

• Η αναμενόμενη μείωση του ελληνικού πληθυσμού κατά τη δεκαετία που πέρασε είναι μεγαλύτερη από όσο φαίνεται από το τελικό αποτέλεσμα της απογραφής. Η συνολική εικόνα αμβλύνεται από την είσοδο στη χώρα εκατοντάδων χιλιάδων αλλοδαπών, οι οποίοι αντικαθιστούν στην πράξη τον συρρικνούμενο ελληνικό πληθυσμό.
• Η μεγάλη μείωση του γηγενούς ελληνικού πληθυσμού δεν είναι ούτε συγκυριακή, ούτε προσωρινή. Είναι το αποτέλεσμα της χρόνιας υπογεννητικότητας και της συνακόλουθης βαθιάς γήρανσής του. Η μείωση του ελληνικού πληθυσμού θα συνεχιστεί, εφ’ όσον η γεννητικότητα του δεν αυξηθεί σημαντικά.
• Η ύπαιθρος της ηπειρωτικής χώρας τελεί υπό δημογραφική κατάρρευση μετά από δεκαετίες μαρασμού και φυγής των νέων ανθρώπων, ως αποτέλεσμα της απουσίας οποιουδήποτε αναπτυξιακού σχεδιασμού.
• Κατά περιοχές τα ποσοστά μείωσης του πληθυσμού αντιστοιχούν σε απώλειες μεγαλύτερες από εκείνες ενός πολέμου.

Πρόκειται για περιοχές δημογραφικά εξαντλημένες, στις οποίες η μείωση πληθυσμού αναμένεται ακόμη και να επιταχυνθεί λόγω της γήρανσης του πληθυσμού. Οι περιοχές αυτές ουσιαστικά κλείνουν τον βιολογικό τους κύκλο, οδεύοντας προς μια εν πολλοίς ακατοίκητη ύπαιθρο. Οι περισσότεροι από τους παραμεθόριους νομούς βρίσκονται στην παραπάνω κατάσταση.

• Σε ευαίσθητες περιοχές της χώρας (Θράκη, μικρά νησιά του Αιγαίου) συντελούνται πληθυσμιακές μεταβολές οι οποίες χρειάζονται προσοχή, διότι στο μέλλον μπορούν να αποτελέσουν το εφαλτήριο για σημαντικές πολιτικές εξελίξεις.

Απογραφή: Κανένας εφησυχασμός

Η δραματική μείωση του ελληνικού πληθυσμού που καταγράφει η απογραφή δεν αφήνει κανένα περιθώριο εφησυχασμού. Αντιθέτως, καλεί με δραματικό τρόπο τις πολιτικές ηγεσίες της χώρας να συνεργαστούν για την κατεπείγουσα κατάρτιση μιας εθνικής δημογραφικής πολιτικής, την οποία όλα τα κόμματα θα πρέπει να εφαρμόσουν πιστά και σε βάθος χρόνου.

Λύσεις υπάρχουν σε όλα τα προβλήματα, ακόμη και στα δυσκολότερα. Αυτό που απαιτείται πρωτίστως είναι η βούληση και η ειλικρινής δέσμευση για τη λύση τους. Το δημογραφικό δεν είναι απλώς “ένα πρόβλημα”. Είναι το βαρύ σύμπτωμα της ασθένειας που συνθέτουν όλα τα προβλήματα της χώρας μαζί.

Η Ελλάδα για να ζήσει χρειάζεται πάνω από όλα Έλληνες. Έλληνες που πρέπει να γεννηθούν και Έλληνες του εξωτερικού που πρέπει να επιστρέψουν. Για να γίνει αυτό, η χώρα πρέπει να αναγεννηθεί σε όλα τα επίπεδα. Να γίνει μια χώρα σύγχρονη, δημοκρατική, αξιοκρατική, οικονομικά και τεχνολογικά αναπτυγμένη, με μια νέα ιστορική αυτοπεποίθηση και ένα νέο όραμα για τον 21ο αιώνα. Αυτή είναι κατά βάθος η πρόκληση του δημογραφικού: ότι για να σώσουμε τα παιδιά μας, καλούμαστε να κάνουμε μια εσωτερική επανάσταση.