Αριστεία: κακοποιήσεις εκ δεξιών κι αριστερών

Η σωστή αντίληψη για την αριστεία πρέπει να αποφύγει και τον κοινωνικό δαρβινισμό και τον κοινωνικό εξισωτισμό. Κρίσιμη σημασία για την καλλιέργεια κλίματος αριστείας είναι συνάρτηση του κλίματος αξιοκρατίας και δημοκρατίας.

Γράφει ο Λαοκράτης Βάσσης  – 

Έστω και παραβιάζοντας ανοιχτές θύρες, θα ήθελα εξ αρχής να σημειώσω ότι η αριστεία υποφέρει παρομοίως, αν έχουμε γνώμονα την αριστοτελική μεσότητα, και από την φετιχοποίησή της και από την απαξίωσή της. Όπου, για να μιλήσουμε με όρους πολιτικής γεωγραφίας, η φετιχοποίηση και ο ομότροπος κοινωνικός δαρβινισμός, ως υπερβολή, είναι η εκτροπή και η ιδεολογική παραμόρφωσή της απ’ τα «δεξιά». Ενώ η απαξίωση και ο ομότροπος κοινωνικός εξισωτισμός, ως έλλειψη, είναι η εκτροπή και η ιδεολογική παραμόρφωσή της απ’ τα «αριστερά».

Που σημαίνει πως, πέραν προφανώς των προειρημένων ιδεολογικών ή, καλύτερα, ιδεολογηματικών ακροτήτων, σε μονοσήμαντα «ατομοκεντρική» και «κοινωνιοκεντρική» αντιπαραθετική βάση, αυτό που εντέλει κάνει την αριστεία αγαθό, με τη βαθύτερή του σημασία, είναι η αξιακή της βάση. Την ορίζουσα και προσδιορίζουσα με το κατ’ αρετήν της την κοινωνική της διάσταση, την κοινωνική της δηλαδή ωφελιμότητα και ανταποδοτικότητα (ως προστιθέμενη θεμελιακή της ιδιότητα!).

Για να το πω σε πολύ απλά ελληνικά, η φύση δίνει τη δωρεά της, την ευφυία ή το ταλέντο, και η κοινωνία δια της Πολιτείας (παιδεία) καλλιεργεί τη φυσική δωρεά κατ’ αρετήν, όπως οφείλει, επενδύοντας θεσμικά σ’ αυτή τη δωρεά και επανεπενδύοντας για το καλό όλων τα οφέλη της. Κι υπ’ αυτή μόνο την έννοια η φυσική υπεραξία της αριστείας, της ευφυίας ή του ταλέντου, γίνεται κοινωνική υπεραξία και αγαθό υψηλής κοινωνικής ανταποδοτικότητας. Με δεδομένο, πάντοτε, το ότι η καλλιέργεια της όποιας φυσικής δωρεάς πρωτίστως συναρτάται με την πνευματική ολοκλήρωση του χαρισματικού παιδιού, ως όρου εκ των ων ουκ άνευ για την προσωπική του ευστάθεια και ευδαιμονία.

Η περί αριστείας σωστή αντίληψη οδηγεί στην αυτονόητη παραδοχή της πολύ μεγάλης σημασίας για την καλλιέργειά της του κλίματος αριστείας στις κοινωνίες, σε ευθεία συνάρτησή του με το κλίμα αξιοκρατίας και το γενικότερο δημοκρατικό κλίμα. Με τη δημοκρατία να συνιστά τη μαγική συναίρεση της ελευθερίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας. Χωρίς να προτάσσεται η ελευθερία ή η ισότητα, με τις συνήθεις ιδεολογικές ή ιδεολογηματικές τους ακρότητες και τα ευκόλως εννοούμενα συνακόλουθά τους.

Αριστεία ερήμην αξιοκρατίας

Δεν νοείται η κατ’ αρετήν αριστεία ερήμην της αξιοκρατίας και η αξιοκρατία ερήμην της δημοκρατίας, οπότε και δεν νοείται κουλτούρα αριστείας χωρίς κουλτούρα αξιοκρατίας και κουλτούρα δημοκρατίας. Άρα και χωρίς δημοκρατική φιλοσοφία παιδείας, που αποθεώνει την κατ’ αρετήν αριστεία στη βάση της λογικής. Όπου, με ανοιχτή προς τα πάνω την κλίμακα της προόδου για όλους, ο καθένας ωθείται να αριστεύει, σε κλίμα ευγενούς άμιλλας, κατά τις δυνατότητές του. Μακριά και από την τρέχουσα «κουλτούρα» του τεχνοκρατικού πραγματισμού και τον απέναντί της προκρούστειο κοινωνικό εξισωτισμό.

Αν εν αρχή ην ο… λόγος της δημοκρατίας, οπότε και η δημοκρατική φιλοσοφία ζωής, τόσο η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, όσο και η ενημέρωση των γονέων, ως προς την ανίχνευση και καλλιέργεια των παιδιών με υψηλές δυνατότητες, δεν μπορεί παρά να εμπνέονται και να πραγματώνουν τη βαθύτερη αξιακή ουσία αυτής της «φιλοσοφίας». Έτσι όπως ορίζεται απ’ τις συναιρούμενες διαστάσεις που τη συνιστούν (ελευθερία – ισότητα – δικαιοσύνη – αξιοκρατία).

Που σημαίνει πως στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πρέπει να προτάσσεται των αναγκαίων ειδικών επιστημονικών γνώσεων, η ουσιαστική μύηση στη φιλοσοφία του δημοκρατικού παιδαγωγικού ιδεώδους και στις εκπορευόμενες απ’αυτό αρχές και σκοπούς. Κατά κύριο λόγο, η υπέρτατη αρχή της θεώρησης κάθε παιδιού, ανεξαρτήτως δυνατοτήτων, ως αυταξίας και πρώτης αξίας της ζωής.

Αλλά και ο παρομοίως υπέρτατος παιδαγωγικός σκοπός της ολοκλήρωσης της προσωπικότητας όλων των παιδιών, προφανώς χωρίς διακρίσεις, με την αρμονική καλλιέργεια των δυνατοτήτων τους. Με αυτονόητα τα μείζονα συνεπαγόμενα τόσο αυτής της υπέρτατης αρχής όσο και αυτού του υπέρτατου σκοπού. Κι ούτε λόγος πως απ’ τα μείζονα συνεπαγόμενα είναι και η οφειλόμενη πλήρης αξιοποίηση των χαρισματικών δυνατοτήτων των προικισμένων απ’ τη φύση παιδιών. Χωρίς, βέβαια, να υποσκάπτεται η ουσία της «αρχής» και να αναιρείται η ουσία του «σκοπού».

Δίπλα στα παιδιά

Στην ενημέρωση των γονέων και πάλι πρέπει να προτάσσεται η «μύηση» στο αξιακό διατακτικό του δημοκρατικού παιδαγωγικού ιδεώδους και στην εμπέδωση των απορρεουσών απ’ αυτό ιεραρχήσεων. Έτσι ώστε να στέκονται σωστά δίπλα στα παιδιά τους, μαθαίνοντας και συνειδητοποιώντας τι και γιατί είναι πρώτο, δεύτερο ή τρίτο στη διαπαιδαγώγησή τους, ιδίως μάλιστα αν έχουν χαρισματικές δυνατότητες. Όπου, όσο σημαντικό είναι το να μη χαθεί η χαρισματικότητα, άλλο τόσο σημαντικό είναι το να μη χαθεί το κατ’ αρετήν στην ανίχνευση και στην καλλιέργειά της.

Όπως σπρώχνουν σ’ αυτή την κατεύθυνση οι μυθοποιημένες, στους θολούς καιρούς μας, εμπορευματικές λογικές της «κουλτούρας» του τεχνοκρατικού πραγματισμού και των συμπαρομαρτούντων της. Δηλαδή, ο ελιτισμός, ο μονοδιάστατος άνθρωπος, η ανταγωνιστική «πρωτιά», οι βαθμοθηρικές «ψυχώσεις», κατ’ επίφαση αριστεία των «γκόλντεν μπόις» στον επιχειρηματικό κόσμο και των μεταλλίων της «ντόπας» στον αθλητισμό. Και άλλα τέτοια νοσηρά παρόμοια, που αναπέμπουν στις αντίστοιχες παρεκκλίσεις του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.

Γιατί, εκεί πάσχει αυτός πολιτισμός, ανοίγοντας συγκαλυμμένα ή απροκάλυπτα την κερκόπορτα του κοινωνικού δαρβινισμού. Οπότε και αποκλίνονει όλο και περισσότερο απ’ το φιλοσοφικό ιδεώδες της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας, το συνδέον αρρήκτως τη γνώση και την πράξη με τη αρετή. Εκεί πάσχει και η «παιδεία» του. Με ό,τι ένας πάσχων πολιτισμός και μια πάσχουσα παιδεία σημαίνουν για το μέλλον μας.

Επειδή όλο και λιγότερο τα αυτονόητα είναι αυτονόητα, συμπλέοντας με όσους έχουν βαθύ κοινό καημό δημοκρατίας και κατ’ αρετήν αριστείας, θέλω να τονίσω, ως κατακλείδα, πως η «Αργώ» της σωστής παιδείας, που έχει όμοια έγνοια και να μη χάνεται η μετρήσιμη ευφυΐα ενός Αϊνστάιν και να μη πετιέται στη «χωματερή» η μη μετρήσιμη δωρεά ενός Θεόφιλου. Πρέπει να περνάει ανάμεσα απ’ τη «σκύλλα» του κοινωνικού δαρβινισμού και τη «χάρυβδη» του κοινωνικού εξισωτισμού (αποκαλύπτοντας και τα παραπλανητικά τους «προσωπεία» και το πού οδηγούν).