Αξιολόγηση PISA: Η παιδεία στα χρόνια του νεοφιλελευθερισμού

Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης έχει ένα σαφή νεοφιλελεύθερο και υπέρ της παγκοσμιοποίησης οικονομικό προσανατολισμό. Πέραν όμως των μελετών του που άπτονται του οικονομικού ενδιαφέροντος, αναμιγνύεται και σε θέματα εκπαίδευσης με την εκπόνηση μελετών όπως η International Early Learning and Child Well- being Study και παρέχει τεχνογνωσία σε χώρες με σκοπό να βελτιώσουν το εκπαιδευτικό τους σύστημα με απώτερο στόχο την οικονομική ευημερία και ανάπτυξη, λαμβάνοντας πάντα όμως τον ανωτέρω προσανατολισμό.

Η επιρροή που ασκεί ο ΟΟΣΑ στις κυβερνήσεις αναφορικά με τα εκπαιδευτικά συστήματα που αυτές ακολουθούν είναι ιδιαίτερα έντονη. Μέσω του διαγωνισμού PISA ο ΟΟΣΑ έχει αναγορευθεί ως ο παγκόσμιος και “αξιόπιστος” σχολικός επιθεωρητής και ως εκ τούτου είναι σε θέση να υπαγορεύει αλλαγές, μεταρρυθμίσεις, σύμφωνα πάντα με το νεοφιλελεύθερο αφήγημα του.

Η αξιολόγηση από τον ΟΟΣΑ “αναγκάζει” τις κυβερνήσεις να διαμορφώσουν το εκπαιδευτικό τους σύστημα ώστε αυτό προσομοιάσει με αυτά των “αριστούχων” χωρών στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης και νεοφιλελεύθερης παιδείας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά κάθε χώρας.

Εντατικοποίηση των μαθημάτων, ανταγωνιστικότητα μεταξύ των μαθητών, ελαχιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου, υποβάθμιση του ρόλου των ανθρωπιστικών σπουδών και συνεχείς αξιολογήσεις μαθητών και δασκάλων είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά των πρωτευόντων χωρών στους διαγωνισμούς PISA του ΟΟΣΑ. Η μάθηση και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων των παιδιών δεν λογίζεται έξω από το πλαίσιο της αναρχίας του νεοφιλελευθερισμού. Για παράδειγμα στο διαγωνισμό PISA του 2018 ζητούσαν από τους δεκαπεντάχρονους μαθητές να επιλύσουν προβλήματα οικονομικής φύσεως κατανοώντας όρους όπως δάνειο, προμήθεια τραπέζης, βέλτιστη χρηματοοικονομική διαχείριση κλπ.

Ο νέος δεν νοηματοδοτείται ως ο αυριανός πολίτης, αλλά ως ο πειθήνιος αυτοματοποιημένος εργαζόμενος, ο οποίος είναι σε μία αέναη ανταγωνιστικότητα με τους υπόλοιπους ανθρώπους αλλά και με τον εαυτό του. Η εφηβική ζωή όπου στην οποία εισέρχονται κατακλυσμιαίες έννοιες για έναν άνθρωπο όπως ο έρωτας και η ανεμελιά, μετατρέπεται σε μια περίοδο σταδιακής μεταμόρφωσης του ατόμου στον “homo consumere”.

Yποβάθμιση των ανθρωπιστικών σπουδών

Το παγκόσμιο μετανεωτερικό εκπαιδευτικό σύστημα σχετίζεται άμεσα με την ολοκληρωτική σύνδεση του με την καπιταλιστική οικονομία και αποκλειστικά προς όφελος της τελευταίας. Προς επίρρωση των ανωτέρω είναι η ραγδαία υποβάθμιση σε παγκόσμιο επίπεδο των ανθρωπιστικών σπουδών, σε σχέση με αυτές των θετικών και οικονομικών επιστημών.

Μαθήματα όπως η κοινωνιολογία, η πολιτική αγωγή που σκοπό έχουν την δημιουργία ενσυνείδητων και αλληλέγγυων πολιτών υποβαθμίζονται στο όνομα της μετάβασης στο νέο “υπέροχο” παγκοσμιοποιημένο κόσμο της εργασιακής ανασφάλειας. Εξάλλου όπως είχε δηλώσει ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Άδωνις Γεωργιάδης, με την διδαχή μαθήματων όπως η κοινωνιολογία, ελλοχεύει ο κίνδυνος να γίνουν τα παιδιά αριστερά!

Σύμφωνα με την αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών ο αριθμός των αποφοίτων ανθρωπιστικών επιστημών από αντίστοιχα πανεπιστημιακά τμήματα μειώνεται διαρκώς τα τελευταία οκτώ χρόνια, τάση η οποία επιβεβαιώνεται και στην Ελλάδα από την προτίμηση των Ελλήνων υποψηφίων φοιτητών σε πανεπιστημιακές σχολές που εγγυώνται σύντομη χρονική επαγγελματική αποκατάσταση, αλλά προπάντων οικονομική επιβράβευση.

Το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο και νεοσυντηρητικό αφήγημα της εποχής μετατρέπει την εκπαίδευση από μία επωφελή για την κοινωνία δραστηριότητα σε μία “επένδυση” η οποία εγγυάται την ατομική οικονομική και κοινωνική ανέλιξη. Σύμφωνα με τον Φουκώ και την θεωρία του περί της διαπλοκής της δύναμης και της γνώσης η δύναμη, όπως αυτή εκφράζεται μέσω της καπιταλιστικής θεωρίας,  δημιουργεί γνώση και αντίστροφα αυτή μεγιστοποιεί την δύναμη.

Επομένως με την ανάμιξη ενός νεοφιλελεύθερου διεθνούς οικονομικού οργανισμού όπως ο ΟΟΣΑ επιβεβαιώνεται η θεωρία της φουκωικής διαπλοκής που προανέφερα. Ένας διεθνής οικονομικός οργανισμός να αναμιγνύεται σε θέματα εκπαίδευσης! Σύμφωνα με την UNESCO της οργάνωσης του ΟΗΕ για την εκπαίδευση πρωταρχικός σκοπός της παιδείας είναι η αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των λαών και δευτερευόντως η παγκόσμια οικονομική-καπιταλιστική ανάπτυξη.

H υστεροβουλία του ΟΟΣΑ

Ο διαγωνισμός PISA σύμφωνα με τον Andreas Schleicher διευθυντή Εκπαίδευσης και Δεξιοτήτων του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας, απευθύνεται σε μαθητές 15 ετών και επικεντρώνεται στα μαθηματικά, την κατανόηση κειμένου και στις θετικές επιστήμες που σύμφωνα με αυτόν αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της εκπαίδευσης, επειδή παρέχουν στα παιδιά απαραίτητες δεξιότητες και γνώσεις που είναι καθοριστικές για την προσωπική, ακαδημαϊκή και επαγγελματική τους ανάπτυξη.

Παρατηρούμε στα λεγόμενα του μια απαξίωση των ανθρωπιστικών επιστημών και των γνώσεων που αυτές προσφέρουν στην κοινωνία, προς όφελος γνώσεων που άπτονται κυρίως στην εμβάθυνση και την άνευ όρων αποδοχή του νεοφιλελεύθερου αφηγήματος. Στην συνέχεια της συνέντευξης του και αναφερόμενος στους Έλληνες μαθητές επισημαίνει ότι «στην πραγματικότητα, οι Έλληνες μαθητές είναι πολύ καλοί στην αναπαραγωγή του περιεχομένου που έχουν μάθει. Αλλά ο σύγχρονος κόσμος δεν μας ανταμείβει πλέον μόνο για αυτά που γνωρίζουμε –η Google ξέρει τα πάντα– αλλά για όσα μπορούμε να κάνουμε με αυτά που γνωρίζουμε».

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω στις απόψεις του δύο διαστάσεις: Η πρώτη είναι η καπιταλιστική κεφαλαιοποίηση της γνώσης που αποκτάται και είναι απαραίτητη για την επιβίωση των νέων στην νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα του παρόντος και η δεύτερη η παραδοχή ότι η γνώση αποτελεί κτήμα μιας ιδιωτικής εταιρείας. Ο ισχυρισμός του Andreas Schleicher ότι στην μηχανή αναζήτησης της Google μπορούμε να βρούμε τα πάντα είναι τουλάχιστον έωλος και μορφωτικά επικίνδυνος, επειδή αυτός ο μηχανισμός αναζήτησης πραγματοποιείται βάσει εμπορικών αλγορίθμων που αυτή χρησιμοποιεί και αποτελεί προνομιακό δικαίωμα της.

Δημοκρατία και εκπαίδευση

Μια άλλη παρατήρηση που θα μπορούσαμε να κάνουμε για τις χώρες που πρώτευσαν στον διαγωνισμό PISA είναι η χαμηλή θέση που έχουν αυτές στο δείκτη Democracy Index του περιοδικού Economist. Η Σιγκαπούρη, που ήταν πρώτη στον διαγωνισμό του ΟΟΣΑ είναι στην 70η θέση του Democracy Index και χαρακτηρίζεται ως ελαττωματική δημοκρατία, ενώ το Μακάο που ήταν δεύτερη θέση ανήκει στην Κίνα, η οποία είναι στην 156η θέση και χαρακτηρίζεται ως αυταρχική. Επομένως οι χώρες αυτές ανταποκρίνονται απόλυτα στο εκπαιδευτικό μοντέλο που προωθεί και επιβραβεύει ο ΟΟΣΑ.

Επίσης από τα αποτελέσματα του διαγωνισμού προκύπτει ότι οι ασιατικές χώρες κυριαρχούν στην εκπαιδευτική αξιολόγηση του ΟΟΣΑ με τις Ιαπωνία Νότια Κορέα και Ταϊβάν και μαζί με τις χώρες που προανέφερα, να καταλαμβάνουν τις πρώτες πέντε θέσεις. Δηλαδή οι χώρες που έχουν αφομοιώσει απόλυτα τις νεοφιλελεύθερες θέσεις του διεθνούς αυτού οργανισμού.

Το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο παγκοσμιοποιημένο δόγμα του ΤΙΝΑ (There Is No Alternative) πρέπει να εγκατασταθεί στη συνείδηση των ανθρώπων ήδη από την νηπιακή ηλικία. Ο ΟΟΣΑ το έχει αντιληφθεί πλήρως και επενδύει σε αυτό είτε μέσα από διαγωνισμούς όπως ο PISA, είτε μέσω προγραμμάτων όπως το International Early Learning and Child Well- being Study, προάγοντας την ανταγωνιστικότητα μεταξύ των χωρών και υποτάσσοντας μέσω της αξιολόγησης τα εκπαιδευτικά συστήματα στα προστάγματα της νεοφιλελεύθερης οικονομικής “ζούγκλας”.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Αμερικανίδα φιλόσοφος και παιδαγωγός Martha Craven Nussbaum στο βιβλίο της “Not for Profit: Why Democracy Needs the Humanities”, τα κράτη διψασμένα για κέρδη στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον δημιουργούν εκπαιδευτικά συστήματα, τα οποία δεν αναπτύσσουν στα παιδιά δεξιότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την ύπαρξη αληθινών δημοκρατιών. Εάν αυτή η τάση καταστεί κυρίαρχη, τα κράτη θα παράγουν γενιές χρήσιμων ανθρωπομηχανών στην θέση ολοκληρωμένων πολιτών, οι οποίοι θα διακατέχονται από αισθήματα αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης για τους άλλους ανθρώπους.

Φαινόμενα που ταλανίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες που έχουν ασπασθεί τα κυρίαρχα νεοφιλελεύθερα προτάγματα όπως η σχολική βία, η ακροδεξιά ριζοσπαστικοποίηση, ο λαϊκισμός, θα μπορούσαν να αποφευχθούν εάν κυριαρχούσε ο “homo universalis” απέναντι στον ιδιώτη με την αρχαία έννοια του όρου. Και μόνο με την ακηδεμόνευτη αντιαυταρχική παιδεία μπορεί να γίνει αυτό εφικτό!