COVID-19: Τα τρία κρίσιμα διλήμματα που θέτει η πανδημία

Η πανδημική μορφή του κορονοϊού (Covid-19) συνιστά μια δοκιμασία για την υγεία του πληθυσμού, την κοινωνική συνοχή, τον κόσμο των ιδεών και των πεποιθήσεων και την κατάσταση ισορροπίας στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Στο πλαίσιο αυτό η πανδημία του Covid-19 θέτει τρία κρίσιμα διλήμματα πολιτικού χαρακτήρα, τα οποία δοκιμάζουν τις αντοχές της διεθνούς κοινότητας και χρήζουν άμεσων και σαφών απαντήσεων.

Το πρώτο, σχετίζεται με τα περιοριστικά μέτρα αναγκαστικής συμμόρφωσης του πληθυσμού για λόγους δημόσιας υγείας. Το ζήτημα αυτό περικλείει το δίλημμα της επιλογής ανάμεσα στο δημόσιο συμφέρον που εκφράζεται σε φυσικούς όρους υγείας και τις ατομικές προτιμήσεις των πολιτών. Είναι γνωστό ότι ανάμεσα στα μέτρα παρέμβασης υπάρχει μια δέσμη κατασταλτικών μέτρων με τον πλέον γνωστό αλλά και ιδιαίτερα αποτελεσματικό, την καραντίνα. Το αντιστάθμισμα αυτής είναι το όφελος από την αποφυγή πρόσθετων νοσήσεων και πρόωρων θανάτων, με άλλα λόγια το ευρύτερο συνολικό κοινωνικό και υγειονομικό όφελος.

Συνεπώς, δεν υφίσταται πρόβλημα βιοηθικού χαρακτήρα, ή ακόμη υποβάθμισης των ατομικών ελευθεριών, λόγω των πρόσκαιρων και τεκμηριωμένων –από τις σχετικές επιστημονικές ενδείξεις– περιοριστικών μέτρων. Η λήψη των μέτρων αυτών είναι δικαιολογημένη και από την αξία των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων, η επίτευξη των οποίων προϋποθέτει τη συναίνεση και τη συμμόρφωση του κοινού.

Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η κατεύθυνση αυτή δεν γίνεται αποδεκτή και ως εκ τούτου διακυβεύεται η προστασία της υγείας του πληθυσμού, η λήψη κατασταλτικών μέτρων είναι θεμιτή και ενδεχομένως επιβεβλημένη. Η διατύπωση αυτή έχει την αναγκαία νομιμοποίηση αφενός από την πρακτική της εφαρμογή μέσα στο χρόνο, αφετέρου από την δικαιακή επικύρωσή της σε διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμούς. Υπό το πρίσμα αυτό, οι αναλύσεις για την αξία της έκφρασης των προτιμήσεων και της ελευθερίας των επιλογών φαντάζουν εκτός τόπου και χρόνου.

Συγκέντρωση πληθυσμών

Το δεύτερο δίλημμα σχετίζεται με την θεμελίωση –σε όρους πίστης ή επιχειρημάτων αλήθειας– της δυνατότητας ή μη συγκέντρωσης μεγάλου αριθμού ατόμων για θρησκευτικούς ή άλλους λόγους. Θέμα που αποτελεί το πλέον δημοφιλές σημείο στην πολιτική συζήτηση την τελευταία περίοδο. Η συζήτηση αυτή έχει μετατραπεί σε μια διαμάχη ανάμεσα σε δογματικούς και αντικληρικαλιστές που αφορά μάλλον στις ιδέες και τις πεποιθήσεις αμφοτέρων, παρά στην αντιμετώπιση της πανδημίας Covid-19 και οδηγεί στη σύγκρουση.

Όμως δεν χρειάζεται σύγκρουση, αλλά τα σχετικά όργανα άσκησης δημόσιων πολιτικών στην υγεία οφείλουν να έχουν σαφείς θέσεις. Δεν πρέπει να συγχέουν την “αλήθεια” εξ αποκαλύψεως της μεταφυσικής με την “αλήθεια” του λογικού θετικισμού της επιστήμης δεδομένου ότι πρόκειται για δύο ασύμβατους κόσμους. Προφανώς, σε αυτή την κατεύθυνση οφείλει να πράξει τα δέοντα και η Ιεραρχία της Εκκλησίας.

Είναι γνωστό, ότι οι συγκεντρώσεις ατόμων, ιδιαίτερα σε κλειστούς χώρους, διευκολύνουν την μετάδοση του Covid-19 και αυτό ισχύει για όλους τους τύπους συνάθροισης συμπεριλαμβανομένου και του εκκλησιασμού. Ακόμη, η “μετάληψη των αχράντων μυστηρίων” από κοινής χρήσης σκεύη περικλείει τον κίνδυνο μετάδοσης του Covid-19, δεδομένου ότι έχει τεκμηριωθεί η ύπαρξη ιικού φορτίου στον σίελο.

Με την έννοια αυτή, η άσκηση των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων προκαλεί αρνητικές εξωτερικότητες με βλαπτική επίδραση στην υγεία και την οικονομία εξαιτίας της πιθανής διάχυσης της επιδημίας. Βεβαίως, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις έχουν την αξία τους και δικαιούνται τον πλήρη και χωρίς όρους σεβασμό όλων. Η προσέγγιση αυτή έχει γίνει αποδεκτή και εφαρμόζεται ήδη από τις αδελφές χριστιανικές Εκκλησίες, καθώς και από άλλα θρησκευτικά δόγματα.

Σε κάθε περίπτωση, η αποσιώπηση και η άρνηση εκφοράς της αλήθειας εγείρει επιπροσθέτως μείζονα ζητήματα επιστημονικής ακεραιότητας και ακόμη θέματα πολιτικού καιροσκοπισμού που είναι συχνά στη παρούσα συγκυρία. Ούτως ή άλλως, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για την επίλυση θεμάτων πίστης ή αλήθειας που εκκρεμούν χιλιάδες χρόνια. Είναι, όμως, η στιγμή της κοινής προσπάθειας για την αποτροπή του μείζονος κινδύνου για την υγεία, την οικονομία και την κοινωνία.

Περιορισμός στην κινητικότητα του πληθυσμού

Το τρίτο δίλημμα αφορά στη λήψη αποφάσεων ανάμεσα στην προσδοκία του υγειονομικού οφέλους από την λήψη μέτρων δημόσιας υγείας έναντι του οικονομικού κόστους που προκαλείται από τα περιοριστικά μέτρα. Η παγκόσμια οικονομία εξαιτίας της πανδημίας Covid-19 εισέρχεται σε μια περίοδο ύφεσης με κύρια χαρακτηριστικά την μείωση των μεταφορών, του τουρισμού, του λιανικού εμπορίου, την καθίζηση της παραγωγικής διαδικασίας και την κατάρρευση στις χρηματιστηριακες αγορές.

Το ΚΕΠΕ υπολογίζει ότι το ΑΕΠ στη χώρα μας θα έχει απώλειες από 0,4-0,9%, δηλαδή 800-1.800 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, η παγκόσμια ανάπτυξη θα περιορισθεί εντός του έτους δραστικά και μάλλον κάτω από το 2%, πράγμα που σημαίνει την απώλεια τουλάχιστον 2 τρισ. δολάρια. Οι εξελίξεις αυτές σχετίζονται με την διαδρομή της επιδημίας, η διάχυση της οποίας μπορεί να επιφέρει καταστρεπτικές συνέπειες στην οικονομία και κατά τον Νουριέλ Ρουμπινί πτώση στα χρηματιστήρια κατά 30-40%.

Ωστόσο, ο έλεγχος της διασποράς του Covid-19 συνιστά κρίσιμης σημασίας στόχο και δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνον με την «επιπέδωση της επιδημικής καμπύλης» πράγμα που σημαίνει περιορισμούς στην κινητικότητα του πληθυσμού. Η παρέμβαση αυτή έχει αρνητικές συνέπειες στους περισσότερους τομείς της οικονομικής ζωής, αλλά το αντιστάθμισμα σε διασωθέντα έτη ζωής και γενικότερα σε φυσικούς όρους υγείας είναι προφανώς υψηλό.

Εν κατακλείδι, τα διλήμματα που θέτει η κρίσιμη συγκυρία δεν είναι απλά ερωτήματα για τις πολιτικές δημόσιας υγείας, αλλά προβλήματα, στα οποία εμπλέκονται κοινωνικά, οικονομικά και ακόμη ιδεολογικά ζητήματα. Η έκβαση της πανδημίας θα κριθεί –πλην των άλλων– από την “συμπεριφορά” του ιού αναφορικά με τις πιθανές μεταλλάξεις του, την ανταπόκριση ενός μείγματος αντι-ιικών φαρμάκων στην καταπόλεμησή του και ακόμη από την δυνατότητα έγκαιρης παρασκευής του κατάλληλου εμβολίου.

Κυρίως, όμως, θα εξαρτηθεί από την περαιτέρω ενίσχυση των μηχανισμών δημόσιας υγείας και την ανταπόκριση των πολιτών στις κατευθύνσεις που δίδονται από τα επιστημονικά όργανα και τις δημόσιες αρχές. Αυτό βέβαια είναι ένα κορυφαίο ζήτημα πολιτικής και κουλτούρας!