Crash test στα εμβόλια – Τι λένε οι έρευνες για αποτελεσματικότητα και ασφάλεια

Λόγω της παγκόσμιας έλλειψης εμβολίων, αλλά και των μεταλλάξεων του κορονοϊού που ήταν εξαρχής στο τραπέζι ως  άγνωστος παράγοντας αλλά μαθηματικά βέβαιος, οι χώρες προσανατολίζονται όλες ανεξαιρέτως στη χρήση άνω των δύο εμβολίων. Έτσι αφ΄ενός θα καλύψουν το έλλειμμα παραγωγής (πρόβλημα όλων των φαρμακοβιομηχανιών) ενώ ταυτόχρονα ελπίζουν ότι όποια μετάλλαξη δεν καλύπτεται από το ένα εμβόλιο, θα καλύπτεται ίσως από ένα άλλο.

Τα περισσότερα εμβόλια είναι κλασικά (χρησιμοποιούν ως φορέα αδενοϊό ή άλλο ιό και απενεργοποιημένες πρωτεΐνες του κορονοϊού) και είναι δύο δόσεων. Κάποιο από τα υποψήφια που είναι μιας δόσης, όπως της Johnson & Johnson, στην πορεία ίσως γίνουν δύο δόσεων με στόχο, όχι τόσο την πρόκληση καλύτερης ανοσίας στο “τρέχον” στέλεχος, αλλά την κάλυψη έναντι μεταλλάξεων. Μιας δόσης θα είναι και ένα ρωσικό (το Sputnik light), που προορίζεται να καλύψει άμεσες επείγουσες ανάγκες συγκεκριμένων χωρών.

Επίσης εμβόλια των δύο δόσεων προσανατολίζονται είτε σε τροποποίηση της δεύτερης ήδη υπάρχουσας δόσης τους, είτε σε προσθήκη τρίτης δόσης. Οι ειδικοί το μελετούν αυτό επειδή η μεν βρετανική μετάλλαξη φαίνεται πως καλύπτεται επαρκώς από τα υπάρχοντα εμβόλια, αλλά με τη νoτιοαφρικανική τα έχουν βρει όλοι σκούρα. Αυτή είναι και σχετικά “στενή συγγενής” της βραζιλιάνικης μετάλλαξης.

Η νοτιοαφρικανική μετάλλαξη

Η νοτιοαφρικανική μετάλλαξη δεν έχει διασπαρεί ιδιαίτερα σε αντίθεση με τη βρετανική που τείνει να επικρατήσει, αλλά δεν αποκλείεται στο άμεσο μέλλον (καθώς ο κόσμος εμβολιάζεται και ο κορονοϊός αμύνεται εξελισσόμενος) να προκύψουν και άλλες μεταλλάξεις “τύπου” νοτιοαφρικανικής, δηλαδή στελέχη που δεν θα τα “πιάνουν” τα υπάρχοντα εμβόλια. Ήδη άτομα που νόσησαν από το τρέχον στέλεχος, νόσησαν και πάλι από το νοτιοαφρικανικό.

Δεν γνωρίζουμε ακόμη τη βαρύτητα της νόσου των νέων μεταλλάξεων, αλλά ειδικοί στη Νότιο Αφρική λένε ότι φαίνεται να είναι ίδια με του εξαπλωμένου στελέχους. Το θέμα δεν είναι λοιπόν η βαρύτητα της νόσου που προκαλούν οι μεταλλάξεις. όπως εκτιμούν, αλλά η υψηλή μεταδοτικότητα, γιατί αυτή προκαλεί μεγάλο αριθμό νέων λοιμώξεων και έτσι αυξάνει έμμεσα και τη θνητότητα.

Οι τιμές περιλαμβάνονται στο ρεπορτάζ γιατί καθορίζουν και αυτές την εθνική πολιτική εμβολιασμού κάθε χώρας. Στην Ελλάδα (και σε όλες τις χώρες) ο εμβολιαζόμενος δεν επιλέγει το εμβόλιο που θα κάνει. Του χορηγείται όποιο είναι διαθέσιμο, ή προαποφασισμένο. Όμως αν δεν θέλει να κάνει αυτό που “περισσεύει” στη δεδομένη στιγμή, μπορεί να μην εμβολιαστεί και θεωρητικά να περιμένει να είναι διαθέσιμο εκείνο που κρίνει ασφαλέστερο ή αποτελεσματικότερο. Αυτές οι αποφάσεις φυσικά ενέχουν και το ρίσκο τους.

Επιπλέον, παρότι κάποια εμβόλια φαίνονται μέχρι στιγμής αποτελεσματικότερα των άλλων, πρέπει να σημειωθεί ότι στα ποσοστά οι ειδικοί στηρίζονται στις κλινικές μελέτες που έγιναν το 2020. Δεν έχουν επισήμως νεότερα από την δοκιμή στην πράξη που ουσιαστικά κρίνει όλα τα σκευάσματα, δηλαδή σαφή αποτελέσματα π.χ. από το Ισραήλ που έχει εμβολιάσει μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού και έχει ασφαλώς πληρέστερη εικόνα για την ανοσία των εμβολιαζόμενων.

Τα μέχρι τώρα δεδομένα

Μέχρι στιγμής δεν έχουμε πληροφόρηση που να αλλάζει τα δεδομένα για την αποτελεσματικότητα ή την ασφάλεια των ήδη χορηγουμένων εμβολίων πέραν του ότι υπάρχει το ζήτημα της αλλεργίας, γνωστό από τις πρώτες μέρες και από το πιθανό ζήτημα για υπέργηρους που έχουν εξαιρετικά εύθραυστη υγεία. Αυτό τουλάχιστον προέκυψε από τους 33 θανάτους σε γηροκομεία κυρίως στη Νορβηγία. Σημειωτέον επίσης ότι οι νεότερες μελέτες για τις μεταλλάξεις, έγιναν in vitro στα εργαστήρια και αυτές είναι πάντα λιγότερο ακριβείς απ’ ότι σε ζωντανούς οργανισμούς, στην κοινωνία. Σαφής εικόνα στην πράξη, και όχι στις θεωρίες, μπορεί να υπάρξει μόνον όταν έχει παρέλθει δίμηνο από τον πλήρη εμβολιασμό κοινοτήτων.

Τα σημερινά δεδομένα που παρέχουν οι ίδιες οι εταιρείες από τις κλινικές δοκιμές τους  αλλά και οι ανακοινώσεις κρατικών φορέων εκεί όπου έλαβαν χώρα οι κλινικές δοκιμές το 2020, διαμορφώνουν μια γενική εικόνα για τα ήδη χορηγούμενα εμβόλια. Για όσα είναι ακόμα σε φάσεις δοκιμών, οι έρευνες τρέχουν καθημερινά. Επίσης οι εταιρείες και οι δημόσιοι φορείς κάθε κράτους ενημερώνονται με επικαιροποίηση των στοιχείων από τις “περσινές” δοκιμές, που όμως δεν έχουν “κλείσει”.

Οι εθελοντές-εμβολιασθέντες συνεχίζουν να παρακολουθούνται ως προς την αποτελεσματικότητα και τις παρενέργειες, απλώς δεν παρακολουθούνται πλέον όσοι είχαν πάρει τα εμβόλια placebo, τα ανενεργά. Επίσης προστίθενται κάθε εβδομάδα και στοιχεία από τους οργανισμούς φαρμακοεπαγρύπνησης κάθε χώρας για τις παρενέργειες. Τα ποσοστά ποικίλουν είτε λόγω διαφορών στις αξιολογήσεις, είτε επειδή π.χ. ένα εμβόλιο είναι μεν λιγότερο αποτελεσματικό στην αποτροπή της νόσου γενικά και απόλυτα, αλλά πιο αποτελεσματικό στην πρόληψη σοβαρής νόσου. Στην Ευρώπη έχουν εγκριθεί τα πρώτα τρία:

Pfizer/BioNTech 95%
Moderna 95%
AstraZeneca/ Οξφόρδης 62%-70%
Novavax 85%-90%
Johnson & Johnson 65%-72%
SputnikV 91%
Coronavac (της Sinovac) 51% – 91%
BBIBP-CorV (της Sinopharm) 79-86

Pfizer/BioNTech

Το εμβόλιο mRNA των Pfizer/BioNTech διατηρεί σε πολύ μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητα του απέναντι στο βρετανικό στέλεχος του κορονοϊού SARS-CoV-2, δείχνει μελέτη που οι ερευνητές των δύο εταιρειών παρουσίασαν στο επιστημονικό περιοδικό “Science”. Όπως έδειξε η μελέτη, η οποία όμως είναι εργαστηριακή και όχι δοκιμή επί του πεδίου, το εμβόλιο διατηρεί «σχετική αποτελεσματικότητα» και στη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη.

Η αποτελεσματικότητα ως προς τη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη (σύμφωνα με την εταιρεία) ήταν μεν «κάπως μειωμένη», αλλά όχι τόσο ώστε να κάνει την εταιρεία να τροποποιήσει το εμβόλιο. Ως προς τη βρετανική ανακοίνωσαν ότι η αποτελεσματικότητα ήταν 95% όπως και στου συνήθους πλέον κορονοϊού. Δεν έδωσαν εντούτοις νούμερο για τη νοτιοαφρικανική.

Παρόλα αυτά, όπως επισημαίνουν, «η προετοιμασία για μια πιθανή αλλαγή στο εμβόλιο κατά της Covid-19 είναι συνετή. Η προσαρμογή του εμβολίου σε ένα νέο στέλεχος του ιού διευκολύνεται από την ευελιξία της τεχνολογίας mRNA στα εμβόλια», είπαν. Και το Ισραήλ, που έχει στενή συνεργασία με την Pfizer ανακοίνωσε κατά λέξη τα ίδια: «ίσως η ανοσοαπόκριση στο νοτιοαφρικανικό στέλεχος να είναι ελαφρώς μικρότερη». Η τιμή είναι περίπου 17 ευρώ ανά δόση και οι παρενέργειες αφορούν κυρίως σε αλλεργίες που παραμένουν σπάνιες, αλλά είναι υπαρκτές.

Moderna και AstraZeneca

Το εμβόλιο της Moderna είναι επίσης mRNA σαν της Pfizer και έχει περίπου 95% αποτελεσματικό στην πρόληψη της ασθένειας κατά τις κλινικές δοκιμές, στις οποίες δεν εντοπίστηκαν σοβαρά ζητήματα ασφαλείας. Η αμερικανική εταιρεία ανακοίνωσε ότι το εμβόλιό της παρήγαγε αντισώματα και στις εργαστηριακές δοκιμές εναντίον των νέων στελεχών του κορονοϊού που ταυτοποιήθηκαν κυρίως στη Βρετανία. Στης Νότιας Αφρικής τα αντισώματα ήταν έξι φορές λιγότερα.

Η εταιρεία μελετά αλλαγές ώστε να καλυφθεί πιο αποτελεσματικά το νοτιοαφρικανικό στέλεχος. Στις κλινικές δοκιμές που κάνουν τώρα ερευνούν την αποτελεσματικότητα συγκρίνοντας εθελοντές που παίρνουν την κανονική δεύτερη δόση με εκείνους που στο δεύτερο εμβολιασμό παίρνουν ένα τροποποιημένο εμβόλιο, σχεδιασμένο να καλύπτει περισσότερο το νοτιοαφρικανικό στέλεχος και πιθανόν το στέλεχος της Βραζιλίας. Είναι το πιο ακριβό εμβόλιο (περίπου 25 ευρώ η δόση).

Η αποτελεσματικότητα του βρετανοσουηδικού εμβολίου προσφέρει κάλυψη στο 60-72% μετά τη δεύτερη δόση και η προστασία ξεκινά στις 21 ημέρες μετά τη λήψη της πρώτης δόσης. Ο αντιπρόεδρος Έρευνας και Ανάπτυξης της AstraZeneca, Σερ Μενέλαος Πάγκαλος, σε συνέντευξή του στην ΕΡΤ εξέφρασε την εκτίμηση ότι το εμβόλιο της AstraZeneca παρέχει προστασία από τον κορονοϊό «για τουλάχιστον 12 μήνες».  Επειδή ερευνήθηκε κυρίως σε άτομα κάτω των 55ετών η Γερμανία και η Ιταλία το προορίζουν για το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό και όχι για τους άνω των 65 (η Γερμανία) και τους άνω των 55 (η Ιταλία). Είναι το πιο φτηνό εμβόλιο, περίπου τρία ευρώ η δόση.

Είχε προκληθεί και μια σύγχυση όταν στα προκαταρκτικά αποτελέσματα είχε φανεί αποτελεσματικότητα 90% σε όσους είχαν λάβει κατά λάθος μόνον την μισή δόση και το θέμα ερευνήθηκε. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όσοι πήραν τυχαία τη μειωμένη δόση ήταν όλοι νέοι και άρα η υψηλή αποτελεσματικότητα οφειλόταν στο σφρίγος του νεανικού οργανισμού και όχι στα μειωμένα miligram της χαμηλής δόσης.

Novavax και Johnson & Johnson

Είναι αμερικανικό και άρα στη διάθεσή του θα δοθεί προτεραιότητα στις αμερικανικές ανάγκες, όμως η εταιρεία θέλει να το διαθέσει και στην Ευρώπη, η Βρετανία ήδη παρήγγειλε 60 εκατομμύρια δόσεις, ενώ είναι άγνωστο τι κάνει η Κομισιόν. Η εταιρεία βιοτεχνολογίας Novavax ανακοίνωσε ότι το εμβόλιο έχει αποτελεσματικότητα άνω του 89%, με βάση τα αποτελέσματα της τρίτης φάσης των κλινικών δοκιμών που έκανε στη Βρετανία.

Επίσης υποστηρίζει ότι είναι αποτελεσματικό σε ποσοστό 85% έναντι της λεγόμενης βρετανικής μετάλλαξης και 90% έναντι των παλαιότερων στελεχών. Σύμφωνα με έρευνα πάντως προστατεύει σε ποσοστό μόλις 50%, έναντι της νοτιοαφρικανικής μετάλλαξης. Η τιμή αναμένεται να είναι 14 ευρώ ανά δόση. H εταιρεία αναμένεται να πάρει έγκριση μάλλον πρώτα στη Βρετανία και εν συνεχεία στις ΗΠΑ.

Η αμερικανική πολυεθνική Johnson & Johnson ανακοίνωσε την περασμένη Παρασκευή ότι το εμβόλιό της (μίας δόσης) είναι αποτελεσματικό στο 72% σύμφωνα με όσα έδειξαν οι κλινικές έρευνες. Η εταιρεία υποστηρίζει ότι ναι μεν δεν προλαμβάνει όλες τις μορφές της νόσου, αλλά προστατεύει σε ποσοστό  85% από την βαριά νόσηση, χωρίς να υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία για ποιες ομάδες ισχύει αυτό, π.χ. ευπαθείς ή ηλικιωμένους, αν δηλαδή αποτρέπει τη σοβαρή νόσο σε νέους, αυτό δεν είναι εξίσου σημαντικό για τους ευπαθείς.

Η Johnson & Johnson θα υποβάλει αίτηση για επείγουσα έγκριση του εμβολίου στην αμερικανική ρυθμιστική αρχή αρχές Φλεβάρη. Δεν ξέρουμε ακόμη αν προστατεύει από το βρετανικό στέλεχος, ενώ είναι πιθανό να μην προστατεύει από το νοτιοαφρικανικό (στις κλινικές δοκιμές στη Νότιο Αφρική η αποτελεσματικότητα ήταν 57%).

Το εμβόλιο χρησιμοποιεί έναν αδενοϊό που προκαλεί το κοινό κρυολόγημα και του έχει “φορτώσει” αδρανή κορονοϊό που τον έχει τρόπον τινά στειρώσει, ώστε να μην αναπαράγεται αλλά να κινητοποιεί τον ανθρώπινο οργανισμό, προκειμένου να παράγει αντισώματα. Ίσως προστεθεί στο άμεσο μέλλον δεύτερη δόση, όπως λέει επισήμως η εταιρεία. Η τιμή αναμένεται να είναι στα οκτώ ευρώ η δόση.

Sputnik V και Sputnik-Light

Σύμφωνα με την παρασκευάστρια εταιρεία και τις ρωσικές αρχές η αποτελεσματικότητα του εμβολίου Sputnik V είναι 91,4%, με βάση την τελική ανάλυση δεδομένων που ελήφθησαν 21 ημέρες μετά τη χορήγηση της πρώτης δόσης. Αναλύθηκαν δεδομένα από 22.714 εθελοντές που έλαβαν τις δύο δόσεις του εμβολίου, ή το εικονικό φάρμακο στην τρίτη φάση των κλινικών δοκιμών. Είναι “κλασικού τύπου” και χρησιμοποιεί αδενοϊό ως φορέα. Απαιτεί δύο δόσεις και δεν έχει απορριφθεί ή εγκριθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων.

Άλλοι θεωρούν ότι η “απόσταση”  μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας ως προς το εμβόλιο αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια του εμβολίου, ενώ άλλοι  θεωρούν ότι η Ρωσία (όπως και η Κίνα) μπορούν να παράγουν ποσότητες που μετά βίας καλύπτει τους πληθυσμούς τους και δεν επεδίωξαν να ανοιχτούν ούτως ή άλλως στην ευρωπαϊκή και σε άλλες αγορές, παρά μόνον για λόγους διπλωματικών σχέσεων με συγκεκριμένες χώρες. Η τιμή του είναι περίπου 10 ευρώ ανά δόση. Έχει εγκριθεί στην Λευκορωσία, Ουγγαρία, Σερβία, στο Τουρκμενιστάν, στην Παλαιστίνη, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στο Ιράν, στην Αλγερία, Τυνησία, Γουινέα, Παραγουάη, Αργεντινή, Βολιβία και Βενεζουέλα.

Η Ρωσία προγραμματίζει να θέσει σε κυκλοφορία και μίας δόσεως Sputnik-Light τον Φεβρουάριο, όπως ανακοίνωσαν οι παραγωγοί του εμβολίου με ανάρτησή τους στο twitter. Αυτό ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί για εξαγωγές, ως μια προσωρινή λύση που θα βοηθήσει χώρες με υψηλούς δείκτες μόλυνσης που έχουν πρόβλημα στο να προμηθευτούν εμβόλια και επείγονται για μια “μέση λύση”.

Νωρίτερα το Ρωσικό Ταμείο Άμεσων Επενδύσεων (RDIF) είχε ανακοινώσει ότι χρηματοδοτεί τις κλινικές δοκιμές του εμβολίου Sputnik-Light το οποίο μπορεί να αποτελέσει μια κάποια προσωρινή λύση για πολλές χώρες. Παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση στην αποτελεσματικότητά του φτάνοντας το 85% στους νέους, άγνωστο τι προσφέρει στους μεγαλύτερους. Πιθανόν η ανοσία που προσφέρει να κρατά μόνο τρεις μήνες. Στην Ρωσία πάντως θα χρησιμοποιείται  το σχήμα των δύο δόσεων με το Sputnik-V.

Τα κινεζικά εμβόλια

Για το κινεζικό εμβόλιο CoronaVac της εταιρείας Sinovac η Βραζιλία (κατά τις κλινικές έρευνες) διαπίστωσε αρχικά αποτελεσματικότητα 78% το καλοκαίρι, αλλά ανασκεύασε όταν συμπεριέλαβε και άλλα δεδομένα στην πορεία. Ταεκικώς δημοσίευσε στις 13 Ιανουαρίου ότι η αποτελεσματικότητά του φθάνει μόλις το 50,4%. Η Τουρκία αντιθέτως το βρήκε αποτελεσματικό στο 91,25%, ενώ η Ινδονησία κάπου στη μέση το βρήκε αποτελεσματικό στο 65,3%.

Όλα αυτά είναι προκαταρκτικά αποτελέσματα των κλινικών ερευνών που έγιναν κατά χώρα, ενώ η Κίνα έχει πει ότι θα ανακοινώσει ποσοστά όταν θα διαμορφώσει συνολική εικόνα. Είναι “παλαιάς κοπής” εμβόλιο (σαν το ρωσικό Sputnik V), δηλαδή χρησιμοποιεί “νεκρό” ιό για να διεγείρει το ανοσοποιητικό. Το έχουν παραγγείλει η Τουρκία, η Σιγκαπούρη, η Μαλαισία, οι Φιλιππίνες και  Ινδονησία.

Το άλλο κινεζικό εμβόλιο της εταιρείας Sinopharm, σύμφωνα με την παραγωγό έχει αποτελεσματικότητα 79%. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (που το παρήγγειλαν ήδη) διαπίστωσαν αποτελεσματικότητα 86% στην διάρκεια της τρίτης φάσης της κλινικής έρευνας. Στην Ινδονησία οι Κινέζοι πουλούν περίπου 10 ευρώ τη δόση, αλλά στην ηπειρωτική Κίνα σύμφωνα με το BBC ιδιώτες έδιναν 60 ευρώ ανά δόση , δεν ήταν όμως σαφές για ποιο από τα δύο εμβόλια.

Ο πίνακας του καθηγητή Μόσιαλου

Δύο ημέρες μετά το ρεπορτάζ, συγκριτικό πίνακα δημοσίευσε στις 2 Φεβρουαρίου και ο καθηγητή Πολιτικής της Υγείας Ηλιας Μόσιαλος: