Διάβρωση των ακτών – Μία εξορισμένη από τη δημοσιότητα ωρολογιακή βόμβα

Τα 16.000 χιλιόμετρα της ελληνικής ακτογραμμής συγκροτούν ένα ιδιαίτερο οικοσυστημικό-οικονομικό-πολιτισμικό-κοινωνικό περιβάλλον. Σημειώνουμε ότι οι 12 από τις 13 Περιφέρειες διαθέτουν παράκτιο μέτωπο. Η διάβρωση των ακτών έχει κρίσιμη σημασία αν ληφθεί υπόψη η σημασία της παράκτιας ζώνης.

Υπολογίζεται ότι στην παράκτια ζώνη και σε βάθος 50 χλμ συναντάμε το 70% περίπου του ελληνικού πληθυσμού, το 80% της μεταποίησης, το 90% του τουρισμού, μέρος της γεωργικής γης υψηλής αποδοτικότητας, το σύνολο σχεδόν των δραστηριοτήτων της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών, καθώς και  ένα σημαντικό μέρος των υποδομών, όπως, λιμάνια, αεροδρόμια, οδικοί και σιδηροδρομικοί άξονες, δίκτυα ηλεκτρισμού-επικοινωνιών-ύδρευσης.

Όλοι αυτοί οι πόροι, που συνωστίζονται (όχι τυχαία) στην παράκτια αυτή ζώνη, συμβάλλουν μεταξύ των άλλων:

• Στην μεγέθυνση της οικονομίας. Μόνο ο παράκτιος τουρισμός συμμετέχει κατά περίπου 18% στο ΑΕΠ.
• Στην δημιουργία συνθηκών παραγωγής πολιτισμικών υπηρεσιών, αισθητικών αξιών, ενώ διαχρονικά αποτελούν τις πηγές έμπνευσης φιλοσοφικών και καλλιτεχνικών ρευμάτων.
• Στο να παρέχουν τη δυνατότητα άσκησης εκπαιδευτικών, ερευνητικών και επιστημονικών μελετών-παρεμβάσεων-λειτουργιών.
• Κυρίως συμβάλλουν στη δημιουργία της πολιτισμικής κληρονομιάς και του πολιτιστικού κεφαλαίου. Στηρίζουν και τροφοδοτώντας το ελληνικό κοινωνικό κεφάλαιο σε διαγενεακό επίπεδο, σε βαθμό υπέρβασης του τοπικού επιπέδου, ανυψώνοντας το ιστορικά σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.

Ακτές και περιβάλλον

Μετά τα παραπάνω αβίαστα συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι ακτές μας είναι Δημόσιο Αγαθό και η διαχείρισή τους πρέπει να είναι στη σφαίρα του Δημοσίου Συμφέροντος. Οι ακτές (και ιδιαίτερα οι αμμώδεις) είναι ένα δυναμικό και ευαίσθητο σύστημα που μεταβάλλεται τόσο κατά τη διάρκεια του έτους όσο και σε μεγαλύτερη χρονική κλίμακα. Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο της διάβρωσης των ακτών έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις σ’ ολόκληρη την Ευρώπη.

Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι τουλάχιστον στο 28% των ακτών παρατηρείται διάβρωση. Η ακτογραμμή υποχωρεί με μέσο όρο 1,2 μέτρα τον χρόνο, που σημαίνει πως για κάθε μέτρο παραλίας χάνουμε πάνω από ένα τετραγωνικό μέτρο παράκτιας ζώνης ετησίως. Από τα 16.000 χλμ., στα οποία εκτείνονται οι ελληνικές ακτές, περίπου 7.000 χλμ. είναι αμμώδεις παραλίες, περιοχές με χαμηλή κλίση, δέλτα ποταμών, λιμνοθάλασσες και άλλα παράκτια οικοσυστήματα. Τα σημεία αυτά είναι τα πλέον ευάλωτα στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Οι κυριότερες αιτίες

Οι κυριότερες αιτίες του φαινόμενου είναι:

• Η κατασκευή τεχνικών έργων στην παράκτια ζώνη, όπως π.χ. θαλάσσια τείχη, λιμάνια και βραχίονες, που διαταράσσουν το ισοζύγιο των φερτών στις ακτές.
• Η κατασκευή φραγμάτων, το κλείσιμο-μπάζωμα χειμάρρων-ρεμάτων, η οικιστική δόμηση, η κατασκευή δρόμων, που κατακρατούν τα φερτά υλικά και ιζήματα της ενδοχώρας και τα στερούν από τις ακτές.
• Η ανύψωση της στάθμης της θάλασσας (λόγω του φαινόμενου του θερμοκηπίου), που συνεπάγεται την άμεση διάβρωση των ακτών.
• Η κλιματική αλλαγή που επιφέρει μεταβολή των περιβαλλοντικών συνθηκών, όπως ο κατακλυσμός της παράκτιας ζώνης, οι συχνές και έντονες κυματικές καταιγίδες, το τσουνάμι από υποθαλάσσιες κατολισθήσεις πρανών, η μείωση ή η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης κάποιων συγκεκριμένων ανέμων σε μια ακτή που διαταράσσει την μορφοδυναμική ισορροπία της ακτής. Όλα αυτά έχουν αποτέλεσμα ανεπιθύμητες μορφολογικές μεταβολές.

Το φαινόμενο αναμένεται να ενταθεί τα επόμενα χρόνια γιατί απλά εντείνονται και οι αιτίες που το προκαλούν. Η στάθμη της θάλασσας αναμένεται να ανυψωθεί σημαντικά, η ζήτηση του νερού αυξάνεται συνεχώς με συνέπεια την ανάγκη κατασκευής φραγμάτων, η ήδη σημαντική ανθρώπινη παρέμβαση είναι σταθερά αυξανόμενη, λόγω του υψηλής κοινωνικής-οικονομικής σημασίας της παράκτιας ζώνης. Oι ανταγωνιστικές χρήσεις γης και οι επιπτώσεις όλων αυτών των δραστηριοτήτων ασκούν σημαντικές πιέσεις στο παράκτιο περιβάλλον και το απειλούν με διαρκείς αρνητικές μεταλλάξεις.

Οι επιπτώσεις της διάβρωσης

Είναι πολλαπλές οι συνέπειες της διάβρωσης και ενδεικτικά αναφέρονται ως σημαντικές:

• Οι περιβαλλοντικές, λόγω της μεταβολής της μορφολογίας των ακτών, αλλά και συχνότερη εμφάνιση εντονότερων θυελλογενών μετεωρολογικών παλιρροιών και κυματικών καταιγίδων.
• Οι οικονομικές, λόγω της απώλειας πόρων, αλλά και της μη δυνατότητας αξιοποίησης συγκεκριμένων φυσικών πόρων, που προϋπήρχαν, αλλά βαίνουν προς εξαφάνιση. Κλασικό παράδειγμα οι αμμώδεις παραλίες.
• Η καταστροφή της φυσικής άμυνας της θάλασσας, λόγω του αυξημένου κινδύνου από πλημμύρες, εφόσον η θάλασσα εισχωρεί στη ακτή.
• Η υπονόμευση των τεχνητών έργων προστασίας των ακτών.

Αλλά και η νομική διάσταση του προβλήματος είναι επίσης σημαντική, εφόσον η χάραξη της γραμμής αιγιαλού υπολογίζεται από τη μέγιστη αναρρίχηση του χειμέριου κύματος. Λόγω της διάβρωσης η αναρρίχηση προωθείται προς την ενδοχώρα και συνεπώς θα πρέπει να μεταβάλλεται και η χάραξη της γραμμής αιγιαλού.

Βεβαίως το πρόβλημα αυτό, ιδιαίτερα για την Ελλάδα, έχει συνέπειες και στο επίπεδο του Διεθνούς Δικαίου (προσδιορισμός συνόρων με Τουρκία). Το ίδιο ισχύει και για την ΕΕ δεδομένου ότι διαφοροποιούνται τα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης, αφού λόγω διάβρωσης χρόνο με τον χρόνο απομειώνονται.

Από τα παραπάνω προκύπτει πλέον η επιτακτική ανάγκη για τον άμεσο σχεδιασμό –και στο πλαίσιο των Περιφερειακών Αναπτυξιακών Συνεδρίων– πολιτικών πρακτικών που θα τοποθετήσουν την παρακολούθηση και μελέτη της παράκτιας διάβρωσης και την προστασία τους στο κέντρο της αναπτυξιακής πολιτικής και αειφορίας ιδιαίτερα των ελληνικών νησιωτικών περιοχών. Απαιτείται η συγκρότηση ενός σχεδίου σε εθνικό επίπεδο (με πρωτοβουλία της Κυβέρνησης), που θα εξειδικεύεται σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

Οι βασικοί πυλώνες ενός τέτοιου σχεδίου είναι αρχικά η κατάρτιση ακτολογίου και ο καθορισμός ζωνών επικινδυνότητας, αναλόγως με το χαρακτήρα κάθε παράκτιας περιοχής. Επίσης, η θεσμοθέτηση μηχανισμού συνεχούς παρακολούθησης των παράκτιων περιοχών, που υπενθυμίζουμε ότι θεωρούνται και είναι δημόσιο αγαθό. Επειγόντως, λοιπόν, Ακτολόγιο και Παρατηρητήριο Ακτών.