Διεθνής διάκριση για δύο Ελληνίδες στο πείραμα ATLAS στο CERN

Όπως τόνισε η συν-πρόεδρος της Επιτροπής Βραβείων, Sarah Demers, στην τελετή απονομής της 19^ης Ιουνίου 2025: «Παρότι συχνά παραμένουν στο παρασκήνιο, το έργο τους είναι θεμελιώδες». Οι τεχνολογικοί τομείς που βραβεύονται περιλαμβάνουν την αδιάλειπτη και αξιόπιστη λειτουργία του πειράματος, αναβαθμίσεις των ανιχνευτών, ανάπτυξη εξειδικευμένων ηλεκτρονικών και υπολογιστικών συστημάτων για τη διαχείριση του τεράστιου όγκου δεδομένων που παράγονται κάθε μερικά δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου καθώς και αλγορίθμων οι οποίοι -μέσα σε αυτόν τον καταιγισμό δεδομένων- επεξεργάζονται ταχύτατα και επιλέγουν εκείνα που πρέπει να αποθηκευτούν σε υπολογιστές για να μελετηθούν.

Μία από τις κατηγορίες των Βραβείων Εξαιρετικού Επιτεύγματος του 2025 αφορούσε στην πρώτη φάση της αναβάθμισης ενός κρίσιμου για τη λειτουργία του πειράματος ηλεκτρονικού συστήματος που ενεργοποιεί τη συλλογή σημάτων [link στο 2^o άρθρο: Επιταχυντής HL–LHC & NSW] που ανιχνεύει το Φασματόμετρο Μιονίων (Muon Spectrometer).

Το Φασματόμετρο Μιονίων, το μεγαλύτερο υποσύστημα του πειράματος ATLAS, κυλινδρικού σχήματος, χρησιμοποιεί περισσότερο από ένα εκατομμύριο ηλεκτρονικά κανάλια για την καταγραφή σημάτων που οφείλονται κυρίως σε μιόνια (σωματίδια παρόμοια με τα ηλεκτρόνια αλλά περίπου 200 φορές βαρύτερα). Τα μιόνια αποτελούν κεντρικό πεδίο της έρευνας του πειράματος ΑTLAS καθώς θεωρούνται “κλειδί” για την ανακάλυψη νέων φαινομένων στη Φυσική Υψηλών Ενεργειών.

Από τις συνολικά 65 υποψηφιότητες του 2025, διακρίθηκαν για τη συμβολή τους στην αναβάθμιση του Φασματόμετρου Μιονίων 11 ερευνητές, μηχανικοί και φοιτητές από Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα του εξωτερικού (Harvard, Kyoto, Massachusetts Amherst, Vancouver, CERN, KEK, BNL, TRIUMF) καθώς και της Ελλάδας.

Την ελληνική παρουσία στα φετινά Βραβεία Εξαιρετικού Επιτεύγματος ανέδειξε η βράβευση της Ελένης Κανελλάκη (υποψήφιας διδάκτορος στο Ινστιτούτο Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής του ΕΚΕΦΕ-Δημόκριτος) και της Φωτεινής Κολίτση (η οποία συνέβαλλε στο έργο ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής-ΠΑΔΑ και σήμερα εργάζεται ως μηχανικός στον επιταχυντή LHC του CERN).

Διάκριση του Τμήματος Ηλεκτρολόγων του ΠΑΔΑ

 Το 2025 σηματοδοτεί τη δεύτερη συνεχόμενη χρονιά διάκρισης για το Τμήμα Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών του ΠΑΔΑ στα Βραβεία Εξαιρετικού Επιτεύγματος του πειράματος ATLAS. Το έτος 2024 είχαν υποβληθεί 116 υποψηφιότητες από τις οποίες βραβεύτηκαν επτά ομάδες και δύο άτομα για την εξαιρετική τους συμβολή στη λειτουργία και στις αναβαθμίσεις του πειράματος. Η τελετή απονομής έγινε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, παρουσία του Ricardo Gonçalo (συν-προέδρου της Επιτροπής Βραβείων) ο οποίος τόνισε τη δυσκολία επιλογής μέσα από τον μεγάλο αριθμό υποψηφιοτήτων υψηλού επιπέδου. Η Sarah Demers, επίσης συν-πρόεδρος της Επιτροπής, σημείωσε: «Η συνεισφορά των διακριθέντων έθεσε τις βάσεις για υψηλής ποιότητας έρευνα και ομαλή λειτουργία του πειράματος τα επόμενα χρόνια».

Την παρουσία των ελληνικών πανεπιστημίων που συμμετέχουν στο πείραμα ATLAS στα Βραβεία Εξαιρετικού Επιτεύγματος του 2024, ανέδειξε ο Ιωάννης Μεσολογγίτης (υποψήφιος διδάκτορας του Τμήματος Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών του ΠΑΔΑ) ο οποίος βραβεύτηκε μαζί με τους Liang Guan, Michelle Solis και Aaron White από τα Πανεπιστήμια του Michigan, της Arizona και του Harvard, αντίστοιχα.

Η βράβευση αφορούσε στην επίλυση ενός κρίσιμου προβλήματος: στη διακοπή των ηλεκτρονικών συνδέσεων υψηλής ταχύτητας μέσω των οποίων μεταφέρονται σήματα ελέγχου και δεδομένα μεταξύ των ηλεκτρονικών συστημάτων των Νέων Μικρών Τροχών (New Small Wheels-NSW), ενός καινοτόμου και πολυσύνθετου ανιχνευτικού συστήματος που εγκαταστάθηκε στο Φασματόμετρο Μιονίων στο πλαίσιο της πρώτης φάσης αναβάθμισης του πειράματος ATLAS  [link στο 2^ο άρθρο: Επιταχυντής HL–LHC & NSW].

Η διάκριση της Φωτεινής Κολίτση και του Ιωάννη Μεσολογγίτη ήταν μέρος μιας ευρύτερης, επιτυχημένης συμμετοχής φοιτητών του Τμήματος Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών του ΠΑΔΑ στο πείραμα ATLAS: την περίοδο 2019–2021, τρεις ακόμα φοιτητές είχαν μεταβεί στο CERN και συμμετείχαν ενεργά στην ερευνητική ομάδα των Νέων Μικρών Τροχών, με κάλυψη των εξόδων παραμονής τους από τη διεθνή συνεργασία του πειράματος ATLAS (καθώς η χρηματοδότηση από εθνικούς πόρους δεν ήταν εφικτή). Αν και αυτή η δυνατότητα υποστήριξης δεν παρέχεται πλέον (λόγω αλλαγών στην οικονομική πολιτική του πειράματος ATLAS), παραμένει το γεγονός ότι οι φοιτητές των ελληνικών πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων διαπρέπουν σε διεθνή περιβάλλοντα υψηλών τεχνολογικών και επιστημονικών απαιτήσεων, αρκεί να τους δίνεται η ευκαιρία.

Ελληνικές διακρίσεις νέων επιστημόνων και φοιτητών

Πράγματι, Έλληνες νέοι επιστήμονες και υποψήφιοι διδάκτορες είχαν διακριθεί με τα Βραβεία Εξαιρετικού Επιτεύγματος του πειράματος ATLAS και παλαιότερα, το έτος 2022: οι Αιμιλιανός Κουλούρης και Πολυνείκης Τζανής (από τη Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου) και η Όλγα Ζορμπά (από το Ινστιτούτο Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής του ΕΚΕΦΕ-Δημόκριτος) βραβεύτηκαν για την καθοριστική συμβολή τους στην ενσωμάτωση στο ανιχνευτικό σύστημα Νέοι Μικροί Τροχοί των ανιχνευτών τύπου Micromegas και στην πιστοποίηση της ορθής λειτουργίας τους πριν την εγκατάσταση των τροχών στο πείραμα ATLAS, το 2021.