Έχουν πατρίδα οι ιοί;

Η νομενκλατούρα των ιών είναι πρόβλημα αλλά και απορίας άξια, καθώς πολλοί αναρωτιούνται πως στην ευχή βαφτίζονται τα στελέχη και οι μεταλλάξεις τους με όλα αυτά τα γράμματα τις παύλες και τα νούμερα. Είναι απλό για εμάς να λέμε ο “ιός Έμπολα” (από τον αφρικανικό ποταμό). Και για τον Τραμπ εύκολο ήταν να λέει  “ο κινέζικος ιός” και να ξεμπερδεύει παίζοντας και τα οικονομικο-πολιτικά παιγχνίδια του. Όμως οι ταμπέλες δεν άρεσαν ούτε στους Κονγκολέζους ούτε στους Κινέζους.

Και για φαντάσου να εντοπισθεί μια σούπερ μετάλλαξη στην Αθήνα και να γεμίσουν αμερικανικά κανάλια και ευρωπαϊκά ταμπλόιντ, κινέζικα περιοδικά και τα απανταχού social media  με τίτλους “lethal Greek strain”. Θα ξαναδούμε τουρίστα τον χρόνο που δεν έχει Αύγουστο. Οι επιστήμονες, πάντως, πέραν του στιγματισμού περιοχών,  έχουν και άλλους λόγους να μην συμπαθούν βαφτίσια με τοπωνύμια ή εθνικά ονόματα ειδικά για τους μεταδιδόμενους ιούς: προκαλούν στην ουσία σύγχυση:

Καθώς δεν αναζητείται από πού όντως ξεκίνησε ο οιοσδήποτε ιός ή το στέλεχος που απασχολεί τη δεδομένη στιγμή, χάνεται το νήμα της ανίχνευσης τόσο προς τα πίσω (της προέλευσης) αλλά “μπερδεύεται” και η αναζήτηση της πορείας του εν συνεχεία. Άπαξ και υποσυνείδητα είναι δεδομένο π.χ. ότι η νοτιοαφρικανική μετάλλαξη ξεκίνησε από τη Νότιο Αφρική (κάτι διόλου βέβαιο), δεν την ψάχνεις στον τουρίστα από τη Ρωσία. Όμως το στέλεχος περί ου ο λόγος, μπορεί όχι μόνο να ξεκίνησε από αλλού, μα και να συνεχίζει να διασπείρεται από εκείνο “το αλλού”. Επίσης οι βιοχημικοί νονοί λένε το βασικότερο: με τα εθνικά και τα τοπωνυμικά κάποιες περιοχές μπορεί και να αποσιωπήσουν ένα επικίνδυνο στέλεχος που θα εντοπίσουν, από την έγνοια να μη στιγματιστούν διεθνώς.

Ξέρουν;

Η εύκολη απάντηση είναι, ας τους βαφτίζουν με όσα αρχικά και νούμερα θέλουν, θα τους λέμε όπως βολεύει, “και οι ειδικοί ξέρουν”. Στο κάτω-κάτω, και η Πατησίων, Πατησίων έμεινε, και η Πανεπιστημίου ποτέ δεν έγινε Ελευθερίου Βενιζέλου, κι ας αναβαφτίστηκαν επισήμως πριν από 75 χρόνια.  Ομως άλλο οι αμετακίνητοι δρόμοι και άλλο οι ιοί. Οι ειδικοί επ΄αυτού όχι μόνον δεν ξέρουν τα πάντα, αλλά και μπερδεύονται. Στη Νότιο Αφρική π.χ. οι ιολόγοι τα έχασαν όταν είδαν μια εβδομάδα μετά την ανακοίνωσή τους άλλη επιστημονική ονομασία στη ‘δική τους’ μετάλλαξη από επιστημονική ομάδα της Βρετανίας (δηλαδή με διαφορετικά αρχικά και νούμερα) και η ΠΟΥ ανέθεσε προ μηνός (στις 15 Γενάρη 2021) σε “task force” να βρεθεί μια κοινή γλώσσα ειδικά για τα στελέχη.

Επίσης η ΠΟΥ θέλει να υπάρχει ενδοσυνεννόηση μεταξύ των απανταχού ιολογικών εργαστηρίων, επειδή επικρατεί διεθνώς ένα χάος καθώς ό,τι νέο βρίσκει κάποιος π.χ. στην Αργεντινή του κοτσάρει και τα συμπεφωνημένα Α,Β,D κ.λπ.  ή νούμερα υποσυνόλων, ενώ στην Κίνα κάποιος άλλος ιολόγος εντοπίζει  επισης ένα νέο για εκείνον στέλεχος και του δίνει άλλα νούμερα, ενώ είναι ίδιο ακριβώς με εκείνο που  βρέθηκε στην Αλάσκα

Πάντως ούτε τον μέσο άνθρωπο εξυπηρετεί κατά βάθος η ευκολία της φράσης “νοτιοαφρικανική” ή “βραζιλιάνικη” ή “βρετανική” μετάλλαξη, καθώς υποσυνείδητα την ταυτίζει με μια χώρα συγκεκριμένη και αυτό “κλειδώνει” στο μυαλό του. Δεν αναλογίζεται αρκούντως συχνά ότι η νοτιοαφρικανική μετάλλαξη μπορεί να κυριαρχεί στο Πακιστάν όπου σκοπεύει π.χ. να ταξιδέψει ή (αν κάποιος είναι έμπορος) σκέφτεται να εισάγει από εκεί κατεψυγμένα. Αν η ονομασία καλλιεργεί εσφαλμένη βεβαιότητα στον πολίτη για τη διασπορά του ιού, μπορεί να παρασυρθεί σε επιζήμιες προσωπικές αποφάσεις. Η ταμπέλα ευκολύνει μέχρι ενός σημείου.

Ας την πούμε “Μαράκι”

Για να υπάρχει κοινή γλώσσα στην επιστημονική κοινότητα οι ιολόγοι αρχίζουν τα Β.12.3.4 και D.1.4.5 και AH1N5 και ούτω καθ΄εξής. Όμως ακόμα και οι ειδικοί δυσανασχετούν. Οπότε ονόμασαν “μεταξύ τους” τη βρετανική μετάλλαξη “Νέλυ”, κατ΄ευφημισμόν, δίνοντας ένα ουδέτερο ακίνδυνο όνομα σαν να λέμε “Γιώργος”. Θα μπορούσε κάθε Γιώργος ή Νέλυ να έχουν τις ενστάσεις τους. Όμως δεν είναι στους Γιώργηδες ή στο Μαράκι το θέμα. Αν γίνει δηλαδή ό,τι και με τα ονόματα των τυφώνων για παράδειγμα, δυσκολεύονται ουσιαστικά οι ιολόγοι στην ανίχνευση. Γιατί ο ιός δεν είναι περαστικός τυφώνας.

Οι τυφώνες από το 1950 βαφτίζονται με αλφαβητική σειρά από ένα κατάλογο με γυναικεία ονόματα. Γύρω στο 2000 οι politically correct μετεωρολόγοι προσέθεσαν και μερικά ανδρικά στη λίστα, αλλά επέμειναν στην ονομασία τους με σχετικά απλά ονόματα για να υπάρχει εύκολη αναφορά και να μη λένε στις ειδήσεις “πλησιάζει ο τυφώνας Β.1.2.G”. Όμως στους ιούς η ονομασία δείχνει την ταυτότητά τους ανά πάσα στιγμή, και συγκεκριμένα το βασικό σύνολο στο οποίο ανήκουν (το πρώτο ψηφίο) και εν συνεχεία το δεύτερο υποσύνολο στο οποίο ανήκουν -μοιάζει με τυφώνα ο ιός, αλλά δεν είναι. Δυστυχώς δεν είναι κάτι που περνάει και πάει στον αγύριστο.

Αυθαιρεσία εξαρχής

Αλλά και ο ίδιος ο ιός καθαυτός βαφτίστηκε σχετικά αυθαίρετα, στην μεν Ελλάδα από τη αρχαίο ελληνικό ιός (δηλητήριο φιδιού κυρίως, αλλά και τόξο, και δηλητήριο από έντομα). Στον δυτικό κόσμο καθιέρωσαν το λατινικό virus που σήμαινε κι εκείνη η λέξη δηλητήριο και στο μεσαίωνα, συγκεκριμένα, την χρησιμοποιούσαν για το δηλητήριο του φιδιού. Πίστευαν ότι οι αρρώστιες προκαλούνται από ρευστές τοξίνες από ζώα -κάτι όχι απολύτως λανθασμένο εδώ που τα λέμε.

Στις ασθένειες και στoυς βακίλλους ή άλλους νοσογόνους οργανισμούς πολύ συχνά δίνεται το όνομα εκείνου που τους πρωτοεντόπισε, κάτι που δεν είναι απαραιτήτως κολακευτικό κι ας θεωρείται τιμητικό. Στα αστέρια υπάρχει μια λίστα που θεωρητικά σέβονται όλοι, όμως π.χ. η Κασσιόπη ή Κασσιόπεια δεν λέγεται έτσι παντού. Για τους Αμερικανούς (από το 1960, επειδή έτσι ήθελαν) πρέπει να λέγεται Archird και οι Κινέζοι επιμένουν να την λένε Γουανγκ Λιάν Σαν, από το όνομα ενός τρανού (εκεί) αρματηλάτη. Και δεν μπορείς να το χαρακτηρίσεις αυτό αυθαιρεσία ακριβώς, γιατί έχει και η παγκοσμιοποίηση τα όριά της και έχουν και οι αστρονόμοι τις κόκκινες γραμμές τους και αντιστέκονται.

Κάθε βάφτιση γενικά ενέχει την αυθαιρεσία του νονού της. Για παράδειγμά λένε ότι η σύφιλη πήρε το όνομά της από  έναν Σίφυλο που τα είχε βάλει με τον Απόλλωνα, αλλά το πιθανότερο είναι ότι ο Ιταλός λογοτέχνης που την βάφτισε έτσι, δανείστηκε απλά το όνομα του ασθενούς κουνιάδου του που λεγόταν Σίπυλος.

Είναι και τα απωθημένα ένα ζήτημα

Με κάθε αρρώστια ανακύπτουν ως προς τις ονομασίες και τα εθνικά μίση και πάθη ή οι ιστορικές συγκυρίες. Πιστεύεται σήμερα ότι η σύφιλη ήρθε στην Ευρώπη από τους άνδρες του Κολόμβου μετά το ταξίδι τους στην Αμερική, αλλά οι Ιταλοί θεωρούσαν ότι ήταν “γαλλική αρρώστια” και έτσι την έλεγαν, επειδή ειχαν επιδημία στη Νάπολη μετά από εισβολή Γάλλων στρατιωτών το 1495. Η “ισπανική γρίπη” δεν ήταν ποτέ ισπανική, ήταν αμερικανική. Αλλά η Ισπανία ήταν η μόνη χώρα που το 1918 προέβαλλε διαρκώς το θέμα, καθώς ήταν ουδέτερη στον πόλεμο και δεν λογοκρίνονταν οι εκεί ειδήσεις. Στη Σενεγάλη την έλεγαν “βραζιλιάνικη γρίπη” ή “γερμανική γρίπη” και στην Πολωνία “αρρώστια των Μπολσεβίκων”.

Πριν τον μοιραίο Φλεβάρη του 2020, δηλαδή όταν ακόμη η επιδημία στην Κίνα ήταν μονόστηλο στις ελληνικές εφημερίδες (και ατυχώς, και στις ιταλικές, που αιφνιδιάστηκαν στα τέλη Φλεβάρη πολύ άσχημα), ο ιός SARS-CoV-2 ήταν γνωστός στους ειδικούς ως “nCoV2019” ή “2019-nCoV”. Η νόσος που προκαλούσε στους μακρινούς Ασιάτες (τους οποίους αμέριμνοι θαυμάζαμε, καθώς έχτισαν σε μια εβδομάδα ολόκληρο νοσοκομείο λοιμωδών) αναφερόταν ως “2019-nCoV οξεία πνευμονική νόσος”. Εμείς γράφαμε νέος κορονοϊός και τελείωνε.

Τώρα με τις νέες μεταλλάξεις, το “νέος κορονοϊός” παραπλανεί, γιατί ουσιαστικά έγινε παλιός. Όμως κατά λέξη πρέπει να το αποδίδουμε “οι νέες μεταλλάξεις του νέου κορονοϊού οι οποίες εντοπίσθηκαν για πρώτη φορά π.χ. στη Βρετανία” και είναι πολύ πιο απλό για όλους να γράφουμε “βρετανική μετάλλαξη”. Στο κάτω-κάτω η λεγόμενη (προς συνεννόηση) βρετανική μετάλλαξη ονομαζόταν  αρχικά από τους ειδικούς στη Βρετανία  “μετάλλαξη υπό έρευνα ως επικίνδυνη 202012/01”.

Συγκεκριμένα, οι  Βρετανοί την έλεγαν στην αρχή VUI 202012/01 (στέλεχος προς διερεύνηση 202012/01) και μετά  VOC 202012/01 (στέλεχος δυνητικά επικίνδυνο 202012/01). Το ίδιο στέλεχος στη Βρετανία το λένε άλλοι πια  B.1.1.7, ενώ άλλοι  20I/501Y.V1. Οι βρετανικές εφημερίδες το λένε “στέλεχος του Κεντ” και ξεμπερδεύουν.

Κανονικά

Ο κανονικός τρόπος καταγραφής και ονομασίας ξεκινά με ένα γράμμα που υποδηλώνει την αρχική πηγή-στέλεχος και δεξιά προστίθενται στοιχεία για τους “απογόνους” του. Δηλαδή οι αριθμοί στο B.1.1.7 δηλώνουν ένα υποσύνολο του προηγούμενου στελέχους. Οι Νοτιαφρικανοί αποκαλούν την νοτιοαφρικανική μετάλλαξη 501Y.V2 και επέμεινε ο ίδιος ο πρωθυπουργός της χώρας να μη συνδεθεί η μετάλλαξη με τοπωνύμιο αλλά δεν του πέρασε.

Την ονόμασαν έτσι επειδή φέρει ένα νέο στοιχείο στην θέση του πεντακοσιοστού πρώτου (501ου) αμινοξέος της πρωτεΐνης-ακίδας του ιού και μετατρέπει δύο αμινοξέα που παρασκευάζουν πρωτεΐνες. Η μετατροπή αυτή στην “στενογραφία” των βιοχημικών ονομάζεται εν συντομία Υ, και έτσι προκύπτει το 501Υ. Όμως τώρα κι αυτό το στέλεχος, από τους πιο πολλούς ειδικούς ανά τον κόσμο, ονομάζεται B.1.351. Για εμάς είναι βασικά η “επικίνδυνη μετάλλαξη που μάλλον δεν καλύπτεται από κανένα εμβόλιο”, το οποίο συνιστά εξάλλου και το “δια ταύτα” στο όλο ζήτημα.

Τελευταία βγήκε και μια παρήγορη (υποτίθεται) είδηση ότι όποιος νοσήσει από τη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη έχει πλέον αντισώματα και για τις άλλες μεταλλάξεις. Λες και η λύση είναι να πάθουμε τη χειρότερη μετάλλαξη για να “μπολιαστούμε” για τις υπόλοιπες. Θα τη λέγαμε η “χειρότερη μετάλλαξη” αλλά μπορεί να βγει κάποια χειρότερη κι από αυτήν κι ας μην το κακομελετάμε.