Ένα click away από τα ψυχοφάρμακα – Πανδημία και εγκλεισμός

Ως γνωστόν, από τα αστικά λύματα μπορούν να εξαχθούν ποικίλα συμπεράσματα γύρω από την κατάσταση της υγείας και τις συνήθειες ενός πληθυσμού. Τον τελευταίο καιρό ακούμε όλο και πιο συχνά να καταμετράται στα αστικά λύματα το ιικό φορτίο, ώστε να εξάγονται συμπεράσματα για την πορεία της πανδημίας του κορωνοϊού στον πληθυσμό. Ειδικότερα, να γνωρίζουμε για τα ψυχοφάρμακα και τη χρήση τους κατά την περίοδο της πανδημίας.

Σε παλαιότερο άρθρο μας (Σαρηγιαννίδη “Ψυχοκοινωνιολογικά Θραύσματα της Σύγχρονης Πραγματικότητας”, εκδ. Ινφογνώμων, 2020, σ. 163), ήδη, πολύ πριν εμφανιστεί ο covid, είχαμε αναφέρει μια έρευνα που είχε δημοσιευτεί στην επιθεώρηση Environmental Science & Technology από διεθνή ερευνητική ομάδα στα πορίσματα της οποίας συμπεριλαμβάνονταν και τα ακόλουθα συμπεράσματα:

«Η χρήση ψυχιατρικών και άλλων φαρμάκων, καθώς και η χρήση παράνομων ουσιών, αυξήθηκε δραματικά στην Αθήνα στα χρόνια της κρίσης… Οι μεγαλύτερες αυξήσεις καταγράφηκαν στα αντικαταθλιπτικά, τα αγχολυτικά και τα αντιψυχωσικά, καθώς και σε φάρμακα για την αντιμετώπιση του γαστρικού έλκους και της υπέρτασης». Πιο συγκεκριμένα, «οι μετρήσεις αποκάλυψαν ότι σε μια τετραετία η χρήση των αντιψυχωτικών αυξήθηκε κατά 35 φορές, των αγχολυτικών κατά 19 φορές και των αντικαταθλιπτικών κατά 11 φορές, ενώ η χρήση παράνομων αμφεταμινών διπλασιάστηκε».

Εμφάνιση πανδημίας

Όμως, όλα αυτά ίσχυαν προ πενταετίας. Μετά από την εμφάνιση της πανδημίας και τις ιδιαιτερότητες στη διαχείριση της, μετά από πάνω από ένα χρόνο επαναλαμβανόμενα lockdown, κοινωνικό απομονωτισμό, κοινωνική αποστασιοποίηση και υγειονομική τρομοκρατία, είναι εύλογο να αναρωτιόμαστε ποιες είναι οι συνέπειες του εγκλεισμού, της υποχρεωτικής μασκοφορίας και της υγειονομικής τρομοκρατίας στον ψυχισμό των ατόμων; Γιατί άραγε έχει γίνει τόσο δημοφιλές το μαύρο αστείο “όλοι στους ψυχιάτρους και στους ψυχολόγους θα καταλήξουμε;”

Αν σήμερα, μετά από όλες τις κοινωνικοπολιτισμικές αλλαγές που έχουμε υποστεί, γινόταν νέα καταμέτρηση της χρήσης ψυχιατρικών και άλλων φαρμάκων (όπως τα αναλγητικά) ή παράνομων ουσιών στα αστικά λύματα, τι αποτελέσματα θα έβγαιναν; Η πρώτη καραντίνα είχε ήδη δείξει τις συνέπειές της στην ψυχική υγεία των πολιτών, όπως αυτές προέκυπταν από την εκ νέου ανάλυση των αστικών λυμάτων.

Επιγραμματικά, τα στοιχεία αναφορικά με το πρώτο lockdown του Μαρτίου 2020 που έχουν δει το φως της δημοσιότητας δείχνουν τα εξής: «Η κατανάλωση της κοκαΐνης αγγίζει τα 800 γραμμάρια την μέρα. Αύξηση της κατανάλωσης των αμφεταμινών κατά 650%. Τριπλασιασμός της κατανάλωσης παρακεταμόλης. Αύξηση 77% στη χρήση ηρεμιστικών (κυρίως tavor). Αύξηση 31% στα αντικαταθλιπτικά».

Επιπρόσθετα, ενδιαφέρουσα θα ήταν μια στατιστική έρευνα που θα καταμετρούσε τις αναζητήσεις των ατόμων στα άλλα λήμματα εκείνα του google γύρω από πιθανές ασθένειες και συμπτώματα. Πλέον, όπως ομολογούν πολλοί άνθρωποι, προσπαθούν να μην αναζητούν στο διαδίκτυο πληροφορίες για κάθε σωματική ενόχληση ή ένδειξη που αισθάνονται ή ακόμα πληροφορίες για κάθε ασθένεια ή σύμπτωμα που άκουσαν σε συζητήσεις στο περιβάλλον τους.

Συνθήκες διαβίωσης

Από την κλινική μας εμπειρία είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως οι σημερινές συνθήκες διαβίωσης αναδεικνύουν πολλές ψυχολογικές δυσκολίες ή βγάζουν στην επιφάνεια ψυχολογικά προβλήματα ή ζητήματα που σε περιόδους ευημερίας ή “κανονικότητας” δεν θα εκδηλώνονταν απαραίτητα με τόση οξύτητα και ένταση. Παράλληλα, όπως παρατηρούμε καθημερινά, έχουν αυξηθεί ποιοτικά και αριθμητικά οι υποχονδριακές νευρώσεις, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, οι φοβίες γύρω από το θάνατο, οι κρίσεις πανικού ή οι κρίσεις άγχους και τα καταθλιπτικά συμπτώματα.

Ειδικότερα, η δυσφορία των ανθρώπων είτε εγγράφεται στο σώμα και εκφράζεται μέσα από αυτό, στο πλαίσιο διαφόρων ψυχοσωματικών ασθενειών ή συμπτωμάτων, είτε τα άτομα χωρίς σωματικές ενδείξεις, φαντασιώνουν πως έχουν κάποιο πρόβλημα υγείας που θα τα οδηγήσει είτε να νοσήσουν βαριά, είτε να πεθάνουν.

Βεβαίως, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: «μα δεν είναι “φυσιολογικός” ο φόβος του θανάτου;». Όταν αυτό το κλασσικό μεταφυσικό ερώτημα αφορά το ανθρώπινο άτομο (και όχι τα ζώα που δεν θέτουν τέτοια ερωτήματα, αφού ζουν στο πλαίσιο μιας άμεσης και όχι συμβολικής σχέσης με το περιβάλλον), η απάντησή του μοιάζει προφανής και αυτονόητη. Παρόλα αυτά, είναι ένα ρητορικό ερώτημα-“παγίδα” που δεν αφήνει χώρο σε διευκρινιστικές συζητήσεις.

Προφανώς ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ήδη από μικρή ηλικία τη θνητότητά του και ενδεχομένως να τον τρομάζει η απώλεια της ζωής, όταν αυτή έρθει. Η συγκεκριμένη διαπίστωση όμως δεν ξεκαθαρίζει καθόλου γιατί ο σύγχρονος δυτικός άνθρωπος στοιχειώνεται κυριολεκτικά από το φόβο της αρρώστιας και του θανάτου, ειδικά όταν είναι υγιής και νέος. Και ούτε κυρίως εξηγεί την μαζικότητα με την οποία εκδηλώνονται οι ζοφερές αυτές σκέψεις στις μέρες μας.

Όπως φαίνεται όμως, ο σύγχρονος δυτικός άνθρωπος από “τον φόβο του μην αρρωστήσει”, αρρωσταίνει ψυχοσωματικά όλο και περισσότερο. Πολλές φορές μάλιστα είναι σαν να ζει για να μην πεθάνει, δηλαδή σαν η αποφυγή και η αποτροπή του θανάτου να αποτελεί τον αυτοσκοπό της ζωής του.

Μαζική καταφυγή στα φάρμακα

Για την αντιμετώπιση των προαναφερόμενων ψυχικών, σωματικών και ψυχοσωματικών δυσκολιών και συμπτωμάτων, η πλέον εύκολη και πιο συχνή “θεραπεία”, στην οποία καταφεύγει μαζικά ο σύγχρονος δυτικός άνθρωπος είναι βιοχημικής φύσης και θα μπορούσε να ταξινομηθεί στις ακόλουθες κατηγορίες: φυτικά σκευάσματα για την ανακούφιση των ψυχικών και ψυχοσωματικών προβλημάτων, ψυχιατρικά φάρμακα, παράνομες ναρκωτικές ουσίες, αναλγητικά φάρμακα και παυσίπονα.

Σε γενικές γραμμές ο ρόλος αυτών των φαρμακευτικών ή ναρκωτικών ουσιών, είναι να καταπολεμούν (καταστέλλοντας ή κατευνάζοντας) τα διάφορα συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης, μελαγχολίας κλπ. ή να δίνουν μια αίσθηση ευφορίας, ίσως και “παντοδυναμίας”, μόνιμης υπερδιέγερσης κλπ. στους λήπτες τους. Ουσιαστικά, η κατανάλωση τέτοιων σκευασμάτων αποσκοπεί στην τεχνητή και βιοχημική αντιμετώπιση των συναισθημάτων δυσφορίας που αισθάνονται τα άτομα και των δυσάρεστων σκέψεων που τους βασανίζουν, τόσο την ημέρα, όσο και τη νύχτα.

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να διευκρινίσουμε πως σε καμία περίπτωση δεν στηλιτεύουμε, ούτε απαξιώνουμε την επιβεβλημένη φαρμακευτική αγωγή για διάφορα ψυχιατρικά και ψυχικά προβλήματα, η οποία δίνεται κατόπιν σύστασης του αρμόδιου γιατρού κι αφού προηγουμένως έχει εξετασθεί η χρησιμότητα και η ωφέλειά της για τον ασθενή. Δεν μπορεί όμως σε καμία περίπτωση αυτή η συνθήκη ιατρικής χορήγησης φαρμάκων να γενικεύεται καταχρηστικά και να διευρύνεται σε όλο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Σήμερα, παρατηρούμε, στην Ελλάδα (αλλά και σε άλλες χώρε του Δυτικού Κόσμου), τα άτομα να λαμβάνουν σοβαρές φαρμακευτικές αγωγές. Κι αυτό όχι για να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένα ψυχικά και ψυχοσωματικά προβλήματα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και στο πλαίσιο μιας ιατρικής και ψυχοθεραπευτικής παρακολούθησης. Τα άτομα μαθαίνουν να ζουν με φάρμακα, δηλαδή καταστέλλοντας –όχι αντιμετωπίζοντας μακροπρόθεσμα– τις αιτίες της ψυχικής δυσφορίας.

“Γρήγορη λύση”

Τελικά, ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος των ατόμων του Δυτικού Κόσμου, ζώντας σε μεγάλο βαθμό αποκομμένο αφενός από την φύση, αφετέρου από την κοινωνική του φύση, είναι απολύτως βέβαιο ότι καταλήγει μαζικά να στηρίζει την καθημερινή του επιβίωση σε φαρμακευτικά σκευάσματα και ουσίες. Παράλληλα, η ψυχολογική θεραπεία ή θεραπεία μέσω λόγου μοιάζει για κάποιους μια πολυτελής, δύσκολη και επίπονη διαδικασία.

Άλλωστε, η φτωχοποίηση μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού όχι μόνο επιτείνει τα διάφορα είδη ψυχικών δυσκολιών, αλλά παράλληλα διοχετεύει τα άτομα σε εύκολες, οικονομικές και γρήγορες “λύσεις” των ψυχικών και ψυχοσωματικών προβλημάτων τους.

Συγχρόνως, η ψυχολογική θεραπεία, κυρίως όταν δεν συνδυάζεται με παράλληλη λήψη κάποιας φαρμακευτικής αγωγής, αποτελεί συχνά μια μακροχρόνια διαδικασία, γεγονός που συνιστά ανασταλτικό παράγοντα σε όσους αναζητούν μια γρήγορη ανακούφιση των συμπτωμάτων τους.

Έτσι, παραγνωρίζοντας ότι η υγεία και η ζωή, ψυχική και σωματική, αποτελούν μια πραγματικότητα ενιαία και αδιάσπαστη, η φαρμακευτική οδός, με όλες τις ελαφριές ή βαρύτερες εκδοχές της, μοιάζει για πολλούς ανθρώπους μονόδρομος, στερώντας τους την ευκαιρία για μια καλύτερη ποιότητα συναισθηματικής και κοινωνικής ζωής.