Γιατί ανθίζουν οι θεωρίες συνωμοσίας περί τον κορωνοϊό

Τι κρύβεται τελικά πίσω από τον κορονοϊό; Θα μπορούσε να έχει σχέση με κάποιο σχέδιο επικράτησης με τη χρήση του ιού ως βιοχημικό όπλο; Είναι μήπως ένα πείραμα των Κινέζων που πήγε κάπως… στραβά; Ή μια πλεκτάνη πολυεθνικών που θέλουν να κερδίσουν δισεκατομμύρια πουλώντας εμβόλια; Από τότε που ο κορονοϊός προκάλεσε διεθνών διαστάσεων επιδημία, οι θεωρίες συνωμοσίας δίνουν και παίρνουν, κάνοντας την υπόθεση να μοιάζει με χολιγουντιανή ταινία.

Βεβαίως, δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που ένας ιός, σε στάδιο επιδημίας, αποτελεί τροφή για την παραγωγή διάφορων σεναρίων σχετικά με την προέλευση ή και τη σκοπιμότητα της εξάπλωσής του. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους Ντάνιελ Τζόλεϊ και Πία Λάμπερτι, των πανεπιστημίων Newcastle και Mainz αντίστοιχα, οι περίοδοι αβεβαιότητας, οικονομικής και πολιτικής κρίσης ή οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, πολλές φορές ωθούν τους ανθρώπους να συνδέουν αυθαίρετα γεγονότα ή πληροφορίες μεταξύ τους.

Έτσι πλάθουν θεωρίες συνωμοσίας, άλλοτε τραβηγμένες, άλλοτε απλούστερες, οδηγώντας όμως αμφότερες στην παραπληροφόρηση και την κακή ενημέρωση. Παρομοίως και στην περίπτωση του κορονοϊού, από την αρχή της πανδημίας κυκλοφορούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –κι όχι μόνο– διάφορα σενάρια για τον κορονοϊό.

Κορονοϊός: από τη CIA στη… χλωρίνη

Το SLpress.gr συγκέντρωσε μερικές από τις θεωρίες που κυκλοφόρησαν το περασμένο διάστημα και παραθέτει τις πιο αξιοσημείωτες:

• Σχέδιο της CIA: Μια πρώτη θεωρία είναι ότι ο κορονοϊός φτιάχτηκε από επιστήμονες της CIA με σκοπό να χρησιμοποιηθεί ως όπλο εναντίον της –οικονομικά καλπάζουσας– Κίνας.
• Κερδοφόρο εμβόλιο: Ένα αγαπημένο σενάριο είναι ότι αμερικανικές και πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρείες δημιούργησαν ή φρόντισαν ώστε να εξαπλωθεί ο ιός για να θησαυρίσουν από τις πωλήσεις νέων εμβολίων.
• Κινέζικο εργαστήριο: μια από τις πρώτες φημολογίες ήταν ότι ο ιός δημιουργήθηκε από τους Κινέζους σε κάποιο υπερσύγχρονο βιοχημικό εργαστήριο, στο πλαίσιο βιολογικού πολεμικού προγράμματος. Μάλιστα, η φήμη αυτή αναπαράχθηκε σε κάποιες χώρες, όπως στις ΗΠΑ, από πολιτικούς αξιωματούχους.

Εκτός από σενάρια σκοπιμότητας, κυκλοφορούν φημολογίες και απόψεις σχετικά με την αντιμετώπιση του ιού. Για παράδειγμα, ότι το λάδι ρίγανης, το σκόρδο και η βιταμίνη C καταπολεμούν αποτελεσματικά τον ιό, ή βοηθούν στο να μην κολλήσει κάποιος. Ακόμα χειρότερα, άλλο σενάριο θέλει την επάλειψη με ή και κατανάλωση χλωρίνης να καταπολεμά τον ιό!

Κοινή λογική ενάντια στις θεωρίες συνωμοσίας

Σίγουρα όλες οι θεωρίες συνωμοσίας χρησιμοποιούν ψήγματα αλήθειας για να μοιάζουν πιο πειστικές. Για παράδειγμα, είναι προφανές ότι οι εταιρείες που θα λανσάρουν ένα αποτελεσματικό φάρμακο ή εμβόλιο για τον κορονοϊό θα κερδίσουν πολλά χρήματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι τον δημιούργησαν κιόλας… Παντού, όμως, όπως εξηγούν οι Τζόλεϊ και Λάμπερτι, υπάρχουν άνθρωποι που τους αρέσει να πιστεύουν σε αυτές τις θεωρίες. Στην αρχή της πανδημίας, σύμφωνα με σχετική έρευνα το 16% των Ισπανών πίστευε ότι ο ιός ήταν σχέδιο κάποιας μυστικής οργάνωσης. Και το 27% των Γάλλων θεωρούσαν ότι σκοπίμως οι Αρχές κρύβουν από το κοινό τις βλαβερές συνέπειες των εμβολίων.

Ένας από τους παράγοντες που ωθούν τους ανθρώπους να έλκονται από τις θεωρίες συνωμοσίας είναι το στρες που τους δημιουργεί η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια. Αυτό, για παράδειγμα, συνέβη το 2015-2016 με το ξέσπασμα του ιού Ζίκα στη Λατινική Αμερική, οπότε και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είχαν διαδοθεί διάφορες θεωρίες. Δύο από αυτές ήταν ότι ο ιός προερχόταν από γενετικά μεταλλαγμένα κουνούπια, ή ότι δημιουργήθηκε από φαρμακοβιομηχανίες για να προκληθεί τεχνητή ζήτηση σε κάποιο εμβόλιο ή φάρμακο.

Συμβουλές κατά της παραπληροφόρησης

Το πρόβλημα των θεωριών συνωμοσίας σε ιατρικά ζητήματα και θέματα υγείας έχει απασχολήσει τα επιτελεία των κυβερνήσεων αλλά και διεθνών οργανισμών. Η παραπληροφόρηση, άλλωστε,  δεν βοηθά ποτέ, ιδίως σε τέτοιες περιπτώσεις, αφού μπορεί να οδηγήσει σε αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων και καλλιέργεια λανθασμένων ή βίαιων συμπεριφορών.

Σε ό,τι αφορά τον κορονοϊό, είναι προφανές ότι όσοι επικεντρώνουν σε θεωρίες συνωμοσίας και δυσπιστούν άκριτα απέναντι στις συμβουλές και τις οδηγίες των κρατικών Αρχών, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να συμπεριφερθούν ανεύθυνα, απέναντι στους άλλους αλλά και τον εαυτό τους. Είναι ενδεικτικό ότι επιστήμονες της Ιατρικής Σχολής του Harvard εξαρχής προειδοποιούν τον κόσμο να μην πιστεύει παραπλανητικά δημοσιεύματα, και βεβαίως να μην πανικοβάλλεται χωρίς λόγο.

Αντίστοιχα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει εξαρχής αναρτήσει ειδική ενότητα στην ιστοσελίδα του με “μύθους και αλήθειες” για τον κορονοϊό. Τέλος, αξίζει να θυμίσουμε ότι, τον περασμένο Φεβρουάριο, 27 επιστήμονες και πανεπιστημιακοί ερευνητές –με έδρα εκτός Κίνας– είχαν υπογράψει κοινή δήλωση στο έγκριτο ιατρικό περιοδικό The Lancet, εξαίροντας τον τρόπο που οι Κινέζοι συνάδελφοί τους χειρίστηκαν την κρίση και διαψεύδοντας τις θεωρίες περί μη φυσικής προέλευσης του κορονοϊού.