Γιατί ο εμβολιασμός (ή όχι) δεν είναι ατομικό δικαίωμα

Είναι σαφές ότι όσοι αρνούνται επιμόνως να εμβολιαστούν θα περιέρχονται σε ολοένα και πιο δυσχερή (οικονομικά και κοινωνικά) θέση, λόγω των μέτρων που έχουν ήδη ληφθεί και όσων θα ληφθούν προσεχώς. Η πρωθυπουργική αναφορά στην “τζάμπα ανοσία” απευθύνεται όχι τόσο στους πεπεισμένους αρνητές του εμβολίου, αλλά σε όσους είναι καχύποπτοι με το εμβόλιο και κυρίως στους “παρτάκηδες”, οι οποίοι πορεύονται –όπως επεσήμανε ο Μητσοτάκης– με το “δόγμα” «να το κάνουν οι άλλοι να ξεπεραστεί η πανδημία, ώστε να μην χρειαστεί να το κάνω εγώ». Πρόκειται για κραυγαλέα αντικοινωνική συμπεριφορά

Πολλοί οχυρώνονται πίσω από τον ισχυρισμό ότι είναι δικαίωμα του πολίτη να αποφασίσει εάν θα εμβολιαστεί ή όχι. Το εμφανίζουν, δηλαδή, σαν ατομικό δικαίωμα, το οποίο δεν μπορεί να παραβιαστεί από τη βούληση της συντεταγμένης Πολιτείας. Είναι, ωστόσο, έτσι; Εάν επρόκειτο για κάποιον ερημίτη δεν θα υπήρχε πρόβλημα. Για τον πολίτη, όμως, που ζει μέσα στην κοινωνία, υπάρχει πρόβλημα. Γιατί είναι δικαίωμα ενός πολίτη να κυκλοφορεί παντού ανεμβολίαστος, με αποτέλεσμα να θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, δηλαδή την υγεία συμπολιτών του;

Πριν απαντήσουμε, ας εξετάσουμε τον ισχυρισμό που προβάλλουν πολλοί από όσους αρνούνται τον εμβολιασμό. Ισχυρίζονται, λοιπόν, ότι ο αρνητής το κάνει για να προστατεύσει τη δική του υγεία, επειδή είναι πεπεισμένος πως το εμβόλιο πιθανώς να της επιφέρει βλάβη. Επικαλούνται, μάλιστα, τους ελάχιστους θανάτους και τις λίγες παρενέργειες που έχουν καταγραφεί μετά από εμβολιασμό.

Δεν είμαι ειδικός για να κρίνω επιστημονικά τα εμβόλια, την αποτελεσματικότητα και την όποια επικινδυνότητά τους. Γνωρίζουμε, όμως, από τη στατιστική –δεν λέει ψέματα ειδικά όταν το δείγμα είναι εκατοντάδες εκατομμύρια– δύο πράγματα:

Πρώτον, ότι οι πλήρως εμβολιασθέντες έχουν αποκτήσει αν όχι πλήρη ανοσία, τουλάχιστον ένα βαθμό ανοσίας που τους επιτρέπει να μην βρεθούν στην εντατική ή στον τάφο. Αυτό από μόνο του είναι πολύτιμο. Σε άλλες εποχές, μέχρι να προκύψει η φυσική ανοσία της αγέλης, μία τέτοια πανδημία πιθανότατα θα είχε προκαλέσει τον θάνατο δεκάδων ή και εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων.

Το ενδεχόμενο να προκύψει μία μετάλλαξη που θα ακυρώσει την αποτελεσματικότητα των εμβολίων δεν μπορεί θεωρητικά να αποκλειστεί, αλλά αυτό δεν είναι λόγος να μην χρησιμοποιούμε τα όπλα που διαθέτει η επιστήμη αυτή την εποχή. Κάθε νέα απειλή που ενδεχομένως θα προκύπτει, η επιστήμη θα προσπαθεί να την αντιμετωπίσει.

Εμβολιασμός και παρενέργειες

Δεύτερον, οι προς το παρόν παρενέργειες του εμβολιασμού (από τις μοιραίες μέχρι τις προσωρινές) είναι σπανιότατες. Στη ζωή πάντα οφείλουμε να κάνουμε ορθολογικές επιλογές με βάση όσα γνωρίζουμε τη δεδομένη στιγμή. Αυτό ισχύει και για την πανδημία. Για τον άτυχο που ο εμβολιασμός τού προκάλεσε θανάσιμη παρενέργεια ή ανήκεστο βλάβη, η στατιστική δεν έχει καμία σημασία.

Για την Πολιτεία, όμως, η οποία οφείλει να βλέπει το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου, η στατιστική πρέπει να είναι το κριτήριο. Εάν το εμβόλιο για κάθε σπανιότατο θάνατο που προκαλεί σώζει δεκάδες χιλιάδες ζωές, τότε πρέπει να είναι αποδεκτό. Τόσο απλά, τόσο καθαρά. Κάποια από τα εμβόλια που για πολλές δεκαετίες κάνουν όλα τα παιδιά, έχουν κατηγορηθεί ότι προκαλούν αυτισμό. Ακόμα κι αν είναι έτσι, τα αμελητέα σε αριθμό κρούσματα αυτισμού δεν μπορούν να βαραίνουν περισσότερο από το γεγονός ότι αυτά τα εμβόλια έχουν σχεδόν εξαφανίσει την παιδική θνησιμότητα.

Υπάρχει, βεβαίως, και το ερώτημα για το μέλλον. Μήπως τα εμβόλια κατά του Covid-19, που παρήχθησαν με διαδικασίες fast track, αποδειχθεί μετά την πάροδο κάποιων ετών ότι προκαλούν σημαντικές βλάβες; Οι αρμόδιοι επιστήμονες διαβεβαιώνουν πως όχι. Για να είμαστε ειλικρινείς, όμως, το ενδεχόμενο αυτό δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Η επιστήμη αποφαίνεται με αυτά που γνωρίζει σε μία δεδομένη χρονική στιγμή.

Επανειλημμένως στο παρελθόν η βεβαιότητα του σήμερα αναθεωρήθηκε μετά από ένα χρονικό διάστημα, λόγω νέων δεδομένων. Μεταπολεμικά, π.χ. ο αμίαντος ήταν οικοδομικό υλικό που εθεωρείτο εύχρηστο και ασφαλές. Μετά από δεκαετίες χρήσης αποδείχθηκε πως είναι καρκινογόνο. Τέτοια παραδείγματα έχουμε και με φάρμακα, που μετά από πολυετή χρήση αποσύρθηκαν ως βλαπτικά. Αυτό σημαίνει ότι ούτε για τα εμβόλια υπάρχει απόλυτη εγγύηση.

Ο ρόλος του ορθολογισμού

Πού μας οδηγεί, όμως, αυτή η παραδοχή; Πρέπει να μείνουμε ανεμβολίαστοι από τον φόβο ενός ενδεχόμενου κινδύνου, ο οποίος δεν γνωρίζουμε ούτε αν υφίσταται, αλλά κι αν υφίσταται ούτε πόσο σημαντικός είναι; Ο ανεμβολίαστος, όμως, δεν είναι μόνο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία. Είναι και για τον εαυτό του. Και ο Covid-19 δεν είναι για να τον υποτιμάμε. Έχει στείλει παγκοσμίως εκατομμύρια στον τάφο. Εάν δεν έχουμε πάρει διαζύγιο από τον ορθολογισμό, ακόμα κι αν έχουμε αμφιβολίες και επιφυλάξεις γι’ αυτά που μπορεί να συμβούν στο μέλλον, είμαστε υποχρεωμένοι να επιλέξουμε το συντριπτικά μικρότερο (ενδεχόμενο) κακό. Αυτό κάνει ο λογικός άνθρωπος σ’ όλες τις εκφάνσεις της ζωής του.

Όπως αποδεικνύουν τα γεγονότα, όμως, υπάρχει παγκοσμίως ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό που –για διάφορους λόγους– αρνείται τον εμβολιασμό, κάποιοι ακόμα και την ύπαρξη του Covid-19. Κανένα επιχείρημα και καμία ενημέρωση δεν πρόκειται να τους αλλάξει αυτή την πεποίθηση. Η ενημέρωση και τα επιχειρήματα απευθύνονται σε όσους έχουν κάποιες αμφιβολίες. Τί πρέπει, λοιπόν, να κάνει η Πολιτεία με όσους επιμένουν να αρνούνται τον εμβολιασμό; Να περιορισθεί στην έμμεση πίεση, ζητώντας τους τεστ, όπως τώρα; Ή να επιβάλλει ουσιαστικά τον εμβολιασμό, αποκλείοντας τους αρνητές από μετακινήσεις, επαγγελματικές και κοινωνικές δραστηριότητες;

Πριν μιλήσουμε για το ποια από τις δύο επιλογές υπηρετεί καλύτερα το κοινωνικό σύνολο, περιορίζοντας στο απολύτως αναγκαίο τον καταναγκασμό, ας απαντήσουμε το ερώτημα που ετέθη στην αρχή του άρθρου: Είναι πρωτογενές ατομικό δικαίωμα ή όχι η άρνηση του εμβολιασμού; Ας αρχίσουμε από τα στοιχειώδη. Το κράτος είναι το μόνο που μπορεί να επιβάλει κάτι στους πολίτες του, ασκώντας –εάν χρειασθεί– νομιμοποιημένη βία για την προστασία του κοινωνικού συνόλου, στη βάση πάντα του υφιστάμενου νομικού πλαισίου.

Δεν είναι δικαίωμα του πολίτη π.χ. να αρνηθεί να υπηρετήσει τη στρατιωτική θητεία του, ούτε να πολεμήσει εάν αυτό προκύψει. Δεν είναι δικαίωμα του πολίτη π.χ. να αρνηθεί να πληρώσει φόρους, επειδή τους θεωρεί άδικους, ούτε να κυκλοφορεί δημοσίως γυμνός, επειδή έτσι νοιώθει ελεύθερος, ούτε να βάλει στη διαπασών τη μουσική τη νύχτα, επειδή είναι μερακλωμένος. Δεν είναι δικαίωμα του πολίτη να βιάσει μία γυναίκα, επειδή του προκαλεί πόθο, ούτε να σκοτώσει ένα σκύλο, επειδή γαυγίζει και τον ενοχλεί.

Διαφοροποιημένη αντιμετώπιση

Μπορούμε να φέρουμε άπειρα παραδείγματα για να πούμε το προφανές: Είναι η συντεταγμένη Πολιτεία που θέτει τους κανόνες της συμβίωσης στο πλαίσιο της κοινωνίας. Δεν κάνει ο καθένας ό,τι θέλει στο όνομα μίας κακώς εννοούμενης ελευθερίας. Σε μία δημοκρατία αναπαλλοτρίωτα ατομικά δικαιώματα του πολίτη είναι μόνο αυτά που δεν στρέφονται εναντίον των άλλων πολιτών, ούτε παραβιάζουν τα δικαιώματά τους.

Μετά από αυτά, δεν είναι δύσκολο να απαντήσουμε εάν είναι αναπαλλοτρίωτο ατομικό δικαίωμα η άρνηση εμβολιασμού. Από τη στιγμή που ο ανεμβολίαστος δυνητικά μπορεί να βλάψει τη δημόσια υγεία, δηλαδή τους συμπολίτες του, η επιλογή του να εμβολιαστεί ή όχι δεν αφορά αποκλειστικά και μόνο τον εαυτό του. Πολλοί ισχυρίζονται ότι αφορά αποκλειστικά τον εαυτό τους, επειδή οι εμβολιασμένοι είναι προστατευμένοι και δεν κινδυνεύουν. Αυτό, όμως, ισχύει εν μέρει. Πρώτον, επειδή τα εμβόλια –όπως λένε και οι ίδιες οι φαρμακευτικές– δεν παρέχουν απόλυτη προστασία. Δεύτερον, επειδή υπάρχουν και τα παιδιά που καλό θα ήταν να μην τα εκθέσουμε στον ιό, μετατρέποντάς τα σε μεταδότες, αλλά ούτε και στο εμβόλιο, αφού ο κίνδυνος να νοσήσουν βαριά είναι αμελητέος.

Δεδομένου ότι η Πολιτεία οφείλει πάντα να ζυγίζει και να χρησιμοποιεί τον καταναγκασμό μόνο όπου αυτός είναι απολύτως απαραίτητος, οφείλει να κάνει και διαφοροποιήσεις μεταξύ επαγγελματικών ομάδων. Ορισμένα επαγγέλματα, πρώτα απ’ όλα οι νοσοκομειακοί, αλλά δευτερευόντως και οι εργαζόμενοι στην εστίαση και όσοι γενικά έρχονται σε άμεση επαφή με πολύ κόσμο, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν από την Πολιτεία με αυστηρότερο τρόπο αναφορικά με τον εμβολιασμό τους. Το ότι συνεχίζουν νοσοκομειακοί να εργάζονται ανεμβολίαστοι είναι κατά τη γνώμη μου εγκληματική ολιγωρία.