Γιατί στην Ελλάδα οι μπαμπάδες δεν έχουν δικαιώματα

Στις 25 Απριλίου, που έχει καθορισθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Γονεϊκής Αποξένωσης*, ο υπουργός Δικαιοσύνης Κώστας Τσιάρας με συνέντευξή του στον Real FM 97.8 έδωσε πολλές ελπίδες για τους γονείς και τα παιδιά που αντιμετωπίζουν αυτό το οδυνηρό πρόβλημα. Ανέφερε ότι λειτουργεί νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου, ώστε να ζει το παιδί κοντά και στους δύο γονείς του.

Η γονεϊκή αποξένωση συνιστά βιαιοπραγία κατά της ψυχής του παιδιού, σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας. Όπως σωστά τόνισε ο υπουργός «Κυρίως το φαινόμενο παρατηρείται από ορισμένες μητέρες, οι οποίες για να εκδικηθούν τους συζύγους εκμεταλλεύονται περιστάσεις, “δεν υπακούουν” τις δικαστικές αποφάσεις με αποτέλεσμα να αποξενώνουν τα παιδιά, κυρίως από τους γονείς μπαμπάδες». Οι δηλώσεις του υπουργού προσεγγίζουν τις πραγματικές διαστάσεις του θέματος.

Στη γονεϊκή αποξένωση συμβάλλει σημαντικά το νομικό πλαίσιο, στο οποίο υπάρχουν ορισμένες πρακτικές εκτός κοινής λογικής, που είναι υποχρεωμένα να εφαρμόζουν τα δικαστήρια. Επίσης συμβάλλουν κάποιοι κανόνες, που έχουν επικρατήσει εδώ και πολλά χρόνια, όπως η κατά κανόνα απόδοση της επιμέλειας στη μητέρα, με ταυτόχρονο καθορισμό του τρόπου επικοινωνίας με τον πατέρα.

Μετά από αυτό η μητέρα, σε ένα όχι αμελητέο ποσοστό, ξεκινά μια παραπλανητική διαδικασία για να εμποδίζει συστηματικά την επικοινωνία του παιδιού με τον πατέρα. Αυτό το κάνει παρά πάσαν έννοια κοινώς εννοουμένου δικαίου και αντιθέτως με την δικαστική απόφαση. Επί πλέον στρέφει το παιδί εναντίον του πατέρα. Έτσι σταδιακά επέρχεται η αποξένωση του πατέρα με το παιδί του.

Τα τελευταία αρκετά χρόνια ο πατέρας δεν έχει την υποστήριξη του νόμου, αν η μητέρα δεν του δίνει το παιδί. Παλαιότερα, σε τέτοιες περιπτώσεις, ο πατέρας είχε τη συνδρομή δικαστικού επιμελητού για να πάρει το παιδί. Όμως αυτό απαγορεύθηκε με ευρωπαϊκή οδηγία, προς χάρη των “δικαιωμάτων” του παιδιού. Εν τούτοις αυτό το δήθεν δικαίωμα έρχεται σε αντίθεση με το αληθινό δικαίωμα του παιδιού, δηλαδή να έχει επικοινωνία με τον πατέρα του.

Δυστυχώς, η πολιτεία δεν μερίμνησε ώστε να καλύψει το νομικό κενό που δημιουργήθηκε. Θα μπορούσε για παράδειγμα να προβλέψει να υπάρχει μια απλή εξωδικαστική διαδικασία, ώστε οι μητέρες να παραδίδουν υποχρεωτικά το παιδί σε μια κοινωνική ή άλλη υπηρεσία της περιοχής, προκειμένου να το παραλάβει αμέσως ο πατέρας. Ελλείψεις σε διαδικασίες σαν αυτήν έχουν σαν αποτέλεσμα να υπάρχουν σήμερα χιλιάδες παιδιά αποξενωμένα από τον πατέρα τους.

Νομικές παραδοξότητες εκτός λογικής

Μια άλλη παραδοξότητα υπάρχει στην περίπτωση που ο πατέρας επαναδιεκδικήσει την επιμέλεια. Ενώ η γονεϊκή αποξένωση αποτελεί ένα βαρύνον γεγονός, αυτό δεν λαμβάνεται υπ’ όψη από το δικαστήριο. Αντιθέτως θεωρείται ως δήθεν ελεύθερη επιλογή του παιδιού να ερωτάται να επιλέξει γονέα! Αυτό λαμβάνεται σοβαρά υπ΄ όψη στη δικαστική απόφαση. Πρόκειται για μια διαδικασία εκτός κοινής λογικής και εκτός πραγματικότητας.

Είναι ποτέ δυνατόν ένα παιδί, που έχει συνηθίσει να μένει με τη μητέρα του, να επιλέξει να μετακομίσει σε ένα άγνωστο προς αυτό περιβάλλον και με ένα αποξενωμένο γονέα τον οποίο δεν γνωρίζει παρά ελάχιστα; Ποιος ενήλικας, σαν τους συντάκτες αυτής της νομικής διαδικασίας, θα αποφάσιζε να μετακομίσει για να συγκατοικήσει στο σπίτι ενός ανθρώπου τον οποίο ελάχιστα γνωρίζει; Πως είναι δυνατόν αυτός ο παραλογισμός να θεωρείται «ελεύθερη επιλογή» του παιδιού και να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψη;

Όμως εδώ πρέπει να επισημάνουμε και ένα ακόμα αψυχολόγητο στοιχείο της διαδικασίας του νόμου: Βάζει το παιδί σε μία τραυματική δοκιμασία να διαλέξει γονέα, ενώπιον ενός αγνώστου δικαστού, ενώ όπως δείξαμε η επιλογή του κατά κανόνα αποκλείεται να είναι ο αποξενωμένος γονέας. Ακραίες περιπτώσεις εκτός του κανόνα θα μπορούσε να εντοπίζει η κοινωνική υπηρεσία.

Οι δικαστικές αποφάσεις που προβλέπουν ποινές προς την δύστροπη μητέρα, όταν δεν δίνει το παιδί της, όλοι οι νομικοί γνωρίζουν ότι είναι πρακτικά ανεφάρμοστες. Ιδιαίτερα όταν τα παιδιά είναι άνω των δώδεκα ετών. Δηλαδή η μητέρα προσποιείται ότι δίνει το παιδί στον πατέρα, αφού το έχει δασκαλέψει να πει «μπαμπά δεν θέλω να έρθω μαζί σου». Μετά από αυτό ο πατέρας είναι αδύνατον να πάρει το παιδί του με ειρηνικό, ως οφείλει, τρόπο. Βεβαίως στις λίγες περιπτώσεις που την επιμέλεια παίρνει ο πατέρας, αν είναι κακόπιστος, μπορεί να συμβεί αντίστοιχη αποξένωση του παιδιού από την μητέρα του.

Γονέας θύτης

Κατόπιν των όσων αναφέραμε, γίνεται εμφανές ότι δημιουργείται ένας γονέας θύτης και ένας γονέας θύμα. Το πλέον ευάλωτο όμως θύμα είναι τελικά το παιδί, που όχι μόνον μεγαλώνει χωρίς τον ένα γονέα του, αλλά του καλλιεργείται αντιπαλότητα έως έχθρα προς αυτόν. Δυστυχώς αυτά αποτελούν τραύματα που συνοδεύουν αυτές τις τρυφερές ψυχές στην υπόλοιπη ζωή τους, με ό,τι αυτό σημαίνει για την πρόοδο και την ευτυχία τους. Η πολυετής αδιαφορία της πολιτείας να επιλύσει το πρόβλημα είναι απάνθρωπη. Διότι συμβάλει στον τραυματισμό των ψυχών του πλέον ελπιδοφόρου στοιχείου της κοινωνίας που είναι τα παιδιά και εν τέλει στον τραυματισμό της ίδια της κοινωνίας.

Ένα άλλο παράδοξο είναι ότι δεν υφίσταται δυνατότητα δικαστικής απόφασης για κοινή επιμέλεια. Εξαιρούνται περιπτώσεις που συναινούν και οι δύο γονείς. Όμως αποφάσεις για κοινή επιμέλεια θα αφαιρούσαν πολλές από τις δυνατότητες που δίνει το σημερινό νομικό πλαίσιο στον στρεψόδικο γονέα θύτη για να χρησιμοποιεί το παιδί σαν εκδικητικό όπλο κατά του γονέα θύματος. Η συνεπιμέλεια θα μπορούσε να καθιερωθεί σαν πρώτη επιλογή των δικαστηρίων, κατόπιν εξετάσεως των συνθηκών προς όφελος του παιδιού. Τυχόν πρακτικές δυσκολίες που μπορεί να δημιουργήσει η ελληνική απειρία στην κοινή επιμέλεια, μπορεί να ξεπεραστούν, αν ο νομοθέτης έχει καλή πρόθεση και ευέλικτο πνεύμα.

Μετά τα παραπάνω θεωρούμε ότι η πολιτεία οφείλει:

Να ποινικοποιήσει την γονεϊκή αποξένωση, διότι αποτελεί βίαιη πράξη εναντίον της ψυχής του παιδιού.
Να αφαιρεί την επιμέλεια από τον αποξενωτή γονέα και να την δίνει στον έτερο.
Να θεσπίσει την παράδοση του παιδιού, από τον έχοντα την επιμέλεια γονέα, σε μια κοινωνική ή άλλη υπηρεσία της περιοχής, προκειμένου να το παραλάβει αμέσως ο έτερος.
Να καθιερώσει την συνεπιμέλεια ως μια προτιμητέα μορφή επιμέλειας, εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν.

* Την συνεπιμέλεια ως κύρια επιλογή του νόμου για την ανατροφή των παιδιών υποστηρίζουν οργανώσεις της όπως η ομάδα “Ενεργοί Μπαμπάδες”, ο σύλλογος «Συνεπιμέλεια» και η ΜΚΟ ΓΟΝ.ΙΣ.