Η αρχέγονη μαγεία του ταξιδιού

Συνολικά 27,835 εκατομμύρια ξένοι τουρίστες επισκέφτηκαν την χώρα μας πέρσι και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις το τουριστικό κύμα θα επαναληφθεί και φέτος, με μόνο ερώτημα αν θα ξεπεραστεί το μεγάλο ρεκόρ του 2019 (που δεν ξεπεράστηκε το 2022). Αποδείχτηκε πως ο κορονοϊος και τα lockdown έριξαν προσωρινά στο ναδίρ τις μετακινήσεις των ανθρώπων και ειδικότερα των ταξιδιωτών. Αυτή η “ακινησία” που είχε επιβάλλει η πανδημία δεν ήταν μια άνευ ουσίας στέρηση, αλλά η απώλεια μιας βαθιάς έκφανσης της ζωής, της κίνησης στο μεγάλο χώρο.

To ταξίδι είναι μια πολύ παλιά υπόθεση, αρχαία όσο ο άνθρωπος, η επιβίωση του οποίου είναι στενά διασυνδεδεμένη με την κίνηση, τη μετανάστευση, τον αποικισμό, τις ανακαλύψεις. Η κίνηση είναι επιθετική στάση απέναντι στη ζωή. Το ίδιο και το ταξίδι, ακόμη κι αν πρόκειται για φυγή. Το ταξίδι αποτελεί μια πολυδιάστατη βιολογική, κοινωνική και διανοητική λειτουργία που ολοκληρώνεται με την… αφήγησή του.

Ο Γερμανός συγγραφέας και ποιητής Hans Magnus Enzensberger επισημαίνει ότι το ταξίδι ανήκει στις αρχαιότερες και καθολικότερες μορφές ζωής που φτάνει ως την πρώτη αυγή του κόσμου. Οι άνθρωποι ταξίδευαν ανέκαθεν. Αρκεί να θυμηθούμε, για να περιοριστούμε στο οικείο σε μας κομμάτι του κόσμου, τα μακρινά ταξίδια των Μυκηναίων και των Φοινίκων και των Αθηναίων με σκοπό το εμπόριο, τους μεγάλους αποικισμούς του όγδοου και των επόμενων αιώνων, τα ταξίδια του Σόλωνα, του Πυθαγόρα, του Δημόκριτου στην Αίγυπτο ή αλλού σε αναζήτηση γνώσεων και σοφίας ή τις συχνές μετακινήσεις των σοφιστών, των ποιητών και των μεγάλων ιατρών για επαγγελματικούς λόγους.

Και βέβαια να θυμηθούμε τους Ίωνες ταξιδευτές, τον Εκαταίο και τον Ηρόδοτο κυρίως που διένυσε, με τα μέσα της εποχής του, γύρω στα 8.000 χιλιόμετρα και οι οποίοι μάλιστα αφηγήθηκαν γραπτώς τα ταξίδια τους προς τέρψη και ωφέλεια των συγχρόνων τους και των μεταγενεστέρων. Είχε προηγηθεί η συναρπαστική αφήγηση του Ομήρου με τις ναυτικές περιπέτειες του πολυμήχανου βασιλιά, η Οδύσσεια.

Το ταξίδι ως εμπειρία εσωτερίκευσης

Το ταξίδι δεν ξεκινάει με την αναχώρηση, αλλά τη στιγμή που αποφασίζεται η πραγματοποίησή του, και κανένα δεν τελειώνει αν δεν συνοψισθεί προηγουμένως σε κάποια μορφή αφήγησης. Η αφήγηση μπορεί στις μέρες να προσλαμβάνει συχνά το χαρακτήρα της επίδειξης, αλλά στην ουσία πρόκειται για μια διαδικασία εσωτερίκευσης της ταξιδιωτικής εμπειρίας μέσα από την κοινωνικοποίησή της.

Σήμερα, στην εποχή των smart phones και του Instagram, η “αφήγηση” είναι στιγμιαία με ένα κλικ. Σήμερα στην εποχή του παραφουσκωμένου εγωισμού, με την ακόρεστη δίψα για αναγνώριση, το ταξίδι δίνει σε πολλούς/ες τη δυνατότητα της φαντασίωσης του ελκυστικού, του αξιαγάπητου, του σπουδαίου, δηλαδή ψυχολογικές ηδονές που μετριούνται με τα like.

Σε πιο βαθύ επίπεδο, το ταξίδι δίνει στον ταξιδιώτη μια αίσθηση ανοίγματος στο καινούριο ή στο άλλο, ταυτόχρονα όμως και μια αίσθηση πληρότητας, καθώς επί μέρες μετά το ταξίδι έχει την γεύση θετικών εσωτερικών επιδράσεων. Η American Travel Association σε μια μελέτη της, υποστήριξε πως τα ζευγάρια που ταξιδεύουν έστω και για το Σαββατοκύριακο έχουν καλύτερη ερωτική και συναισθηματική ζωή…

Όλα αυτά είναι σημαντικά γιατί η ταξιδιωτική εμπειρία είναι μια ατομική υπόθεση, αλλά ταυτόχρονα βαθύτατα κοινωνική. Δεν είναι μόνο πως ο ταξιδιώτης θα αντιδράσει απέναντι στο ξένο ή πώς το ξένο θα αντιδράσει απέναντι στον ταξιδιώτη, είναι η διαδικασία της ανακάλυψης του άλλου και της όσμωσης.

Η συνεισφορά της ταξιδιωτικής αφήγησης

Αυτά βέβαια, τις εσωτερικές εμπειρίες, δύσκολα καταγράφονται στην αφήγηση του smart phone. Γι’ αυτό και τα διηγούμαστε σε ένα τραπέζι με φίλους μετά ή τα καταγράφουμε σε ένα ημερολόγιο, ένα άρθρο ή ένα βιβλίο. Αυτό εξαρτάται πόσο ανοιχτοί είμαστε σε ότι μας συμβαίνει στο ταξίδι, τι βλέπουμε και τι επιλέγουμε να διηγηθούμε. Το τι μπορεί να δει ο καθένας είναι ζήτημα καλλιέργειας του νου και δίψας της ψυχής. Γιατί δεν βλέπουν όλοι οι άνθρωποι τα ίδια πράγματα. Ο ορίζοντας του καθενός είναι προσωπικός.

Για παράδειγμα, περιπλανιόμαστε σε μια γειτονιά μιας πόλης και σε ένα μικρό δρόμο, καθώς περνούμε μπροστά από ένα σπίτι, από το ανοιχτό παράθυρο ακούγεται μια μουσική. Αυτή είναι μια ιδιαίτερη ταξιδιωτική εμπειρία, που ίσως αξίζει να αξιολογήσουμε. Τι μουσικά ακούνε σε αυτό το σπίτι, ποιοι είναι αυτοί; Πώς ζούνε αφού ακούνε αυτή τη συγκεκριμένη μουσική; Αυτή είναι μια διαδικασία διεύρυνσης της ματιάς μας.

Η ταξιδιωτική αφήγηση είναι μια … αρχαία ιστορία, όσο και το ίδιο το ταξίδι. Έχει συσσωρεύσει τεράστιους όγκους κειμένων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έτσι ώστε να αποτελεί πλέον για τους μελετητές ένα ξεχωριστό κλάδο της λογοτεχνίας. Οι εκφάνσεις της είναι πάμπολλες, όπως ημερολόγια, οδοιπορικά, ρεπορτάζ, αφήγηση, εξερευνήσεις, επιστημονικές περιγραφές, μυθοπλασία… όμως πάντα πάνω σε τρεις άξονες: το ταξίδι, τον ταξιδιώτη-αφηγητή και την ίδια τη γραφή.

Κι αυτό γιατί οι τρεις αυτές βασικές έννοιες εξελίσσονται συνεχώς. Άλλο ήταν το ταξίδι στην αρχαιότητα κι άλλο σήμερα. Άλλα πράγματα έβλεπαν τότε, άλλα βλέπουμε σήμερα. Άλλος ήταν ο ταξιδιώτης και άλλη η γραφή. Και αυτό είναι φυσικό αν σκεφτούμε ότι το ταξίδι είναι από τα βασικά κλειδιά κατανόησης της ιστορίας του ανθρώπου. Θα έλεγα ότι το ταξίδι είναι βασική συνιστώσα του πολιτισμού. Και ως εκ τούτου, η πάσης φύσεως ταξιδιωτική αφήγηση αποτελεί συνεισφορά στην ανθρώπινη εμπειρία, στην αποκάλυψη του θαύματος της ζωής.