Η Ευρώπη, το μεταναστευτικό κύμα και η δήλωση Κολ

Γράφει ο Νίκος Αγγελής* – 

Τον Απρίλιο του 2016  ο πρώην καγκελάριος της Γερμανίας, Χέλμουτ Κόλ, προέβη στην κάτωθι δήλωση: “Η Ευρώπη δεν μπορεί να μετατραπεί σε νέα πατρίδα για τα εκατομμύρια ανθρώπους που έχουν ανάγκη σε όλο τον κόσμο“. Με μια πρόταση, τόλμησε να επισημάνει αυτά που συνειδητά αποφεύγουν να λάβουν υπόψη οι κάθε λογής ρομαντικοί οπαδοί των “ανοικτών συνόρων”, ενώ παράλληλα έθιξε τον πυρήνα του φλέγοντος προσφυγικού-μεταναστευτικού ζητήματος.

Αντίθετα οι σημερινοί Ευρωπαίοι ηγέτες εθελοτυφλούν προσπαθώντας να ισορροπήσουν ανάμεσα στους παθολογικά εχθρούς της μετανάστευσης και στους μονοπωλούντες τον ανθρωπισμό, με σκοπό την ελαχιστοποίηση του πολιτικού κόστους. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα συνιστά μια παγκόσμια πρόκληση που μας επιφύλαξε ο 21ος αιώνας.

Αντιμέτωποι με αυτό το πρόβλημα είναι ανάγκη οι Ευρωπαίοι ηγέτες να βρουν το θάρρος και να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα στην κοινή γνώμη των χωρών τους. Πέρα από τα φοβικά σύνδρομα των ακροδεξιών και τις ουτοπικές κορώνες των υποστηρικτών των “ανοικτών συνόρων” υπάρχει -και πρέπει να επιδιωχθεί- μια ρεαλιστική προσέγγιση του ζητήματος.

Η σημερινή κατάσταση απέχει, δυστυχώς, παρασάγγας  από παρόμοιες ιστορικές περιστάσεις, όπως ήταν το κύμα Ούγγρων προσφύγων το 1956 ή το αντίστοιχο των Βέλγων προσφύγων που κατέκλυσαν το Ηνωμένο Βασίλειο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα το προσφυγικό-μεταναστευτικό ρεύμα αποτελείται κατά κόρον από μουσουλμάνους, οι θρησκευτικοί ταγοί των οποίων θεωρούν την ενσωμάτωση στην Ευρώπη “ανήθικη αφομοίωση”. Από την πλευρά της η Άγκυρα προσπαθεί να εργαλειοποιήσει το πρόβλημα για το χρησιμοποιήσει υπέρ της. Πέρα από αυτά, το πρόβλημα είναι κατ’ εξοχήν αριθμητικό.

Σήμερα, η Τουρκία φιλοξενεί 2.744.915 Σύρους πρόσφυγες, o Λίβανος 1.017.433 και η Ιορδανία 655.399. Όσον αφορά τους Ιρακινούς ο αριθμός στις περιοχές αυτές ανέρχεται στους 213.294.[1] Συν τοις άλλοις, υπολογίζεται πως 230.836 άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τις κατοικίες τους στο Ιράκ και διαβιούν σε δομές του ΟΗΕ στις περιοχές που ελέγχονται είτε από τους Κούρδους είτε απ την ιρακινή κυβέρνηση.

Οι αριθμοί και οι προβλέψεις του ΟΗΕ

Το αφοπλιστικό αυτών των αριθμών έρχεται να υπερκεράσει η διαπίστωση πως οι αναξιοπαθούντες (εκείνοι που ζουν με λιγότερα από 10 $ την ημέρα) αποτελούν το 80%, ήτοι 600.000.000, του παγκόσμιου πληθυσμού. Πρέπει να προστεθεί και το γεγονός πως μαίνονται πολεμικές συγκρούσεις και σε άλλες περιοχές της Γης, λιγότερου γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος, όπως είναι η Υεμένη, η Λιβύη και η Νιγηρία. Συνεπώς, με την απλή καταγραφή των τεκμηριωμένων αυτών στοιχείων γίνεται αντιληπτό το άτοπον της πολιτικής που θέλει την Ευρώπη (αλλά και τη Δύση γενικότερα) προορισμό και δυνάμει πατρίδα όλων των κατατρεγμένων συνανθρώπων μας.

Ως εκ τούτου, επιβάλλεται μια νηφάλια προσέγγιση των παραγόντων που οξύνουν την μετανάστευση και προσφυγιά, ώστε να καταστεί εφικτή η παράθεση κάποιων προτάσεων προς επίλυσή τους. Η δημογραφική έκρηξη στις υπανάπτυκτες περιοχές του πλανήτη μας αποτελεί μια πραγματικότητα. Από  τους 199.000.000 που ζούσαν στην Αφρική το 1950, ο πληθυσμός της ανεβαίνει το 1980 στα 464.000.000, το 1990 φτάνει στα 649.000.000 για να πλησιάσει σήμερα, το 1.000.000.000 κατοίκους. Υπολείπεται πάντα άλλων περιοχών του αναπτυσσόμενου Νότου, όπως η Νότιος Ασία, όπου η Ινδία με τους 1.200.000.000 κατοίκους ανταγωνίζεται πληθυσμιακά την πολυπληθέστερη πάντα Κίνα.

Οι προβλέψεις, δε, του ΟΗΕ για τα επόμενα 50 έτη κάνουν λόγο για μια αύξηση του πληθυσμού της Ασίας, ισοδύναμη με το ¼ του σημερινού πληθυσμού. Για την Αφρική οι εκτιμήσεις προβλέπουν σχεδόν διπλασιασμό του πληθυσμού[2]. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την δημογραφική έκρηξη στην Μέση Ανατολή, ειδικότερα, αποτελούν οι πληθυσμοί του Ιράκ, της Σαουδικής Αραβίας και της Συρίας. Το 1960 το Ιράκ είχε 7.290.000 κατοίκους, η Σαουδική Αραβία 4.000.000 και η Συρία μόλις 4.500.000. Πενηντατρία χρόνια μετά, ο πληθυσμός του Ιράκ ανέρχεται στα 33.420.000 κατοίκους, της Σαουδικής Αραβίας στα 28.830.000 και της Συρίας στα 22.850.000.

Στην οικονομία, τα νούμερα αποτελούν αδιαμφισβήτητο μάρτυρα της πραγματικότητας. Όπως υποδηλώνουν οι παγκόσμιοι δείκτες ανάπτυξης, με βάση δεδομένα από την Παγκόσμια Τράπεζα, αραβικές χώρες των οποίων οι οικονομίες είναι αποκλειστικά προσανατολισμένες στην εκμετάλλευση των πηγών ενέργειας, όπως είναι η Σαουδική Αραβία, υπολείπονται κατά πολύ όσον αφορά το ΑΕΠ μεσαίων ευρωπαϊκών οικονομιών.

Δειγματοληπτικά, το Κατάρ, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία αθροιστικά αδυνατούν τα ξεπεράσουν το αντίστοιχο ΑΕΠ της Ιταλίας, ενώ ίσα που πλησιάζουν το ΑΕΠ της Ισπανίας. Πρόκειται, συνεπώς, για χώρες που εν μέσω του σκληρού διεθνούς  ενεργειακού ανταγωνισμού χρειάζεται να πάρουν ουσιαστικά μέτρα, ώστε να διατηρήσουν, αλλά και να διαφοροποιήσουν σε σημαντικό βαθμό τα οικονομικά-αναπτυξιακά μοντέλα τους.

Ο καλύτερος πωλητής

Στα εν λόγω κράτη, οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη είναι τραγικά χαμηλές και ο δημόσιος τομέας πάσχει. Σύμφωνα με έρευνες, στη Σαουδική Αραβία και στο Κατάρ οι δημόσιοι υπάλληλοι δουλεύουν κατά μέσο όρο λιγότερο από μια ώρα την ημέρα και οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 26% του εργατικού δυναμικού, την ίδια ώρα που το αντίστοιχο ποσοστό παγκοσμίως ανέρχεται στο 56%. Εύλογα, η Δύση θα πρέπει να συνδράμει ουσιαστικά στην παροχή τεχνογνωσίας και βοηθείας στους τομείς των υποδομών, της εκπαίδευσης, της υγείας κ.α.

Αντίθετα, όσον αφορά το εμπόριο όπλων η Δύση αποδείχθηκε ο καλύτερος πωλητής. Ειδικότερα, οι ΗΠΑ πούλησαν μόνο στις χώρες του Κόλπου (μεταξύ Μαϊου 2015 και Μαρτίου 2016) οπλικά συστήματα αξίας 33 δίσ. δολαρίων. Η περιοχή, όμως, δεν έχει ανάγκη από όπλα αλλά από ευκαιρίες.

Επιπροσθέτως, το μερίδιο ευθύνης που επιβαρύνει συνολικά την ευρωπαϊκή ηγετική τάξη για την διαχείριση της προσφυγικής κρίσης είναι μεγάλο. Η αδράνεια διαδέχεται τον αποσυντονισμό και η αμφιθυμία την διγλωσσία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η (πλέον αποτελεσματική) επιχείρηση πάταξης των λαθροδιακινητών, (EUNAVFOR Med) SOPHIA, η οποία δραστηριοποιείται κυρίως μεταξύ των ιταλικών και των λιβυκών ακτών. Μέλη της Βουλής των Λόρδων στη Βρετανία επέκριναν την συγκεκριμένη επιχείρηση με τον ισχυρισμό ότι θα λειτουργήσει σαν μαγνήτης για τους επίδοξους μετανάστες.

Ένα άλλο οξύμωρο αποτελούν οι αξιώσεις που εγείρονται από ΜΚΟ (νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου τις χαρακτηρίζει “ανθρωπιστικούς δρώντες”). Σύμφωνα με τις ΜΚΟ τα κράτη και το ΝΑΤΟ είναι υπόλογα για την πρακτική Push-Back που ακολουθούν. Πρόκειται για την πρακτική των κρατών να απαγορεύουν την διέλευση σκαφών με ναυαγούς ή μετανάστες από τα εθνικά χωρικά ύδατα, κάτι το οποίο αντίκειται στο διεθνές δίκαιο, αφού ενδεχομένως μέσα σε αυτά τα πλοιάρια να βρίσκονται άνθρωποι που χρήζουν διεθνούς προστασίας.

Το τραγελαφικό στοιχείο της υπόθεσης καταδεικνύεται από το γεγονός πως το 2013 ο ΟΗΕ και η Κομισιόν προειδοποίησαν αυστηρά την Ελλάδα και την Βουλγαρία για τις πρακτικές παρεμπόδισης εισόδου των “εν δυνάμει δικαιούχων ασύλου” στα σύνορά τους με την Τουρκία. Όπως αποκάλυψε ο Έλληνας υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας σε συνέντευξή του στο BBC, δυόμισι χρόνια αργότερα, ο Υan Jambon, υπουργός Εσωτερικών και Ασφαλείας του είπε να ρίξουν τους πρόσφυγες πίσω στην θάλασσα.

Επιδέξιες ΜΚΟ

Αυτή την κατάσταση των αμφιταλαντεύσεων εντός των κόλπων της ΕΕ έρχονται να εκμεταλλευτούν επιδέξια διάφορες ΜΚΟ που δρουν με ύποπτο τρόπο ως αρωγοί των “δουλεμπόρων”, υπό το προκάλυμμα των αλληλέγγυων. Αυτοί εφιστούν στα κράτη τις διεθνείς δεσμεύσεις τους, διεκδικώντας παράλληλα σθεναρά την συμμετοχή τους σε αποστολές έρευνας και διάσωσης. Εξυπακούεται, επομένως, πως αποτελεί αδήριτη ανάγκη η αποτροπή εκμετάλλευσης κάθε νομικού ή πολιτικού ερείσματος από “καλοθελητές”, των οποίων οι προθέσεις παραμένουν αδιαφανείς. Πρέπει να μην μπορούν να εμπλακούν σε υποθέσεις που αφορούν αποκλειστικά τα κυρίαρχα κράτη, όπως είναι η έρευνα και διάσωση (search-rescue SAR).

Επί του πρακτέου, η Ευρώπη είναι δυνατόν να αναχαιτίσει τις βαρύτατες συνέπειες μιας ανεξέλεγκτης προσφυγικής-μεταναστευτικής κρίσης με την εφαρμογή διάφορων μέσων. Είναι προφανές από τα προαναφερόμενα πως η απορρόφηση του συνόλου των   μεταναστευτικών ροών από την Ευρώπη, αλλά και γενικότερα από την Δύση, αποτελεί μια ανεδαφική θεώρηση.

Ως εκ τούτου, θα πρέπει να δοθεί μια προτεραιότητα στους πρόσφυγες. Οι συνθήκες επιτάσσουν δικαιωματικά και ηθικά αυτή την προτεραιότητα, όσον αφορά κυρίως την χορήγηση ασύλου, έναντι των παράνομων μεταναστών. Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαίος ο διαχωρισμός μεταξύ προσφύγων και μεταναστών. Για να καταστεί αυτό εφικτό θα πρέπει να δρομολογηθεί μια ενίσχυση του συντονισμού των πολυμερών δράσεων (θεμιτή η παρέμβαση της ΕΕ).

Στόχο πρέπει να είναι η βελτίωση της αποτελεσματικότητας ελέγχου ταυτότητας των μεταναστών μέσα από την στελέχωση των αρμόδιων υπηρεσιών στις χώρες υποδοχής από καταρτισμένους επαγγελματίες για τον εν λόγω σκοπό. Σε πρώτο στάδιο, είναι αναγκαία η προκήρυξη καταγραφής όλων των παράνομων μεταναστών. Τόσο αυτών που έχουν εισέλθει παράνομα όσο και των άλλων των οποίων η βίζα ή η άδεια παραμονής έχει εκπνεύσει.

Η μη προσέλευση για καταγραφή θα πρέπει να συνεπάγεται την άμεση σύλληψη και την συνακόλουθη επαναπροώθηση των μεταναστών στις χώρες προέλευσής τους. Ασφαλώς σε αυτές τις περιπτώσεις ο ανθρωπιστικός παράγοντας (ασυνόδευτα ανήλικα, ορφανά, μονογονεϊκές οικογένειες, Άτομα με Ειδικές Ανάγκες) είναι ηθικά επιβεβλημένο να ληφθεί υπόψη. Στους καταγεγραμμένους να δοθεί μια άδεια παραμονής για ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Ενδεχόμενη, όμως, αξιόποινη πράξη να άρει την άδεια και να συνεπάγεται την απέλαση του συγκεκριμένου μετανάστη.

 

1. The UN Refugee Agency (UNHCR). IDP figure as of July 2014. Refugee figures as of January 2015 unless otherwise indicated.
2. UNPF, State of the World Population, 2009. Facing a changing world: women,population and climate, New York, 2009.

---

*Ο Νίκος Αγγελής είναι τεταρτοετής φοιτητής του τμήματος Διεθνών Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.