Η γεωγραφία του νερού – Η άνιση κατανομή των υδάτινων πόρων

Η γεωγραφία του νερού μας δείχνει ότι το 71% της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από νερό (σε συνολικά 510 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα επιφάνειας, τα 364 καλύπτονται από νερό. Tο 97,5% από αυτό είναι αλμυρό. Από το υπόλοιπο 2,5% μόνο το 1% είναι χρησιμοποιήσιμο για τις ανθρώπινες ανάγκες (το υπόλοιπο βρίσκεται υπό τη μορφή πάγων) και μόνο το 0,3% είναι πόσιμο.

Από την ποσότητα του διαθέσιμου γλυκού νερού το 68,9% βρίσκεται υπό μόνιμη μορφή πάγων και χιονιού στα βουνά , στην Αρκτική και στην Ανταρκτική. Το 30% βρίσκεται κάτω από την Γη (η ποσότητα αυτή αποτελεί το 97% του νερού που δυνητικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο) και το 0,3% βρίσκεται στους ποταμούς και στις λίμνες.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ελάχιστη ποσότητα βρίσκεται σε ποταμούς και λίμνες, και συνεπώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί σχετικά εύκολα, είναι κατανεμημένη με τρόπο ανισομερή στην επιφάνεια της Γης. Το μεγαλύτερο τμήμα είναι συγκεντρωμένο σε μερικές λεκάνες: στη Σιβηρία, στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών στη Βόρειο Αμερική, στις λίμνες Τανγκανίκα, Βιτόρια και Μαλάουι στην Αφρική. Το 27% αποτελείται από τα πέντε μεγαλύτερα ποτάμια: το Ρίο του Αμαζονίου, τον Γάγγη με τον Βραχμαπούτρα, τον Κόνγκο, τον Γιατσέ και τον Ορινόκο.

Οι “πλούσιοι”

Δύο είναι οι ήπειροι με περισσότερους υδάτινους  πόρους σε σχέση με τον πληθυσμό τους: η Νότια Αμερική και η Ωκεανία, όπου το σύνολο των χωρών έχουν διαθεσιμότητα γλυκού νερού ανά κάτοικο μεταξύ 10.000 και 50.000 κυβικών μέτρων νερού τον χρόνο. Το βόρειο τμήμα της Ασίας (πρώην Σοβιετική Ένωση) εισέρχεται και αυτό σε μια θετική κατάσταση διαθέσιμων υδάτινων πόρων. Ακολουθεί στην κατάταξη η Βόρειος Αμερική όπου συνυπάρχουν ο καναδικός «υδάτινος γίγαντας» με περισσότερο από 50.000 κυβικά μέτρα διαθέσιμη ποσότητα ανά κάτοικο και οι ΗΠΑ με 5.000-10.000 κυβικά μέτρα αντίστοιχα.

Κάθε χρόνο περίπου 575.000 κυβικά μέτρα νερού πέφτουν στην Γη με τη μορφή βροχής. Από αυτά 110.000 πέφτουν στο έδαφος (τα υπόλοιπα πέφτουν σε υδάτινες επιφάνειες), αλλά τα 70.000 αεριοποιούνται πριν φθάσουν στη θάλασσα. Τα υπόλοιπα 40.000 κυβικά μέτρα παραμένουν δυνητικά διαθέσιμα για να χρησιμοποιηθούν από τον άνθρωπο. Η παγκόσμια κατανάλωση ευρίσκεται περίπου στα 4.000 κυβικά μέτρα δηλαδή στο 10% των ετησίων ανανεωνόμενων διαθεσιμοτήτων.

Χωρίς πρόσβαση

Παρότι αυτά τα μεγέθη δίνουν την εντύπωση ότι η διαθέσιμη ποσότητα νερού είναι αρκετή για τις ανάγκες της ανθρωπότητας εντούτοις η προσεκτική μελέτη δείχνει ότι η κατάσταση είναι περισσότερο περίπλοκη. Τα 40.000 κυβικά μέτρα διαθέσιμης ποσότητας νερού παρουσιάζουν μια άνιση κατανομή. Τα 2/3 αυτής της ποσότητας βρίσκονται με τη μορφή βίαιων ροών (βροχή, καταιγίδες κτλ). Απομένουν συνεπώς διαθέσιμα 14.000 κυβικά μέτρα νερού σε σταθερή μορφή.

Ένα σημαντικό μέρος αυτής της ποσότητας πρέπει να αφεθεί να ακολουθήσει τη διαδρομή του για να συνεχίσουν να τροφοδοτούνται περιοχές με νερά, δέλτα ποταμών, λίμνες κτλ. Υπολογίζεται ότι η ποσότητα αυτή φθάνει τα 6.000 κυβικά μέτρα. Επίσης τα ετησίως διαθέσιμα σταθερά νερά, είτε επιφανειακά είτε υπόγεια, κατανέμονται άνισα: η Ασία διαθέτει περίπου 14.000 κυβικά μέτρα, η Νότια Αμερική 13.000 κυβικά μέτρα, η Βόρεια Αμερική 9.000 κυβικά μέτρα, η Αφρική 4.000 κυβικά μέτρα, η Ευρώπη 3.500 κυβικά μέτρα, η Ωκεανία 2.500 κυβικά μέτρα.

Το γλυκό νερό που διαθέτουμε είναι λίγο ή ικανό να καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού του πλανήτη; Σε επίπεδο πλανητικό οι ανανεώσιμοι υδάτινοι πόροι είναι ικανοί να καλύψουν τις ανάγκες του πληθυσμού. Το πρόβλημα είναι η κακή κατανομή των υδάτινων πόρων. Μερικά παραδείγματα:

• Ο Καναδάς διαθέτει σχεδόν άπειρους υδάτινους πόρους.
• Η Αίγυπτος διαθέτει 100 φορές λιγότερους υδάτινους πόρους.
• Η Υεμένη και το Ισραήλ διαθέτουν ελάχιστους υδάτινους πόρους.

Άνιση κατανομή

Θα πρέπει επίσης να παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει θετική συνάρτηση μεταξύ της διαθεσιμότητας και της πραγματικής πρόσβασης στο νερό. Για παράδειγμα, στη Βραζιλία και στο Ζαΐρ υπάρχει μεγάλη ποσότητα νερού αλλά μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση στο νερό.

Λιγότερες χώρες από 10 μοιράζονται το 60% των υδάτινων πόρων του πλανήτη: Βραζιλία (5.670 κυβικά μέτρα), Ρωσία (3.904), Κίνα (2.880), Καναδάς (2.850), Ινδονησία (2.530), ΗΠΑ (2.478), Ινδία (1.550), Κολομβία (1.112), Ζαΐρ (1.020) και 12 ευρωπαϊκές χώρες (816) τον χρόνο.

Στην αντίθετη πλευρά, μεταξύ των πιο φτωχών χωρών σε υδάτινους πόρους είναι: Το Κουβέιτ (χωρίς νερό), Μάλτα 25 κυβικά μέτρα, Σιγκαπούρη 600, Λιβύη και Ιορδανία 700, Κύπρος 1.000. Περίπου 26 χώρες με συνολικό πληθυσμό 232 εκατομμύρια κατοίκων μπορούν να θεωρούνται χώρες με ελάχιστους υδάτινους πόρους.