Η ηλεκτρονική ψηφοφορία για την κήρυξη απεργίας κρύβει παγίδες

Στο στόχαστρο της κριτικής κατά του αναπτυξιακού Ν. 4635/2019 βρίσκονται κατά κύριο λόγο οι ρυθμίσεις που αφορούν τις συλλογικές σχέσεις εργασίας (άρθρα 53-57). Ιδιαιτέρως προβληματικές είναι οι εμφανιζόμενες ως αναγκαίος εκσυγχρονισμός οι νομοθετικές παρεμβάσεις που αφορούν στον συνδικαλισμό.

Ειδικότερα πρόκειται: Πρώτον, για την καθιέρωση ενός υποχρεωτικά τηρούμενου ηλεκτρονικού μητρώου των εργατικών και εργοδοτικών συνδικάτων. Δεύτερον, για την αναγνώριση της δυνατότητας ηλεκτρονικής άσκησης του δικαιώματος ψήφου στη διαδικασία λήψης αποφάσεων των συλλογικών οργάνων των συνδικάτων, όπως είναι π.χ. εκείνες που αφορούν την κήρυξη απεργίας.

Ως προς μεν το ηλεκτρονικό μητρώο, εκφράζονται όχι αδικαιολόγητες αιτιάσεις για τον κίνδυνο “ηλεκτρονικού φακελώματος” και για συναφείς παρενέργειες στην εσωτερική και εξωτερική συλλογική δράση των συνδικάτων. Δεν πρέπει, όμως, να υποτιμηθούν ιδίως οι αρνητικές παρενέργειες στον θεσμό της επεκτασιμότητας των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας.

Εάν ο εργοδότης αρνηθεί –λόγω δήθεν ασαφειών στην ηλεκτρονική καταγραφή των μελών του– να καταθέσει στο Τμήμα Ειδικών Επιθεωρητών του ΣΕΠΕ το μητρώο των μελών του, θα καταστήσει αδύνατη τη διακρίβωση εάν καλύπτεται το 51% των επιχειρήσεων του κλάδου, ώστε να ικανοποιηθεί ο απαραίτητος όρος για την ενεργοποίηση του θεσμού. (βλ. εγκύκλιο Υπουργείου Εργασίας, 13.06.2018, αριθμ. πρωτ. Οικ. 32921/2175).

Ηλεκτρονική ψηφοφορία

Πιο σημαντική είναι η πρόβλεψη της δυνατότητας ηλεκτρονικής ψηφοφορίας για τη λήψη αποφάσεων των συλλογικών οργάνων, ιδίως δε για την κήρυξη απεργίας. Η πρόβλεψη αυτή είναι αποκαλυπτική των κινδύνων περαιτέρω αποσταθεροποίησης της συνδικαλιστικής δράσης. Επίσης, είναι αποκαλυπτική και των υποκρυπτόμενων αντισυνδικαλιστικών εμμονών που η “ψηφιακή εκλογίκευση” εμπεριέχει.

Η ρύθμιση αυτή εμφανίζεται ως επιβαλλόμενη από την ανάγκη “ψηφιακής εκλογίκευσης” και “εξυγίανσης” του συνδικαλιστικού κινήματος. προβάλλεται ως ρύθμιση που συμβάλλει στην προώθηση της “συμμετοχικής δημοκρατίας” (για τις δυνατότητες και τα όρια συμβολής της ψηφιακής ψηφοφορίας στην ενδυνάμωση της δημοκρατίας βλ. μεταξύ άλλων Αιμιλινιάδη-Ηλιάδη, Ηλεκτρονική ψηφοφορία: πραγματικότητα και προοπτικές, 2007).

Στην πραγματικότητα, υποκρύπτεται η νομοθετική βούληση για χειραγώγηση, εξατομίκευση και απομαζικοποίηση της συνδικαλιστικής δράσης καθώς και για να καταστήσει πιο δυσχερή την άσκηση του ήδη βαριά τραυματισμένου απεργιακού δικαιώματος. Η νέα διαδικασία λήψης απόφασης είναι εκτεθειμένη σ’ όλους τους κινδύνους που εμπεριέχονται εγγενώς στις ψηφιακές ψηφοφορίες, ιδίως δε αναφορικά με την ασφάλεια, την ιδιωτικότητα, τη μυστικότητα και τη γνησιότητα της ψήφου, καθώς και τα δυσχερή νομικά ζητήματα που αυτές προκαλούν.

Πιο συγκεκριμένα, η μετάβαση από την παραδοσιακή, μέσω υλικής παρουσίας, ψηφοφορία, στην εξ αποστάσεως (μέσω Διαδικτύου) συνιστά μία πολύπλοκη διαδικασία, η διασφάλιση της οποίας δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Τούτο δε καθώς το εγχείρημα αυτό συνδέεται με μια σειρά παραμέτρων και κινδύνων που απειλούν την ασφάλεια και την ιδιωτικότητα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας (βλ. για όλα αυτά προστασία της ιδιωτικότητας στην ηλεκτρονική ψηφοφορία, https://el.m.wikipedia_org.wiki).

Η ασφάλεια των δεδομένων

Άξιοι ιδιαίτερης υπογράμμισης στη θέση αυτή είναι οι κίνδυνοι που αφορούν την ασφάλεια των κεντρικών web server και των αποθηκευόμενων σ’ αυτούς δεδομένων. Επίσης, της επικοινωνίας των δεδομένων μεταξύ των server και των συστημάτων των χρηστών. Ενδεικτικοί στο πλαίσιο αυτό είναι οι κίνδυνοι από κακόβουλα λογισμικά (προγράμματα δούρειων ίππων) που στοχεύουν στην υποκλοπή προσωπικών στοιχείων του ψηφοφόρου και του περιεχομένου της ψήφου. Πρόκειται για επιθέσεις δυσχερώς ανιχνεύσιμες, λόγω έλλειψης κατάλληλων πρωτοκόλλων ασφαλείας.

Πιθανές, εξάλλου, είναι η τεχνική παραβίαση της ιδιωτικότητας μέσω της πλαστοπροσωπίας (spoofing) που παραπλανούν τον ψηφοφόρο και νοθεύουν την εκλογή. Γίνεται ευκόλως αντιληπτό ότι για την αποφυγή αυτών των κινδύνων απαιτείται η συγκρότηση και αξιοπιστία ενός πολύπλοκου συστήματος που θα διασφαλίζει την ακώλυτη, ανόθευτη, ισότιμη, αντιπροσωπευτική άσκηση του δικαιώματος συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία (βλ. για όλα αυτά Μήτρου, Ηλεκτρονική ψηφοφορία. Θεσμικά-νομικά ζητήματα, www.icd.aegean.gr/website_files/metaptyxiako/215363813.ppt). Πολλώ μάλλον όταν πρόκειται για συμμετοχή σε ψηφοφορία για την κήρυξη απεργίας.

Πέραν, ωστόσο, των κινδύνων αυτών και των δυσχερειών που συνδέονται με την ηλεκτρονική ψηφοφορία, η εισαγωγή της δυνατότητας ψηφιοποίησης της συλλογικής δράσης και διαμόρφωσης της συλλογικής βούλησης αποτελεί ένα ιδιαιτέρως κρίσιμο ζήτημα. Κρίσιμο για τη διασφάλιση της φυσιογνωμίας, του χαρακτήρα και της ταυτότητας του συνδικαλιστικού φαινομένου ως συλλογικής δημοκρατικής οργανωτικής δομής, η οποία παρεμβαίνει στη διαμόρφωση των όρων εργασίας και στην κατά το δυνατόν άμβλυνση της ανισοδυναμίας κεφαλαίου-εργασίας, ιδίως σε μία περίοδο γενικευμένης κρίσης και απορρύθμισης.

Πρόκειται για τον εγγενή στη ψηφιακή τεχνολογία κίνδυνο υπονόμευσης της αρχής της αλληλεγγύης που συνιστά διαχρονικά θεμέλιο και υπαρξιακό όρο της συνδικαλιστικής και συμμετοχικής γενικότερα δράσης. Τούτο δε, καθώς η σφυρηλάτηση και η ενίσχυση δεσμών αλληλεγγύης απαιτούν από τη φύση του πράγματος ζωντανή επαφή και παρουσία στη λειτουργία των συλλογικών οργάνων, ενεργό συμμετοχή στο διάλογο και τις ζυμώσεις, όπως συμβαίνει ενόψει επικείμενης ψηφοφορίας.

Εξασθένιση της δημοκρατικής συμμετοχής

Αντιθέτως, σε πείσμα των τουλάχιστον πρόωρων, υπερβολικών, ανεπεξέργαστων και μη δοκιμασμένων στην πράξη αντιλήψεων περί “ψηφιακής αναβάθμισης της δημοκρατίας”, η δυνατότητα μιας εξ αποστάσεως ψηφιακής συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία, οδηγεί στη λιγότερο δυσμενή περίπτωση σε εξασθένηση, αν όχι ατονία, του ενδιαφέροντος και της έφεσης για ουσιαστική επικοινωνία και ουσιαστική δημοκρατική συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία.

Έτσι η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος μετατρέπεται σε μία τυπική διαδικασία, απονευρωμένη από ουσιαστική διάθεση συμμετοχής στη διαμόρφωση της συλλογικής βούλησης. Πιθανό δε αποτέλεσμα είναι η αδυναμία σύγκλησης του συλλογικού οργάνου και η ματαίωση λήψης της σχετικής απόφασης. Όχι ευκαταφρόνητα είναι, άλλωστε, τα νομικά και πραγματικά προβλήματα διαμόρφωσης της προβλεπόμενης απαρτίας και των ζητημάτων κύρους της σχετικής διαδικασίας.

Σε μία περίοδο χρονίζουσας και πολύπλευρης κρίσης του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος, απομαζικοποίησης, αποσυσπείρωσης και απομάκρυνσης των εργαζόμενων από τα συνδικάτα, οι προαναφερθείσες νομοθετικές παρεμβάσεις οδηγούν από τα πράγματα –και σε πείσμα της όποιας “αγαθής πρόθεσης”(;) του νομοθέτη, σε όξυνση της κρίσης και περαιτέρω περιθωριοποίηση της συνδικαλιστικής δράσης.

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν σημαίνουν βεβαίως ότι η αντιμετώπιση των προβλημάτων που η ψηφιοποίηση προκαλεί πρέπει να γίνει ερήμην της νέας οικονομικοτεχνικής πραγματικότητας ή, πολλώ μάλλον, μέσω ενός ιδιότυπου “συνδικαλιστικού νεολουδητισμού”. Αντιθέτως, τα συνδικάτα οφείλουν να αξιοποιήσουν τις εναλλακτικές δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες, ιδίως για την επικοινωνία με τα μέλη τους, για την προσέλκυση νέων μελών και για τη διεύρυνση της επικοινωνίας τους με πέραν των εθνικών συνόρων ψηφιακούς νομαδικούς εργαζόμενους. Στην εναλλακτική αυτή στρατηγική ανήκει και η ίδρυση σχετικών ηλεκτρονικών πλατφορμών (βλ. αναλυτικότερα Τραυλού-Τζανετάτου ο.π. 141 επ.).