Η καραντίνα των ανθρώπων είναι αναπνοή για τη Γη

Ουδέν κακόν αμιγές καλού έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Αυτό το απόφθεγμα επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά τώρα με την κρίση του κορονοϊού Covit-19. Η Γη, ο ευτυχώς ακόμα ζωντανός πλανήτης που μας φιλοξενεί, βρήκε την ευκαιρία να ανασάνει τώρα με την μείωση των ασφυκτικών γι’ αυτόν δραστηριοτήτων μας. Στις 22 Απριλίου γιορτάζαμε την “Ημέρα της Γης”, στις 30 Μαρτίου γιορτάζαμε την “Ώρα της Γης”. Φέτος, χάρις στον κορονοϊό Covid-19 η Γη επί τέλους ανασαίνει.

Η πρωτοβουλία του σβησίματος των φώτων κατά την “Ώρα της Γης” δεν έχει μόνο συμβολικό χαρακτήρα, αποτελεί και μια υποβλητική πράξη ομαδικής συνειδητοποίησης της επιτακτικής ανάγκης για προστασία του περιβάλλοντος της βιόσφαιρας ή ορθότερα του βιοκελύφους ή βιοστοιβάδας του πλανήτη και τον περιορισμό της καταστροφικής σπατάλης των πόρων του.

Ας σκεφτούμε για λίγο το πόσο λεπτή και ευαίσθητη είναι αυτή η βιόσφαιρα. Ας αναλογιστούμε ότι αν μετρήσουμε ξεκινώντας από τα μεγαλύτερα βάθη των θαλασσών και τα θερμικώς ανεκτά για τους μικροοργανισμούς βάθη της λιθόσφαιρας, και περνώντας την τροπόπαυση (το άνω όριο της τροπόσφαιρας στην οποία συντελούνται τα καιρικά φαινόμενα), ανεβούμε στην στρατόσφαιρα και το στρώμα του όζοντος, δεν ξεπερνάμε τα 90 χιλιόμετρα.

Πρακτικά οι μεγάλοι ζωντανοί οργανισμοί σε λιθόσφαιρα, υδρόσφαιρα και ατμόσφαιρα, βρίσκονται σε ένα κέλυφος πάχους περίπου 20 χιλιομέτρων. Ο πιο υψιπετής αετός παρατηρήθηκε στα 11.300 μέτρα ενώ βαθυπλέοντες και βαθυδύοντες ενάλιοι οργανισμοί έχουν βρεθεί (μέχρι τώρα) σε βάθη 8.372 μέτρων.

Αν το πάχος των 20 χιλιομέτρων, που αποτελείται από το άθροισμα των δύο παραπάνω μεγεθών, συγκριθεί με την ακτίνα του σφαιροειδούς της Γης, που είναι κατά μέσο όρο περί τα 6.372 χιλιόμετρα, συνάγεται ότι το πάχος της βιόσφαιρας είναι περίπου 3‰ (τρία τοις χιλίοις) της ακτίνας της Γης. Για μέτρο σύγκρισης: μοιάζει με μια λεπτή γάζα πάχους 0,2 χιλιοστών που τυλίγει ένα πορτοκάλι με ακτίνα 6,4 εκατοστά. Τόσο λεπτή είναι η βιόσφαιρα.

Οι καθημερινοί άνθρωποι… καταναλωτές

Άλλα χρόνια οι μαθητές συμμετείχαν στην “Ώρα της Γης”, φέτος λόγω του κορονοϊού Covid-19 αυτό δεν είναι εφικτό. Η συμμετοχή των μαθητών εκφρασμένη με πολλαπλές πρωτοβουλίες ήταν πολύ σημαντική, αφού, κακά τα ψέματα, μόνο οι νέες γενιές μπορούν να ξεφύγουν με ευκολία από τις συνήθειες, τις αγκυλώσεις και τις προκαταλήψεις που διακατέχουν εμάς τους ενήλικες. Πάντως οι προτροπές των μαθητών προς τους πολίτες να ασχοληθούν πραγματικά με την προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να πιάσουν τόπο, γιατί τα περιθώρια στενεύουν.

Η αντιμετώπιση της καταστροφής του περιβάλλοντος έχει διττό χαρακτήρα: Αφενός πρέπει σαν καταναλωτές να μειώσουμε την αλόγιστη σπατάλη των πόρων που μας παρέχει ο στοργικός μας πλανήτης. Πρέπει δηλαδή να εφευρίσκουμε διαρκώς παραγωγικές διαδικασίες που να μειώνουν την σπατάλη των μη ανανεώσιμων πόρων, με απώτερο σκοπό την αειφορία, την συνέχιση δηλαδή της ευημερίας και της ανάπτυξης μας με την αποκλειστική χρήση ανανεώσιμων πόρων (ενέργειας και υλικών). Αφετέρου πρέπει να μειώσουμε τους ρύπους που προκαλούνται κατά την διαδικασία της παραγωγής και γενικά από τις δραστηριότητες μας, πρέπει με άλλα λόγια να προκαλούμε λιγότερα σκουπίδια.

Εμείς οι καθημερινοί άνθρωποι αφ’ ενός σαν καταναλωτές που έχουν την ευθύνη για την ασυλλόγιστη σπατάλη, πρέπει να φροντίσουμε να εξοικονομήσουμε τους πόρους με το να είμαστε πιο λιτοί στις συνήθειές μας  και αφ’ ετέρου σαν πολίτες που θεωρητικά τουλάχιστον ελέγχουν τους πολιτικούς, πρέπει να προωθήσουμε ψηφίζοντας τις πολιτικές εκείνες που προάγουν την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την ανακύκλωση των υλικών, αλλά και που μειώνουν την πρόκληση ρύπων.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Επειδή έχουμε συνηθίσει σε ένα ενεργειοβόρο και υλικοβόρο τρόπο διαβίωσης, είναι πολύ δύσκολο να επιστρέψουμε σε τρόπους ζωής που θα περιόριζαν σε ουσιαστικό βαθμό τα καταναλωτικά μας πρότυπα. Αυτό που είναι εφικτό είναι η χρήση ανανεώσιμων πόρων (ενέργειας και υλικών) που να έχουν την ιδιότητα να μην επιβαρύνουν με ρύπους τον πλανήτη. Πρέπει πάντως και με τους δύο τρόπους να μειώσουμε την επιβάρυνση του περιβάλλοντος πριν η κατάσταση γίνει μη αναστρέψιμη.

Όπως συμβαίνει πάντα, προκύπτει και εδώ ως πρόσκομμα η σχέση πολίτη-πολιτικού και το ερώτημα του κατά πόσον τα πολιτικά συνθήματα που προβάλλονται από τις διάφορες πολιτικές παρατάξεις είναι μεστά ή κενά περιεχομένου. Δυστυχώς στην χώρα μας κατά κανόνα συμβαίνει το δεύτερο. Ειδικά όσον αφορά το περιβάλλον τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα έχουν εντάξει στο πρόγραμμα τους, έτσι για τα μάτια του κόσμου, και κάποια περιβαλλοντικά συνθήματα. Ενώ τα περιβαλλοντικά κόμματα περνάνε τις γνωστές παιδικές αρρώστιες των νεοπαγών κομμάτων. Όλα αυτά προκαλούν θλίψη αν σκεφτεί κάποιος ότι η χώρα μας στο θέμα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πλεονεκτεί σε σχέση με άλλες από άποψη:

1. Ηλιοφάνειας για ηλιακή ενέργεια
2. Ισχυρών ανέμων για αιολική ενέργεια
3. Εδάφους με ορεινό ανάγλυφο και έντονες υψομετρικές διαφορές που επιτρέπουν την δημιουργία υδάτινων ταμιευτήρων που μπορεί να είναι και ταμιευτήρες υδροηλεκτρικής ενέργειας.
4. Μεγάλου μήκους ακτών για την χρήση ηλεκτρογεννητριών θαλάσσιου κυματισμού.

Η πυρηνική ενέργεια

Ας ασχοληθούμε λίγο με τις δυνατότητες που παρέχονται και από άλλες πηγές ενέργειας γενικά στον πλανήτη μας. Η πυρηνική ενέργεια έχει από πολλές χώρες επανέλθει στο προσκήνιο σαν μια ρεαλιστική λύση του ενεργειακού προβλήματος. Αυτοί που προτείνουν την πυρηνική ενέργεια παραγνωρίζουν το γεγονός ότι η πυρηνική ενέργεια:

• Δεν είναι «καθαρή», αφού προκαλεί θερμική επιβάρυνση στο ύδατα του περιβάλλοντος, ενώ διαφεύγουν και τα ραδιενεργά ισότοπα των ευγενών αερίων που παράγονται στους αντιδραστήρες.
• Δημιουργεί προβλήματα αποθήκευσης των καταλοίπων, πολλά από τα οποία έχουν χρόνο υποδιπλασιασμού (ημιζωής) εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.
• Εμπεριέχει πάντα τον κίνδυνο καταστροφής τύπου Τσερνομπίλ ή και χειρότερης.

Το γεγονός ότι χώρες χωρίς τεχνολογική παράδοση αρχίζουν να επενδύουν σε εφαρμογές πυρηνικής ενέργειας ή αναλαμβάνουν την φύλαξη πυρηνικών καταλοίπων, καθιστά το πρόβλημα ακόμα χειρότερο. Όμως υπάρχουν και νέες τεχνολογίες που υπόσχονται πολλά όπως για παράδειγμα τα φωτοβολταϊκά ή οι ανεμογεννήτριες. Κλείνω αυτό το άρθρο με μια κάπως ανορθόδοξη παρατήρηση, συνδέοντας το πρόβλημα της καταστροφής του περιβάλλοντος με την παρούσα κρίση του Covit-19.

Μια μείωση της παραγωγής προϊόντων κατά 50% συνεπάγεται και μια περίπου αντίστοιχη μείωση των ρύπων κατά 50% λόγω μείωσης της παραγωγής αλλά και  λόγω μεταφοράς λιγότερων προϊόντων. Γράφω περίπου επειδή η σχέση δεν είναι γραμμική. Οι βιομήχανοι, όπως υποβαθμίζουν την εργασία και μειώνουν την αμοιβή της, έτσι θα υποβαθμίσουν και την τήρηση κανόνων περιορισμού των ρύπων (φίλτρα κλπ…) για να μειώσουν το κόστος παραγωγής. Πάντως θα υπάρξει μια σημαντική μείωση των ρύπων και κατά συνέπεια μια ανακούφιση της σκληρά δοκιμαζόμενης βιόσφαιρας.

---

Για όσους επιθυμούν να προσφύγουν στη σχετική βιβλιογραφία: Ο όρος Βιόσφαιρα επινοήθηκε από τον γεωλόγο Eduard Suess το 1875, και ορίστηκε ως: Η περιοχή στην επιφάνεια της Γης όπου ενδιαιτάται η ζωή. Κάποιοι συγγραφείς προτείνουν τον όρο Οικόσφαιρα που συμπεριλαμβάνει έμβιους και άβιους παράγοντες στην στιβάδα που εμφανίζεται ζωή. Δες το λήμμα Biosphere. Δες και το λήμμα Gaia hypothesis που αναπτύσσονται οι απόψεις των James Lovelock και Lynn Margulis για την Γη ως ζωντανό οργανισμό.